قسەیەك لەسەر وەرگێڕان

سەڵاح حەسەن پاڵەوان

دیارە كاری وەرگێڕان هیچی كەمتر نییە لە داهێنانێكی ئەدەبی، تەنیا ئەوە نەبێت كارێكە بێ ئیلهامە، واتە تا شتێك لە هزر روو نەدات وا بكات دەست بۆ قەڵەم بەریت، ناتوانی خۆت لە وێزەی تێكست یان كتێبێك بدەیت و بیخەیتە سەر زمانێكی تر.
ئەوەی لە وەرگێڕاندا روو دەدات بیركردنەوەیە لە بابەتێك، یان لەژێر كاریگەریی، یان لە ئەنجامی پێویستی دەوروبەر بەدوای سەرچاوەیەكدا دەگەڕێیت و كاری لەسەر دەكەیت. یان دەبێ بە پیشە و وەك هەر كاڵایەك بەپێی داوای خەڵكی بەرهەم دەهێنرێت، جیاوازیی نێوان ئەو دوو جۆرە وەرگێڕانە لەوێدایە یەكەمیان زادەی بیركردنەوە و كەوتنە ژێر كاریگەری ناخ و حەز و بەهرەكانە، دووەمیان جۆرێكە لە بازرگانی. هەر كارێكی وەرگێڕان پرۆسەیەكە وەك داهێنانی دەقێكی رۆشنبیری وایە، تۆ لە خۆتەوە ناتوانی دەست بدەیتە وەرگێڕان ئەگەر بەو پرۆسەیەدا تێنەپەڕی، جا ئەمەیان لە بابەتێكی رۆشنبیری بۆ یەكێكی تر جیاوازی هەیە، ئەوەی هەیە گرووپی یەك كە لەژێر كاریگەری ئیلهام و ورووژاندنی ناخدا ئەم كارە دەكەن، زیاتر خۆشەویستیان بۆ كارەكەیان هەیە و هەمیشە كەسانی سەركەوتوو دەردەچن، ئەوانەی بازرگانی و وەرگێڕان پرۆسەیەكی میكانیزمییە لەلایان، ناتوانن هەمیشە سەركەوتوو بن، ئەوان خەون و خەیاڵیان پرسەكە نییە بە ئەندازەی ئەوەیە رووە بازرگانییەكەیەتی.
وەرگێڕان لەناو كایەی رۆشنبیری ئێمەدا هەرچەندە وەك پێویست نییە، هەروەها دەزگەكانی بڵاوكردنەوەش بەپێی میزاج و حەزی تاكەكان دەستنیشانی پڕۆژەی وەرگێڕان دەكەن، چاپەمەنی و دەزگەكان بەڕاستی گرنگییان بەپرۆسەی وەرگێڕان نەداوە، كە دەڵێم بەڕاستی مەبەستم نەبوونی پێداویستییەكانی پیادەكردنی ئەم كارەیە، نەبوونی كەسانی شارەزا لە زمانە جیاجیاكان لە ناو دەزگەكان بۆ پێداچوونەوە و بەراوردكاری، كە ئەمە خۆی یەكێكە لە كێشە سەرەكییەكانی وەرگێڕان لەناو رۆشنبیری كوردیدا، پاشان چۆنیەتیی بڕیاردان لەسەر هەڵبژاردنی بابەتەكان. هەندێ بوار هەن بەڕاستی دەستلێدانی ئاسان نییە، بەتایبەت فەلسەفە و بیر و بوارەكانی دەروونناسی، ئەم جۆرە بوارانە یان پێویستی بەوەیە كەسی وەرگێڕ شارەزاییەكی باش و خوێنەرێكی باشی ئەو بوارە بێـت، یان پسپۆڕ بێت لەو بوارەدا، كەسانێك هەن چەند كتێبێ دەخوێننەوە و شڕە زمانێك لە فەلسەفە دەزانن، دێن شاكارە سەخت و قورسەكان وەردەگێڕن، هەیشە ئەلفوبێی دەروونناسی نازانێ دێت لە فرۆید و لاكان و بافلۆفەوە دەست پێ دەكات، بەڕاستی ئەمە یەكێكە لەرووە هەرە دڵتەزێنەكانی پرۆسەی وەرگێڕان، جا لەبەرئەوەی هیچ سانسۆرێكی زمانەوانی و پێداچوونەوەی كوالیتی تێكست نییە، هەروا دەڕۆن و لەناو كتێبخانەكاندا جێیەك بۆ خۆیان داگیر دەكەن.
