مردن حاڵەتێكە مەحاڵە دەربازبوون لێی، بەڵام خوێندنەوە بۆ مردن وەك چەمك كە بەرەو نەمانە، پێوەندی بە نهێنی بوون و ژیانەوە هەیە، مەحاڵی مردنی دوای كۆتای بوون و ژیان، ئەو ترسەیە كە فەیلەسووفەكان ترسیان لە مردنی رۆحی هەبووە وەك پێوەرێك بۆ چاكەكاری لە ژیاندا. كەواتە هەموو تێگەشتنەكان لە كۆنەوە تا ئێستە ترسی دوای مردن بوونە كە دەرئەنجامی ئەوەبوو كەس نەیزانیوە چی روو دەدات، بۆیە راپرسییەك لە دەیەی دووەمی هەشتاكان لەسەر مردن لە ئەمەریكا كراوە و ئەوكات 40% خەڵك پێیان وابووە مردن كۆتای هەموو شتێكە، 40%ی تر وای بۆچوون كە سەرەتایەكی تری ژیانە، 10% كۆتای ئازارەكانی ژیان لە مردندا دەبینن و 10% تر هیچ بیرۆكەیەكیان لەبارەی مردنەوە نەبووە.
ئەم راپرسییە ئەگەر ئێستە بكرێت، رەنگە وەڵامی ترمان چنگ بكەوێت، رەنگە هەندێك بڵێن ئەمە موعجیزەیەكە خوا نیشانمان دەدات، چونكە كارەكانمان باشەی تیادا نییە، هەندێك بڵێن رۆح هەر دەمێنێتەوە، كەواتە مردن بەشێكە لە ژیانی ئەوانیتر، چونكە پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان رێچكە و رێگەیەكی تری وەرگرتووە، هەندێك وەك حاڵەتێكی سروشتی وەری دەگرن و هەندێكیش ناسروشتی، چونكە وەڵامی دوای بوون نییە.
لیكۆڵینەوە لەبارەی ئەم چەمكە لێكۆڵینەوەیە لە بوون، وەك چیرۆكێكی بێ بەها و ئەپستراكت كە لە ئەنجامی بەناو عەقلانیەت و پێشكەوتن و سیستمی نوێی سیاسی كە ژیانی دیاری كردووە و ئاوهاش مەرگی بەكۆی دیاری كردووە، بوون واتە ئەو بوونەی ئێستە هەیە، كارێكی كردووە كە ناوەڕۆك لە دەست بدات و مردن بكات بە هەواڵێك و هیچی تر. لە بارێكی تردا مردن خەریكە لە بەهاكەی خۆی دەردەچێتە دەرەوە بەگشتی و لەم كۆمەڵگەی كوردستانە خەریكە زۆر بە هێمنی و بەبێ موناقەشەی فكری و فەلسەفی ئەو فەزایەی هەموو پێكەوە گەمەی تێدا دەكەین بەبێ ویستی خۆمان، بەسەر دەچێت، لە كاتێكدا تەنیا بۆ پەیداكردنی سەرچاوە بۆ ئەم كتێبە، زیاتر لە 60 كتێب و وتار و لێكۆڵینەوە و سایت و فیلم و دیكۆمێنتاری جودام بینی كە هەندێكیان كوردی بوون، ئەمە جگە لەوەی كە لەناو داستان و شیعر و ئەفسانەكان، دەیان كەناڵی تر هەن كە قسە لەسەر شێوەكەی تری تێگەیشتن لە مردن دەكرێت لە دەرەوەی رۆشنبیری كوردی. لە حاڵێكدا هیچ میلەتێك بارتەقای كورد سەرقاڵی باسكردن لە مردن و نەمری نییە. چونكە ئەوان ژیان وەك خۆی بەڕێ دەكەن و بە مەرامی خۆیان گەیشتوون و دەژین وەك ئەوەی ژیان پێویستی پێیەتی.
