سمكو محه‌مه‌د
ده‌مارگیرى به‌هه‌ر بیانوویه‌كه‌وه بێت، سه‌ره‌تاكه‌ى ره‌نگه جێیه‌كى كه‌م بۆ گفتوگۆكردن و هۆكاره‌كانى هێشتبێته‌وه، چونكه ده‌مار له خۆڕا ناگیرێت ئه‌گه‌ر زه‌وینه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى و ئه‌خلاقى نه‌بێت كه گرێدراوى موڵكایه‌تى كۆمه‌ڵایه‌تى و ئابوورییه و بۆ ماوه‌ى سیستمه‌كانى ئاین و ده‌ره‌به‌گایه‌تى رابردووه، به‌ڵام وه‌ختێك ئه‌م چه‌مكه كه‌مێك دوور ده‌خه‌ینه‌وه له كۆمه‌ڵه‌وه بۆ تاك، له‌وێوه تێده‌گه‌ین بۆچى تاكه‌كه‌س ده‌مارگیر و توندڕۆ ده‌رده‌چێت، چونكه ئه‌و تاكه تێگه‌یشتووه له ئه‌نجامى كاریگه‌ریى ده‌ركه‌وته‌كانی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌لایه‌ك، هه‌روه‌ها ته‌ریكبوونه‌وه‌ى تاك له كاریگه‌ریى كۆمه‌ڵایه‌تى له‌لایه‌كى تر، بۆیه به ناچار تاك لێره‌دا بۆ خاترى هێنانه‌وه‌ى منه‌كانى خۆى كه دووجار ده‌ستبه‌تاڵ ده‌كرێته‌وه و كه‌سانى تر ده‌یخۆن، په‌شیمان ده‌بێته‌وه، نموونه‌ى جۆرێك له ده‌مارگیرى نه‌ته‌وه‌یى و سیاسى تا ئه‌و جێیه بڕ ده‌كات كه بابه‌ته‌كه كۆمه‌ك به كاره‌كته‌رى سیاسى و باڵاكان ده‌كات، نموونه‌ى خه‌ڵكى شتۆتگارت و میونشى ئاڵمانى و سپیپێسته‌كانى ئه‌مه‌ریكا و سیخه‌كانى هیند و ئه‌مازیغییه‌كانى خوارووى مه‌غریب و به‌شێك له ئیسپانییه‌كان و سكۆتله‌ندى، كه چۆن مه‌ترسییان له‌وه‌یه وڵات بۆ خزمه‌تى ئه‌وانی ترى ده‌ره‌وه‌ى قه‌واره‌ى ته‌سكى پێكهاته‌یى خۆیان بێت و دواتریش ده‌وڵه‌ت و گرووپى ده‌سته‌بژێرى سیاسى كه‌ڵكى لێ وه‌رده‌گرن، ئه‌مه ته‌نیا ده‌مارگیرى ناسیونالیستى نییه، به‌ڵكو كێشه‌ى موڵكه له ئاستێكى سایكۆلۆجیدا ره‌نگی داوه‌ته‌وه و كه‌سه‌كه‌ى كردووه به ده‌مارگیر.
به‌هه‌رحاڵ وه‌ختێك ده‌مارگیر جا با سیاسى و ئیدیۆلۆجى یان ئاینى یان نه‌ته‌وه‌یى یان ره‌گه‌زى یان بنه‌ماڵه‌یى بێت، تێده‌گات كه سه‌ره‌نجام به‌رهه‌مى هیچ كام له‌و منانه‌ى جه‌نگى له‌پێناودا كردووه و كه‌سانى تری بێزار كردووه و مافى پێشێل كردوون و خۆى ناشیرین كردووه و به‌رهه‌مى سه‌رنجڕاكێشیشی نییه، ئه‌وكات تێده‌گات چه‌ند ناحه‌زه كه‌سێك ئه‌وه‌نده چاوچنۆك بێت له ئاست به‌رامبه‌ره‌كه‌ى، تێده‌گات هه‌ركام له‌و منانه‌ى خۆى پێوه سه‌رقاڵ كردووه، دواجار سه‌نه‌دێكى به‌ده‌سته‌وه نییه بۆ وه‌رگرتنى به‌رهه‌مى منه‌كانى. هه‌ر ئه‌و كاته تێده‌گات چونكه به‌ده‌ستى خۆى خۆى كردووه به كۆیله‌ى منێك كه پێناسه‌یه بۆ پێگه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى و چینایه‌تى ئه‌ویتر كه به‌بێ ئاگا خۆى كردووه به تیمێكى جیاواز له‌وانى تر، به‌ڵام چونكه هه‌موو چه‌مكه‌كان گرێدراوى چه‌مكى سه‌رمایه و موڵكایه‌تین، نه‌ریته‌كه بۆ تاك قورستره له كۆمه‌ڵگه، به‌و پێیه‌ى تاك به‌بێ موڵك و پاراستنى موڵك، ناتوانێ له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا هه‌ڵ بكات كه كۆمه‌ڵگه‌ى موڵكایه‌تییه.
