"كاتێك باسی تیرۆر دەكەین، مەبەستمان ئەو شتەیە كە ئەوان بەرانبەری ئێمە دەیكەن، نەك ئەوەی ئێمە دژی ئەوان دەیكەین. ڕەنگە ئەوەی بەرانبەرمان دەیكەن، زۆر قێزەون بێت، بەڵام هێشتا ناگاتە بەشێكی بچووكی ئەوەی ئێمە بەوانمان كردووە و دەیكەین.. پرەنسیپێكی ئایدیۆلۆجی هەیە دەڵێ: نابێ سەیری تاوانە تایبەتییەكانی خۆمان بكەین، بەڵكو دەبێ ڕۆشناییەكی زۆر بخەینە سەر تاوانەكانی ئەوانیتر و تەنانەت لە وڵاتانی خۆیشیان دژایەتییان بكەین.. كێن ئەوانەی لە ڕووداوەكانی یەكی ئەیلوولی چیلی (هێنانە سەرتەختی پینۆشێ) دەستیان هەبوو؟ وەڵامی پرسیارەكە زۆر ئاسانە. هەر ئەوانەن كە ئێستە لە واشنتن و لەندەن و پایتەختە هاوشێوەكانیان، دانیشتوون و حوكم دەكەن" - نوام چۆمسكی.
بەهەرحاڵ، لەبەر ڕۆشنایی ئەم قسەیەی چۆمسكی، خراپ نییە ئاوڕێكی خێرا لەو بێ ئاگایی، یان ڕاستتر خۆ لە گێلیدان، یاخۆ شاردنەوەی گەمژەیی و گەوجێتیی هەموو ئەوانە بدەینەوە كە بە دروشمەكانی دنیای سەرمایە، بازاڕی ئازاد، نیولیبڕاڵیزم و چی و چیتر كەتوونەتە هەلەكەسەما و ڕەوایەتیی بەو تیرۆرە ڕێكخراو و وێرانكارییەی وڵاتانی بڕیار بەدەست دەدەن كە بە ناوی هێنانی دیموكراسیی، پاراستنی مافی مرۆڤ و بەرقەراركردنی ئاشتی، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان خەڵتانی خوێن كردووە و كردوویانەتە خۆڵەمێشی دوای جەنگە نەبڕاوەكانیان.'
تۆ پێویستت بەوە نییە بە پاساو و پینەوپەڕۆی ئایدیۆلۆجیای چەپ و ئیسلام (چونكە ئەوانەیش كەمیان كارەسات بەسەر مرۆڤایەتی نەهێناوە!) ئەوە بسەلمێنیت، ئەو دنیایەی ڕۆژئاوا چەندە دڕندەیە، تەنیا ئەوەندەت بەسە وەك مرۆڤ بیر بكەیتەوە، بەئاگاییەوە لە هۆكاری شەڕەكانی 100 ساڵی ڕابردووی ناوچەكە و دنیا.. كودەتا خوێناوییەكانی مێژووی تازەی دنیا كە لە زۆربەیاندا كاراكتەری میلیتاریست و دیكتاتۆر هێندرانە سەر حوكم.. 100 ساڵ سیاسەتی برسی و هەژاركردنی مرۆڤ، 100 ساڵ بڵاوكردنەوەی ڤایرۆس و نەخۆشی و پەتا.. 100 ساڵ وێرانكردنی ژینگە و دواجار كونكردنی بەرگە هەوا.. 100 ساڵ شەڕە قۆچی كیمیایی و ئەتۆم و ناوەكی بڕوانیت و بە هۆشیارییەوە سەرەدەر لەگەڵ ڕووداو و هاوكێشەكاندا بكەیت.
با لە دوو نموونەی زۆر سادەوە دەست پێ بكەین و بپرسین: بەڕاست (كاسترۆ) شۆڕشگێڕ بوو، یان دیكتاتۆر؟ ئایا (پینۆشێ) بە ئازایەتیی خۆی هاتە سەر تەخت و ئەو دڕندەیەی لێ دەرچوو؟ ئەمانە دوو پرسیاری زۆر ئاسانن، وەلێ وەك ئەوەی فەیسبووكچی كورد بۆ هەموو شت و كەس و ڕووداوێك قسەیەكی سواو و دووبارەی هەر پێیە، هەر ئاوا بە سادەیی و سەرپێی لێرە وەڵام نادرێنەوە.