رەنگە هەر ئەم پاساوە بێت وای كردووە مردن مانایەكی تر وەربگرێت، نمونەیش شۆڕشی كوردستان بووە كە ناوی پێشمەرگەی وەك سیمبۆل هێشتووەتەوە كە لە دنیادا نەتەوە و كۆمەڵگەیەكی تر نەماوە بڵێت دەمەوێ بمرم، مەگەر بە ڕووە نەرێنییەكەی كە كردەی تیرۆریستییە یان بێزار بوونە لە ژیان وەك ئەوەی لە رۆژئاوا هەیە، بەڵام تێگەیشتنە فكرییەكە خنكێنراوە و مەسەلەی فكری بەهەر بیانوویەكی سیاسی بێت یان ئاینی و كولتووری لەڕووی رێساوە پاكێجێكی داخراوە و نابێت مانا جیاوازەكانی ئاشكرا بكرێت و پاكێجەكە بكرێتەوە و خەڵك و بەتایبەتی نەوەكانی داهاتوو، شارەزای ئەو بیرۆكەیە بن.
ئارەزووكردن بۆ مردن و خۆكوشتن لە داخان یان حاڵەتی دەروونی، هەروەها كوشتنی بە كۆمەڵ كە جینۆسایدە و مردنی بە كۆمەڵ كە بەرئەنجامی حاڵەتی سروشتییە و مردن بە نەخۆشی و مردن لە ڕێگەی شەڕ و شۆڕەوە و كوشتن بە مانا یاسایی و نایاسایییەكەی كە هەندێك جار حكوومەت لە پشتیەوەیەتی، كوشتن لەپێناو پاكبوونەوەی ئەخلاق و شەرەف و لەپێناو خۆشەویستی و لەپێناو پرەنسیپێكی دیاریكراوی ئاینی و سیاسی و ئایدۆلۆژی و هتد، هەموویان مردنن، بەڵام هەریەكەیان مانای خۆی و پێناسەی خۆی و شیكردنەوەی تایبەتی خۆی دەوێ. رەنگە لەباری دەروونییەوە قسەیەك هەبێت لەباری ئاینییەوە قسەیەكی تر، لەباری فكرییەوە موناقەشەی لەسەر بكرێت، بەڵام لەباری یاسایییەوە موناقەشەی لەسەر نەبێت.
خۆكوشتنی تاكەكان كە مێژوو بەهەموو شێوازەكانییەوە تۆماری كردووە، بەشێكە لە چیرۆكە نەگێڕاوەكە، بەڵام ئەوەی بەناوی خۆكوژییەوە خەڵكیش لەگەڵ خۆیدا كێش دەكات بەبێ ئەوەی مانایەكی هەبێت و ئامانجێكی هەبێت و ویستی گشت بێت، دەبێتە بكوژ بەناوی خۆكوژەوە، بەڵام ئەو خۆكوژییەی پێشوو یان ئەوەی كەسێك بە تەنیا خۆی لەناو دەبات و بێ هیوا دەبێت لە ژیان، جۆرێكی تری مردنە و بابەتێكە پێوەندی بە ویست و بێزاری لە ژیانەوە هەیە. ئەم دیاردەیە دەیان شێوازی هەیە كە هەركەیان مانای خۆی هەیە، خۆكوشتن لەسەر بەیەك نەگەیشتنی دوو خۆشەویست و خۆكوشتن لەبەر بێچاری و بێدەرامەتی و خۆكوشتن لە دژی دوژمن و خۆكوشتن بەهۆی حاڵەتی ناتەندروستی سایكۆلۆژییەوە، خۆكوشتنی سیاسی كە بۆ تاك نییە و بۆ حزب و گرووپی سیاسییە، خۆكوشتنی ئابووری كە جۆرە دۆڕانێكە لە سیستمی سیاسی ئابووریدا و دەیان شێوەی تری خۆكوشتن، لایەنێكی تری ئەم باسەیە.
ئەم نووسینە و باسكردن لە مردن بەشێوەیەكی فراوانتر و وردكردنەوەی حاڵەتەكانی، وەك نوێترین بەرهەمی نووسەری كورد سمكۆ محەمەد لەلایەن دەزگەی رۆسا بۆ چاپ و بڵاوكردنەوە بە قەبارەی مامناوەند و لە دووتوێی 170 لاپەرەدا چاپ كراوە و ئێستە لە بازاڕی كتێبخانەی كوردی دەست دەكەوێ.
سمكۆ محەمەد