ئه‌م قسه‌یه‌م بۆ ئاراسته‌ى عه‌وامه، تۆی ده‌مارگیرى، كه‌مێك دوور بكه‌وه‌ره‌وه له كۆمه‌ڵگه و خۆت دابه‌شى سه‌ر دوو كه‌سێتى بكه، یان له‌گه‌ڵ ئه‌و خوته‌ی ناوه‌وه‌ت گفتوگۆ بكه و یه‌كێك له منه‌كانى خۆت زاڵ بكه به‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ترتدا، بزانه چۆن ده‌بى به دوژمنى خۆت، بزانه قازانجى ئه‌و دابه‌شبوونه‌ت له چیدایه، له‌وێوه تێده‌گه‌ى چه‌ند مه‌ترسیداره كۆمه‌ڵگه دابه‌ش بكرێت، چه‌ند مه‌ترسیداره تۆ به‌بێ ئاگا خۆت هه‌ڵواسیوه به به‌ره‌یه‌كدا كه نه پێگه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تیت و نه پێگه‌ى چینایه‌تیت به‌رز نابێته‌وه و له شوێنى خۆت رایگرتووى.
كه‌مێك دوورتر بڕوانه و گریمانه‌یه‌ك دابنێ ئه‌گه‌ر كه‌سێكت شكاند یان سڕیته‌وه و خۆت زاڵ كرد به‌سه‌ریدا، چیت كردووه، پرسیارێك بكه ئایا تۆ كێشه‌یه‌كت چاره‌سه‌ر كردووه یان كێشه‌ت دروست كردووه؟ گه‌وره‌ترین مه‌ترسى كه‌سى ده‌مارگیر ئه‌وه‌یه ئاگاى له‌و كه‌سانه نییه له پشت ئه‌و دۆخه‌ى تێی كه‌وتووه سیناریۆیه‌كى داڕێژاو هه‌یه، ئاگاى له‌وه نییه كات ده‌ڕوات و دواتر هیچ به‌هایه‌ك بۆ تێڕوانینه هه‌ڵه‌كانى نامێنێ، ئاگاى له‌وه نییه ده‌رمارگیرى جۆرێك له بێبه‌شكردنی خۆته له هه‌موو ره‌نگه‌كان و ته‌نیا تاكڕه‌نگ بینینه و به‌بێ بیانوو رق له ره‌نگه‌كانى تر هه‌ڵده‌گری.
زمان ئامرازێكى گرینگى پێوه‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تى و ته‌نانه‌ت ئامرازێكى گرینگى بازاڕكردن و خۆ ژیاندنه، تۆ بڕوانه كه‌سى ده‌مارگیر وه‌ختێك زمانێك نازانێ، ماناى ئه‌وه‌ى وه‌رگرتووه كه به‌رامبه‌ره‌كه‌ى بێبه‌شی كردووه له‌و فه‌زایه‌ى گشت به‌هره‌مه‌ندن لێى، له كاتێكدا ئه‌مه ماناى ئه‌وه نییه ئه‌وان رێیان لێ گرتووه وه‌ك نه‌ته‌وه و پێكهاته تا دوور بكه‌وێته‌وه له‌هه‌ر جۆره پێوه‌ندییه‌كى كۆمه‌ڵایه‌تى، به‌ڵكو ماناى جه‌نگێكه له‌پێناو سه‌رهه‌ڵنه‌دانى جه‌نگه راسته‌قینه‌كه به‌هه‌ردوو نه‌ته‌وه و خاوه‌ن زمانى جیاواز كراوه‌وه، كێشه‌ى ئه‌م دواییه‌ى كورد و ئه‌وانی تر كه منه‌كان چۆن كاریگه‌رى نه‌رێنى له‌سه‌ر هه‌موو نه‌ته‌وه‌كان داناوه به جیاوازى زمان و مه‌زه‌و و ئاین و كولتووره‌وه.
