زمانی كوردی یەكێك بووە لەو ماكە نەتەوەییانەی بە درێژایی مێژووی كورد هەر لە سەردەمی گۆتییەكانەوە تا ئێستە، شوناسێك بووە بۆ ناسینەوەی نەتەوەی كورد، جیا لە هەموو شوناسە سیاسیی و فەرهەنگییەكانی تر. بەو مانایەی ئەگەر كورد لە مێژوودا ڕووبەڕووی چەندان ستەمی سیاسی و داگیركاری و جینۆساید تا ئاستی لەناوچوون بووبێتەوە، ئەوا زمانی كوردی دواجار ئەو هێمایە بووە بۆ مانەوەی نەتەوەیەك. بۆیە گرنگیدان بە زمان و پێشخستنی، واتە هێشتنەوەی نەتەوەیەك بە زیندوویەتی.
ڕەنگە نەتەوەیەك بە سڕینەوە و كاڵبوونەوەی بنەما كولتوورییەكانی تر، مەترسی لەناوچوونی بۆ دروست نەبێت. وەلێ بە نەمانی زمان، بوونی دەكەوێتە مەترسییەوە، ئەمەش ئامانجی یەكەم و كۆتایی دوژمنانی كوردە.
سیما كولتووری و هونەرییەكان، زۆرجار تا ئەو ئاستە فەرهەنگی نەتەوەیەك دەگرنەوە كە پانتاییەك بۆ فەرهەنگی نەتەوەیی نەمێنێتەوە. بۆ نموونە: وەك زاڵبوونی هونەری گۆرانی عەرەبی و توركی و فارسی بەسەر هونەری گۆرانی كوردیدا. یان گرنگینەدان بە جلوبەرگ و پۆشاكی نەتەوەیی، تەنیا لە بۆنەكاندا نەبێت، ئەمانە و زۆر نموونەی تر.
ڕەنگە ئەمانە دواجار نەبنە فاكتەری لەناوچوونی نەتەوەیەك لە دووتوێی لاپەڕەكانی مێژوودا، بەڵام كە زمان نەما، بوونی نەتەوە دەكەوێتە مەترسییەوە. بۆیە گرنگیدان بە زمان بە مانای هێشتنەوەی نەتەوە و بە پێچەوانەوەیشەوە چەند زمانی نەتەوەیەك بەرەو كاڵبوونەوە و سڕینەوە بچێت، ئەوەندە شوناسی ئەو نەتەوەیە دەكەوێتە بەردەم هەڕەشەی توانەوە و نەمان.
زمانی كوردی وەك زمانی دایك و ڕەسەنی ئێمە، لە زمانە ورد و ئاڵۆزەكانە. لە جۆری ئەو زمانانەیە كە زۆر بە دەگمەن كێشەی هاوواتایی و فەرهەنگی و مانایی تێدایە و لە زۆربەی زمانە زیندووەكانی تری دنیا لە ڕووی فەرهەنگییەوە دەوڵەمەندەترە.
زمانی كوردی لەو شێوە زمانە تایبەتییانەیە كە ناتوانرێ فۆڕمێكی جێگیری واتاییانەی پێ بدەیت، بەڵكو دەشێ یەك دەستەواژە و دەربڕینی زمانەوانی، ئاماژە بێت بۆ زۆرتر لە مانا و گەیاندنێك، ئەو دیوە ماناییەی زمان زۆرجار دەبێتە هۆكارێك كە كەسانێكی ناشارەزا لە زمان، بە دیدی چەواشاكارانە و سیاسییانەی خۆیان، لێكی بدەنەوە و زمان لەگەڵ مەرامە كەسی و تایبەتییەكانی خۆیان، تێكەڵ دەكەن و بە تەنیا ئەو دیوە مانایە دەبینن كە ئەوان مەبەستیانە و ڕووەكەی تری ئەو زمانە كە ڕەنگە چەندان ئاماژە و واتای هەبێت، نەبینن، یاخۆ مەبەستیان نەبێت بیبینن.
