رۆشنبیرانی ئێمە نەك دیاردە بچووكەكان نابینن، بەڵكو باز دەدەن بەسەر دەركەوتە گەورەكانیشدا. داعش دیاردەیەكی نوێ بوو بۆ ناوەڕۆكێكی دێرین. لە هەمان كاتدا فینۆمینێكی پۆلەتیك- ئاینیی گەورە بوو. "من یەكەم نووسەری كورد بووم كتێبێكم لەسەر داعش نووسی و چاپ كرد لە بەهاری 2015دا". بەڵام لەناكاو و بە خێراییەكی سەرسوڕهێنەری هاوشێوەی فراوانبوونی قەڵەمڕەوەكەی، داعش بوو بە داشێكی سووتاو!، بەو قەبارە مەترسیدار و تۆقێنەرەی هەیبوو لەبەرچاو ون بوو. بۆ رۆشنبیرانی ئێمە گەشەكردنی بەپەلە و پووكانەوەی تیژتێپەڕی ئەو دەوڵەتە تیرۆریستییە وەك رێكخراوێكی مونسەجیم جێی گومان و پرسیار نەبوو!. چونكە رۆشنبیری كورد نەك توانای پرسیاری مەزن و شرۆڤە پێشهاتە گەورەكانی نەماوە، بەڵكو دەست و پێ سپیترە لەوەی پرسیاری بچووك لە دیاردەی گەورە بكا و خوێندنەوەی لاوەكیشی بۆ ئەگەرەكان هەبێت. هەموو پێكڕا قاچ لەو ئاوە لێڵە دەخشێنن میدیا و سیاسییەكان لە سەرەوە دەیڕێژن. لە باشترین حاڵەتدا بوونەوەرێكن مێشكیان خاڵییە لە پرسیار و هەگبەیان بەتاڵە لە وەڵام. هەموو پێكڕا بوونەتە شرۆڤەكاری هەواڵ و رووداو، نەك پێش رووداوەكان بكەون و سەرنج و دیدگەكانیان بۆ پێشهاتی ئایندەی نزیك یان دوور بخەنەڕوو.
دیارنەمانی داعش لەسەر شانۆی سیاسیی و كوشتنی ئەبوبەكر بەغدادی خەلیفەی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام، زۆر رەهەندی جۆراوجۆری هەیە، ئەگەر بوعدێكی بریتی بێت لە تەواوبوونی رۆڵی ئەو رێكخراوە لە دراما سیاسییەكەدا، ئەوا بەشێكی تری سیناریۆكە بریتییە لە رۆڵدان بە رێكخراوێكی تری هاوشێوە لە داهاتوودا. لێ داعش ئێستە رۆڵێكی كۆمبارسانە لەسەر شانۆكە ئەدا دەكات، بەڵام بەم پەلەقاژانە ناتوانێت بگاتە داهاتوو، بەڵكو حەتمیی واقیعەكە ئەوە دەردەخات، داعش بەكۆتا هات، وەك چۆن پێشتر ئەلقاعیدە كۆتایی هات، سەرباری ئەوەی لێرەولەوێ توانای چالاكی بچووكی تیرۆریستی بۆ چەند ساڵێكیش مابوو. بەڵام ئایا تیرۆریزمی ئیسلامی بەكۆتا هاتووە، یان كۆتایی داعش سەرەتایەك نییە بۆ دەركەوتنی رێكخراوێكی تری تیرۆریستی یونڤرساڵ؟.