نموونه‌یه‌كى تر، كه‌سێك شاره‌زاى ئاینێك یان كولتوورێك یان فكرێك نییه، كه‌واته فكر یان ئاین یان كولتوورى ئه‌وی تر باشتره و ئه‌وانی تر خراپ، به‌پێچه‌وانه‌وه ماناى ئه‌وه‌یه كه‌سى یه‌كه‌م ترسێنراوه، بۆیه ده‌یه‌وێ ده‌مارگیرانه وه‌ڵام بداته‌وه و سووكایه‌تی به ئاین یان كولتوورى به‌رامبه‌ره‌كه‌ى بكات. لێره‌وه تێده‌گه‌ین ده‌مارگیرى و دروستكردنى ئه‌و فه‌زایه چ كێشه‌یه‌ك بۆ منه‌كان دروست ده‌كه‌ن.
ده‌مارگیرى نه‌ته‌وه‌یى و مه‌ترسییه‌كانى
له دواى دروستبوونى ئه‌و فه‌زا ترسناكه‌ى به‌ناوى داعش سه‌رتاپا ناوچه‌كه‌ى گرته‌وه، خه‌ڵك فێر بوون بێ هیچ رۆشنبیرییه‌كى سیاسى و به ڕاست و چه‌ب قسه له‌سه‌ر دژایه‌تیكردنى نه‌ته‌وه جۆراوجۆره‌كان ده‌كه‌ن، ئه‌مه مه‌ترسییه‌كى گه‌وره‌یه جا با ئه‌مه پێوه‌ندى به بیركردنه‌وه‌ى كه‌سه‌كانه‌وه هه‌بێت، یان پێوه‌ندى به جۆرى په‌روه‌رده‌كردنى حزبییه‌وه هه‌بێت، یان پێوه‌ندى به‌و هاوكێشه سیاسییه‌وه هه‌بێت كه ئه‌مڕۆ له عێراق و ناوچه‌كه به‌رقه‌راره و دیارده‌ى جیاوازى توندوتیژى مه‌زه‌وى و نه‌ته‌وه‌یشى لێ كه‌وتووه‌ته‌وه.
به‌رله‌وه‌ى قسه له‌سه‌ر ئه‌وه بكه‌م كه نه‌ته‌وه بریتی نییه له‌و كه‌سانه‌ى مافیان به‌خۆیان داوه نوێنه‌رایه‌تى گه‌لێك بكه‌ن به‌هه‌موو جیاوازییه فكرییه‌كانه‌وه، ده‌مه‌وێ قسه له‌سه‌ر ئه‌وه بكه‌م كه‌س بۆى نییه به‌ناوى نه‌ته‌وه‌یه‌كه‌وه قسه بكات و نه‌ته‌وه‌یه‌كى ترى هاوژیان، یان نزیكى له رووى جیۆگرافى و كولتوورییه‌وه بكات به‌دژى ئه‌و نه‌ته‌وه‌یه‌ى من تاكێكم تێیدا. خاڵێكى تر ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر سیاسه‌ت رێ بدات یان جیاوازى چینایه‌تى رێ بدات یان هێزه دژه‌مرۆیییه‌كان رێ بده‌ن، هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌ك نه‌بووه له ئه‌زه‌له‌وه هاتبێت بۆ سه‌ر زه‌وین، تا نه‌ته‌وه‌یه‌كى تر خاوه‌ندار بێت و ئه‌ویتر بچه‌وسێنێته‌وه، ئه‌مه‌ى ئێسته له ئارادایه و دنیا بریتییه له هه‌زاره‌ها نه‌ته‌وه، مێژوویه‌كى دوور و درێژه و پێوه‌ندى به‌شێوازى ململانێكانه‌وه هه‌یه كه له‌سه‌ر ئه‌رزى واقیعدا ده‌ركه‌وته‌كانى دیارن و تا ئاستێك روونه، هه‌موومان ده‌زانین بیرى ئینسانى دوور له ده‌مارگیرى نه‌ته‌وه‌یى و فكرى و سیاسى، په‌روه‌رده‌كردنى تاك به هزرێكى ئینسانى دووره له ده‌مارگیرى، به‌ڵام ئه‌وه‌ى من ناچار ده‌كات ده‌مارگیر بم، ئه‌وه ئه‌وانی تره كه رێ له ئازادى من ده‌گرن و هه‌موو منه‌كانى تابۆ ده‌كه‌ن و بۆ خۆیشیان هه‌موو شتێك ئاسایى ده‌بینن.