بەداخەوە ئێمە واتێگەیشتووین ئەگەر كەسێك نووسەر یان ڕۆژنامەنووس بوو، پەرلەمانتار، یان بەناو چاودێری سیاسی بوو، ئیتر زمانزانیشە، ئەمە هەڵەیە، چونكە مەرج نییە ئەوەی نووسەر بوو، زمانزان بێت، بۆیە گەلێك جار لە پەراوێزی ئەو شێوە تێگەیشتنە هەڵەیەوە كەسانێكی زۆر تووشی هەڵەی زمان دەبن، بەبێ ئەوەی هەستی پێ بكەن، لەبەرئەوەی ئەوان تەنیا دیوێكی زمان دەبینن و دیوەكەی تر فەرامۆش دەكەن. دیوێك كە ناوەڕۆكی زمانەوانی و فەرهەنگی خۆی هەیە. ئەو وردەكارییە، زۆرجار دەبێتە گرفتێك لە بەراوردكردنی زمانی كوردی لەگەڵ زمانەكانی تر، یا لێكدانەوە و هەڵسەنگاندنی، چونكە مەرج نییە هەموو وشەیەك لە چوارچێوەی زمانەوانی و مانایی خۆیدا، بە تەنیا وەك كۆنسێپتێك مانا بگەیەنێت، بەڵكو وشە هەیە هەتا لەناو ڕستەیەكدا ئاماژەی پێ نەدەیت، ناتوانی وەك لایەنی مۆرۆفۆلۆجی لێكدانەوەی بۆ بكەیت و مانای بدەیتە پاڵ.
بۆ نموونە:
* وشەی (قۆڕ) بە مانای ناشیرین دێت، بەڵام لە هەمان كاتیشدا هێمایە بۆ چاڵ و قووڵایی.
* وشەی (پەڕ) دەكرێ وەك پەڕەی كاغەز بخوێنرێتەوە، هاوكات بە مانای پەڕی باڵندەش دێت و لە هەندێك ناوچەیش وەك زاوێ و ئەوسەری ژوورێك دێت، بۆ نموونە فڵان لەو پەڕ دانیشتووە.
* وشەی (سەرمایە) هەم مانایەكی ئابووری دەگەیەنێت، هەمیش مانایەكی سروشتی.
* وشەی (گەروو) بە مانای هەوك دێت، لە هەمان كاتیشدا بە مانای باسك، واتا گەروویەكی درێژ دێت.
(لە گەرووم ئاوابوو) واتا شتێك لە قوڕگی چووەتە خوار. (لە گەرووەكە ئاوا بووم) بە مانای لە شوێنێكی زەوی كە باسك یان گەروو بووە، ئاوا بووە و پەڕیوەتەوە بۆ شوێنێكی تر.
* خڕ، واتا بازنەیی (زەوی خڕە)، خڕ زۆرجار بە مانای هەمووانیش دێت (خڕ ئەو پەتایەیان گرتبوو)، خڕ خەڵكم تێگەیشت.
ئەگەر زمانی كوردی لە ئاستی دەربڕین و نووسینیشدا، ستاندار و یەك زمان نەبێت، بەڵام چەندان ڕێسای زمانەوانی و ڕێنووسی هەیە و ڕەنگە لە كاتی نەنووسینی پیتێك، یان دەنگێك، تەواوی مانای وشەكە لە ئاستی دەربڕین و گەیاندندا، گۆڕانی بەسەردا بێت. لە هەندێ كاتدا نەنووسینی تەنیا وشەیەك سەرلەبەری مانای ڕستەكە دەگۆڕێت.
بۆ نموونە: (بە ڕەوانی قسەی نەكرد) لەم ڕستەیەدا، ڕەوانی بە مانای (ڕوون و ڕەوان) دێت، واتا قسەكردنێك بێ گڕێوگۆڵ و پێچوپەنا كە دەشێ هەمووان لە ماناكەی بگەن، بەڵام لەم ڕستەیەدا (بە ڕەوانی نەكرد) وشەی (بەڕەوانی) مانایەكی تەواو جیاوازی هەیە لە ڕستەی پێشتر. لێرەدا بە (ڕەوانی) بە مانای (ناوبژیوان)ی دێت. واتا كەسێك بكەوێتە نێوانی دوو كەس لە كاتی دەمەقاڵێ و شەڕدا.