وەڵامدانەوە بەو پرسیارە، ئەستەمییەكی زۆری پێویست نییە، لە روانگەی ئەوەی هێشتا ئەو زەوینە كولتووریی و ئابووری و سیاسییەی مامانی تیرۆریزمی ئیسلامییە وەك خۆی ماوە و تا بەئەمڕۆ دەگات هەمان تێڕوانینی نەقڵی نەك عەقڵی سایەی بەسەر موسڵماناندا كردووە، هەروەك توێژەری فڕەنسی "گی میلییەر" لە كتێبەكەیدا "كێشەكانی فیكری ئیسلامی" پێداگریی لێ دەكات "هێشتاش دنیای عەرەبی و ئیسلامی مەحكوومە بە پێوەرەكانی سەدەكانی ناوەڕاست". ئەگەرچی تاریكیی سەدەكانی ناوەڕاست تایبەتە بە كۆمەڵگە رۆژئاواییەكان، بەڵام ئەو بەراوردە جۆرێكە لە میتافۆر. ئەمە لەلایەك و لەلایەكی تر، ئەگەر توندڕەویی ئیبن تەیمییە لەژێر كاریگەریی رووخانی ئیمپراتۆریی ئیسلامیدا بووبێت ئەوە هەمان دیمەنی داڕووخانی كۆمەڵگە عەرەبیی و ئیسلامییەكان فاكتۆرێكی بەهێزن لە پەرەپێدانی هزری توندڕەویی ئیسلامی، بە جیاواز لەو تەمویلە مادییەی لەلایەن سعوودیە و وڵاتانی كەنداوەوە بۆ ئەكتیڤكردنەوەی بیروبۆچوونی وەهابی و سەلەفیزم تەخشان و پەخشان دەكرێت. ئەگەر دیقەت بدەین بە گوتەی "كۆرتین وینزەر" تەنیا لە دوو دەیەی نەوەتەكان و دوو هەزارەكاندا، وڵاتێكی وەك سعوودیە 87 بلیۆن دۆلاری بۆ تەشەنەپێكردنی هزری وەهابیزم خەرج كردووە، كە ئەم بڕە 12 هێندەی خەرجی یەكێتی سۆڤێتی پێشووە لە ماوەی 74 ساڵدا بەمەبەستی بڵاوكردنەوەی ئایدۆلۆجیای سۆسیالیستی و یارمەتی بزووتنەوە كۆمۆنیستییەكان لەهەر چوار گۆشەی دنیادا.
جیا لەوانەش وەك دەبینین رۆشنبیریی سەلەفی ئیخوانی و وەهابیستی رۆشنبیریی باڵادەستن لە تەواوی ئەو دنیایەی پێی دەگوترێت دنیای عەرەبی یان ئیسلامی، ئەوەتا لەم رۆژانەدا مردنی بیریاری ریفۆرمیستی ئیسلامی بە رەگەز سووریایی "محەمەد شەحروور" بە بێدەنگی بەناو دنیای ئیسلامی و عەرەبیدا تێپەڕی، ئەمەش وەك بەڵگەیەك بۆ هەرەسی رەوتی ریفۆرمخوازی ئاینیی كە دەكرێت بڵێین مەرگی شەحروور مەرگی دوا ریفۆرمخوازی ئیسلامی بوو لە دوای مردنی نەسر حامد ئەبوزەید و محەمەد ئەركۆنەوە. لە كاتێكدا تەنیا كتێبی "الكتاب و القران"ەكەی شەحروور بوومەلەرزەیەكی هێندە بەهێز بوو لە كاتی خۆیدا، لە وەڵامدا 15 كتێبی تری لێ كەوتەوە. لە بەرانبەردا زۆرترین داواكاریی لەسەر ئەو كتێبانە بە دیدێكی سەلەفی و رادیكاڵی ئیسلامییانە نووسراون "وەك لە پێشانگەی نێودەوڵەتی كتێب لە هەولێر زۆرترین فوكۆس لەسەر كتێبە ئیسلامییەكان بوو".