ئه‌مه‌یه جیاوازى بۆ منه‌كان ده‌كات به شه‌رعى، هه‌ر ئه‌مانه‌یشه پێمان ده‌ڵێن بۆچى مێژووى شۆڕشه‌كان له ده‌ره‌وه‌ى ده‌مارگیریدا پێكه‌وه دژى دكتاتۆرییه‌ت و ژیانى چینایه‌تى خه‌بات پێكه‌وه كراوه. ئه‌وه‌ى ئێسته ئه‌و ده‌مارگیرییه به‌كار دێنێت، ئامانجه‌كه‌ى له دوو ره‌هه‌نددا كۆ ده‌بێته‌وه، یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه سیاسه‌تى ده‌ره‌كى و ناوه‌كى دوور له ئینسانییه‌ت جۆشى كردوون، دووه‌میان ئه‌وه‌یه, هه‌ڵگرانى ئه‌و باوه‌ڕه مه‌عریفه‌یان نییه و ته‌سك بینن كه ده‌بێ ئینسانى چه‌وساوه دووربین بێت.
ئه‌و حاڵه‌ته‌ى كه له سۆسیال میدیادا هه‌یه و ده‌مارگیرییه‌كى مه‌ترسیدارى لێ چاوه‌ڕێ ده‌كرێ، بینینى ئه‌و وێنانه‌یه كه گوزارشتن له دروستكردنى تۆوى دووبه‌ره‌كى و دروستكردنى ده‌مارگیرى نه‌ته‌وه‌یى كه هیج سوودێكى نییه، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى به‌شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان سڕینه‌وه‌ى به‌شێكه له مێژووى خه‌باتى سیاسى نه‌ته‌وه‌ى كورد به‌تایبه‌تى كه نه‌ته‌وه‌یه‌كى هه‌میشه چه‌وساوه بووه و نابێت ئێسته خۆى بیركردنه‌وه‌ى چه‌وسێنه‌رانه بێت، ئایا كه‌م كه‌س هه‌یه كه‌م بنه‌ماڵه هه‌یه له عه‌ره‌ب و توركمان و فارس و هتد له پێناوى به‌ده‌ستهێنانى مافى چاره‌نووسى كورد بۆچوونى جیاوازى نه‌بووبێت، ئایا كه‌م كه‌س هه‌یه له په‌نا كورد یان هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كى تر ده‌نگى بۆ سه‌ربه‌خۆیى نه‌ته‌وه‌یه‌كى ژێرده‌ست دابێت.
ئه‌گه‌ر حاڵ وا بڕوا، مه‌ترسى گه‌وره‌تر په‌یدا ده‌بێت، ئه‌ویش گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ بنه‌ماڵه په‌رستى و عه‌شیره‌ت په‌رستى و هتد، چونكه ئه‌وانیش دواتر كورت ده‌كرێنه‌وه له‌و قه‌واره‌ى كه خاوه‌نى ئه‌م بیره ته‌سكه هه‌یانه بۆ به‌رژه‌وه‌ندى ته‌سكتر كه بنه‌ماڵه‌یه و دووره له پێكهاته جیاوازه‌كانى ناو نه‌ته‌وه. پاشانیش بۆ خۆیان، چونكه خاوه‌نى ئه‌م جۆره له ده‌مارگیرى ته‌نیا منه‌كانى خۆى له‌به‌رچاو گرتووه و ده‌بێ نه‌هێڵن ئه‌م ده‌مارگیرییه ته‌شه‌نه بكات، ئه‌وه‌ى له‌م چه‌رخه‌دا زه‌وینه‌ى بۆ به‌رزه‌من و منه‌كان خۆش كردووه و بووه‌ته هۆى ململانێى توند، ئه‌وه توندڕۆكانن كه هێشتا بڕوایان به سته‌مى ئه‌وانی تر هه‌یه وه‌ك كه‌مینه، كورد نموونه‌ى سته‌مدیده‌ى ده‌ستى ئه‌وانی تره، بۆیه هه‌میشه بیر له منه‌كانى خۆى ده‌كاته‌وه.