لە كتێبخانەی كوردی بڕێكی زۆر كتێبی فەلسەفی لەسەر جیل دۆلۆز، میشیل فۆكۆ، دیكارت، كانت دەبینم وەرگێڕەكانیان نەك پێشتر لە بواری فەلسەفە هیچ وتارێ و پاشخانێكیان نییە، بگرە گومان لەوەش هەیە دەستپاكی لە وەرگێڕانەكانیاندا هەبێـت. بێگومان لە وەرگێڕاندا زانینی زمان مەرجی سەرەكی نییە، بگرە شارەزابوون لەو بوارانەی كاری وەرگێڕانی تێدا دەكرێت مەرجێكی گرنگە. كەسانێكی زۆر خۆیان لە كتێبی ئەكادیمی و فیكری و زانستی دەدەن، بەڵام لەو بوارانەدا پسپۆڕ نین، ئیتر چۆن نابێ گومان لە كارەكانیان بكرێت، هەندێك بە كوردییەكی جوان و پاراو كتێب دەكەن بە كوردی، بەڵام گومان هەیە لە گواستنەوەی راست و دروستی كتێبەكانیان.
یەكێك لەو گرفتانەی تر كە وەرگێڕی كورد خووی پێوە گرتووە، وەرگێڕانی دێڕ بەدێڕ و كۆپیی دەقە ئەسڵییەكەن بە زمانێكی ناوازەی چرچ بۆ سەر زمانی كوردی، نابێ ئەوەمان بیر بچێت، وەرگێڕ دەبێ بچێتە بەرگی خاوەن دەقە سەرەكییەكەوە، هەروەها دەبێ زۆر لەسەر نووسەرەكە بزانێت و بەو قوتابخانە و رەوت و مێژووانەی ئەو كەسە پێیاندا تێپەڕیوە، شارەزا بێت، هیچ نەبێ سەرتاپای نووسینەكانی خوێندبێتەوە، بەتایبەت ئەمجۆرەیان زیاتر بەسەر وەرگێڕانە فیكری و فەلسەفی و لێكۆڵینەوە و ئاینی.. تاد دەسەپێت. تۆ ناتوانی "رەخنەی عەقڵی پەتی" ئیمانۆیل كانت وەرگێڕیت ئەگەر شارەزای مێژوویی فەلسەفەی ئەڵمانی نەبیت، هیچ نەبێت كارەكانی ئەو فەیلەسووفە و فەیلەسووفانی پێش خۆی، بە دڵنیاییشەوە زانینی زمانی بنەڕەتی ئەو فەیلەسووفەش گرنگە ئەگەر بكرێ، دەشكرێ كەسێك بواری فەلسەفەی خوێندبێت، جوانتر بپەرژێتە سەر كارێكی ئاوەها سەخت و پڕمانا.
بەدڵنیاییەوە شەپۆلی كاری وەرگێڕان لەناو رۆشنبیریی ئێمەدا سەریانهەڵداوە، نووسین و رەخنەگرتن لەو تێكست و كتێبانە كارێكی زۆر باشە، ئەمە دەكەوێتە سەر چۆنیەتیی روانینی رەخنەگرانی بواری وەرگێڕان، كە ئێمە لەم بوارەدا كەسانێكی زۆر كەممان هەن، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە كەسانێك دێن رستەیەك لەناو كتێبێكی گەورە دەردەهێنن و دەیكەنە ئاوێنەیەك بۆ رەتكردنەوەی هەموو كتێبەكە، دەكرێ وەرگێڕێك لە شوێنێك یان پەرەگرافی هەڵەیەكی وەرگێڕانی كردبێت، كە دڵنیام زۆربەی وەرگێڕەكان ئەم جۆرە تەگەرەیەیان تێدایە، یان رستەیەكیان وەرگێڕاوە تا ئاستێك لەگەڵ ئەسڵەكە ناگونجێت، ئیتر دەیكەنە هەراو هەموو كتێبەكە رەت دەكەنەوە. یەكێك لە وەرگێڕە كوردە ناسراوەكان لێیان پرسی تۆ چۆن رۆمان وەردەگێڕی، گوتبووی من سێ لاپەڕەی رۆمانە ئەسڵییەكە دەخوێنمەوە و پاشان ناوەڕۆكی ئەو سێ لاپەڕەیە وەردەگرم و بە ئارەزووی خۆم دایاندەڕێژم. بە بڕوای من ئەم كردارە لە زۆر شوێنی دنیا دەكرێ بوونی هەبێت، رەنگە بۆ كتێبێكی فیكری و فەلسەفی ئەم كردارە سەختتر بێت. بۆیە رەخنەگری وەرگێڕان دەبێ لە روانگەیەكی زانستییەوە كتێبەكە لێكبداتەوە.