بۆ رەهەندێكی تری بەرسڤ بەو پرسیارەی لای سەرەوە، ناچار دەبین بگەڕێینەوە بۆ لای كتێبی "ادارە التوحش". ئەگەرچی ئەو كتێبە بە ناوێكی خواستراوەوە چاپ بووە، ئەمە هیچ لە گرنگییەكەی بۆ سەلەفییە جیهادییەكان كەم ناكاتەوە، بەڵكو لای زۆر كەس بە ئینجیلی رێكخراوە جیهادیی و تەكفیرییەكانی لە قەڵەم دەدرێت، بەوپێیەی مانیفیستۆیەكی نوێباوی تیرۆریستییە بۆ چالاككردنەوە و رێكخستنەوەی پاشماوەی رێكخراوە تیرۆریستییەكان لە بۆتەی رێكخراوێكی نوێتردا. ئیدارە تەوەحوش ئەو كتێبە بوو توانی فۆرمۆڵەی داعش بكاتەوە لەسەر داروپەردووی ئەلقاعیدە و رێكخراوی تەوحید و جیهادی زەرقاوی. هێزی ئەوەی هەبوو داعش بهێنێتە سەر شانۆی سیاسیی و سەربازیی، لێ لەم بوارەدا حاشا لە رۆڵی دەزگە هەواڵگریی چەندان وڵاتی هەرێمی و جیهانی ناكرێت، سا ئەوەش فاكتێكی حاشاهەڵنەگرە بێ ئەو كتێبە مومكین نەبوو ئەو هەموو گەنجە بەو بڕوایەوە لە هەموو لایەكی دنیاوە خۆیان بگەیەننە ریزەكانی داعش.
ئەگەرچی كتێبی "ادارە التوحش" تاكە كتێبی عەقیدەیی و بنەمایی نییە لە راستای فیكری گرووپە رادیكاڵە جیهادیی و تەكفیرییەكان، بەڵام كتێبەكە ئاستێكی باڵای هەیە و هاوچەرخانە ئەنالیزی دیاردەی توندوتیژیی دەكات و كۆمەڵێك ئارگۆمێنتی تێدایە كە بۆ هەر مسوڵمانێك قابیلی نكۆڵیكردن نییە و بۆی هەیە بڕوای پێ بهێنێت. لێ ناوەڕۆكی كتێبەكە دووپات لەسەر ئەوە دەكاتەوە كوشتن و توندوتیژیی دیاردەیەكی سروشتكرد و خۆڕسكە، وەك هەمووان ئیسلامییەكانیش مافی بەكارهێنانی ئەو توندوتیژییەیان هەیە. لە هەمان كاتدا كتێبەكە وەك تەواوكاری كتێبەكانی "سەید قوتب" بەتایبەت كتێبی "معالم فی الگریق" خۆی دەنوێنێت، روونیشە سەید قوتب نوێنەری ئەو دیدگە ئاینییە ئیسلامییە بوو ئیبن تەیمییە لە حەنبەلیزمەوە پەرەی پێ دا و ئەوانیش لە سەرچاوە رەسەنەكانی ئاینی ئیسلامەوە هەڵیانهێنجابوو. ئەگەر "د. شاكر ئەلنابلوسی" پێش دە دوانزە ساڵێك ئەمەی گوتبێت "سەید قوتب مەمكی تەڕوبڕی فێندەمینتالیزمی ئیسلامی هاوچەرخە". ئەوە ئیدارەی تەوەحوش ژیاندنەوەی ئەو مەمكە بوو، بۆ چەندان دەیە و قۆناغی تریش لە مەترسی وشكبوون رزگاری كرد.
بە كورتی ئەم كتێبە تا ئەم ساتەوەختەش قورئانی ئەو بزاوت و كەسایەتییە رادیكاڵ و سەلەفییانەن بڕوایان بە حوكمی "جیهاد" تا "رۆژی قیامەت" هەیە. لە سیمای ئەم رۆژانەی ناوچەكەدا ئەوە دەبینرێت، هەموو لایەك بە خۆشحاڵییەوە سەرقاڵی بردنی تابووتی مەرگی داعشن بۆ گۆڕستان، كەچی تارمایی لە دایكبوونەوەی رێكخراوە هاوشێوەكان نابینن!. لەم ناوەندەشدا نوخبەی كورد سەرگەرمی شەڕێكی گەرمی ناوخۆییە تا كاتێك دەزانێت لە بەشی دووەمی دراماكەدا، داعش بە بەرگ و ناوێكی تازەوە وەك رێكخراوێكی مەترسیدار لە بەردەمیدا قووت دەبێتەوە. من لە ئێستەوە بۆنی بارووتی تیرۆریزمی ئیسلامی و خوێنی رژاوی خەڵك كاسی كردووم. پرسیار ئەوەیە سیاسەتمەدار و رۆشنبیری كورد تۆ لە كوێیت و سەرقاڵی چیت؟.