وشەی (لاربوونەوە) لە زمانی كوردیدا بە مانای بەلاداهاتن دێت، بەڵام كاتێك منداڵێك دەگری و شین و مۆر دەبێتەوە، یاخۆ زەبرێكی بەر دەكەوێت، دەگوترێت (منداڵەكە لار بووەوە). لاربوونەوە لێرەدا تەواو پێچەوانەیە لە وشەی پێشتر. گەلێك وردەكاریی تریش هەن.
لێرەدا دەمەوێ نموونەیەك لەو ناشارەزایی و تێنگەیشتنە، هاوكات بە سیاسیكردنەی زمان بە ئاراستەی تێكەڵكردنی بە دیدی ئایدۆلۆجیا و چەواشاكارانەی حزبییانە بێنمەوە، ماوەیەك لەمەوبەر نووسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆكی حكوومەت، دەستەواژەی (پەیوەندی) لە ڕوونكردنەوەیەكدا لە پەراوێزی نووسینی ژنە بە ناو ڕۆژنامەنووسێك بە كار هێنابوو. ئەو لەشكرە بەناو ڕۆشنبیرانەی گوایە لە زمان دەزانن، كەوتنە لێكدانەوەی هەڵە و مەبەستدار بۆ ئەم دەستەواژەیە و بارگاویكردنی بە مەرام و دیدی سیاسییانەی خۆیان، گوایە مەبەست لە پەیوەندی، ئاكاری كەسی و ئەخلاقی و ژیانی تایبەتییە.
ڕاستییەكەی ئەو دەستەواژەیە، بە هیچ شێوەیەك بەو نیاز و مەبەستە بەكار نەهاتووە، پەیوەندی دەشێ مەبەست پەیوەندی سیخوڕی بێت، كە تێیدا كەسێك سیخوڕی بەسەر كەسایەتییە سیاسییەكانەوە دەكات، بۆ مەرام و قازانجی كەسی و تایبەتی خۆی.
دەشێ پەیوەندی مەبەست بازرگانی و ئابووری بێت كە دیسانەوە كەسێك لەپێناو پارەدا هەوڵی ناشیرینكردنی نەیارێكی خۆی بە قازانجی دوژمنانی دەدات، مەبەست لە پەیوەندی، دیسانەوە دەشێ كاركردنی ژێر بەژێر و نهێنی بێت، بۆ لایەنێك لە دژی ئەو كەس و لایەنانەی ئەو بە تێگەیشتنی خۆی، بە نەیاریان دەزانێت. دواین مانا كە بشێ بیدەینە پاڵ چەمكی (پەیوەندی) ئەو پەیوەندییە كەسی و ئاكاریی و ئەخلاقییەیە كە بەشێكە لە ژیانی تایبەتی مرۆڤەكان، واتا پێوەندی ئەو مانایەی نییە، وەك ئەوەی كەسانێكی بەناو نووسەر و چاودێری سیاسی لێكدانەوەیان بۆ كرد، بەڵام زۆربەی پیاوی كورد، چونكە بیریان هەر لای سێكسە و لە چەپاندنی سێكسیدا دەژین، ئیتر خەیاڵیان هەر لای ئەو دەستەواژانەیە كە بە جۆرێك لە جۆرەكان، لە مەودایەكی دوور دەچنەوە سەر ئەو باسە. ئەگەرنا، دەبوو ئەوانە پرسیار لە خۆیان بكەن، تۆ بڵێی لە نووسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆكی حكوومەت، كەسانێكی وا بە توانا نەبن نەزانن پەیوەندی چییە و چۆن بەكار دێت؟ بێگومان هەن و زۆربەیشیان لە بەناو ڕووناكبیرەكانی ئێمە لە زمان و دەربڕین بە ئاگاتر و شارەزاترن.
ئەم بێ ئاگایە لە زمان، دەرەنجامی دركنەكردنە بەدیوێكی تری زمان كە دیوێكی واتاییانەی ترە و دەشێ میتافۆر بێت بۆ بابەتێكی تر، یان ناڕاستەوخۆ گوزارشتێكی تر بگەیەنێت كە هیچ پەیوەندی بە لێكدانەوەیەكی دیاریكراوەوە نەبێت.