هەرچی پێوەندیی بە پرسیاری دووەمەوە هەیە، پێم وایە لە دەسپێكی ئەم نووسینەدا و لە بۆچوونەكانی چۆمسكیدا بڕێكی زۆری وەڵامەكەی دەست دەكەوێت. كەواتە با پرسیاری یەكەم بكەمە تەوەری قسەكردن.
راستییەكەی پرسیارە سەرەكییەكە ئەوە نییە ئاخۆ كاسترۆ (زۆر نموونەی تری هاوشێوەی ناو مێژوو) دیكتاتۆر، یان ئازادیخواز.. مۆنۆپۆلیست، یان یەكسانیخواز بووە؟ بە پێچەوانەوە، دەبێ پرسیارەكە لەو سیستەمە بكرێ كە مرۆڤایەتی بەم ڕۆژە ڕەشە گەیاند. لەو سیستەمەی دنیای بەسەر كەمینەی دەوڵەمەند و چڵێس و زۆرینەی هەژار و برسی دابەش كرد. لەو سیستەمەی لەگەڵ لەدایكبوونیدا تا ئەمڕۆ، لە شوێنكاتی جیاواز و لە سای هەلومەرجی جیاواز، بە پاساو و بیانووی جیاواز، مرۆڤایەتی بەردایە گیانی یەكتر و دنیای پڕ كرد لە جەنگ و ئاشووبی ئیتنی، ئاینی و مەزەویی ماڵ و ئاوایی وێرانكەر.
ئەو سیستەمەی دەیان نەتەوەی بێ وڵات كرد و چارەنووسی دەیان نەتەوە و وڵاتی خستە قوماری بەرژەوەندییەكانی، ئەو سیستەمەی لە پشتی هەزاران كودەتای وڵاتان بوو، بەتایبەتی ئەوانەی بەری تێكۆشانی ئازادیخوازانەی گەلانیان بوون و خەریك بوو تازە دەكەوتنە سەرپێ (موسەدەق لە ئێران، سلڤادۆر ئەلێندی لە چیلی وەك دوو نموونەی سادە!).
ئەو سیستەمەی پشتیوانی سەدان دیكتاتۆر و وردە دیكتاتۆری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دنیا بوو بۆ هاتنە سەر حوكم، لە بەرانبەریشدا بە هەزاران جار هەوڵی تیرۆركردنی ئەو شۆڕشگێڕ و ئازادیخوازنەی دا كە ملیان بۆ بەرژەوەندییە ئابووری و تێرنەخۆرییەكانی كەچ نەكرد.
سیستەمێك ئاخوندەكانی لە ئێران هێنایە سەر تەخت و تاڵیبان و ئەلقاعیدەی بەرهەم هێنا. هاوكات بێشەرمانە بەرگری لە دەوڵەت پتڕۆڵی كەنداو و چاوپۆشی لە ملیۆنان برسی و بێنەوای ئەفریقا كرد و دەكات, ئەو سیستەمەی مرۆڤی لە بوونەوەرێكی كۆمەڵایەتیی خاوەن پرەنسیپ و بەرهەمهێن، نەك هەر كردە كائینێكی بەرخۆر، بەڵكو كردییە كاڵا و كائینێكی بێ هەست و كۆیلەی ئامێر و تەكنەلۆجیا. ئەو سیستەمەی بەری تەماعگیری و چڵیسییەكانی، شێواندنی ژینگە، تێكدانی سیستەمی گەردوونی، كونكردنی بەرگە هەوا و وشككردنی سەرچاوە سروشتییەكانی سەر و ژێر زەوی بوو. سیستەمێك، بازاڕی بەڕەڵا و بانك و كۆمپانیا فرەڕەگەزەكانی كردنە مۆتەكەی سەر سینگی ژیان و بكوژی مرۆڤ و بەهاكان.
بۆیە كاتێك كەسێك دێڕێكی لەبارەی كودەتای ڕووخاندنی (موسەدەق لە ئێران، رینبز لە گواتیمالا، ڕاڵدۆس لە ئیكوادۆر، عومەر تۆریخۆس لە پەنەما، ئەلێندی لە چیلی و...) كودەتا هاوشێوەكانی تری دنیا و ناوچەكەی نەخوێندبێتەوە. كە كەمترین زانیاری لەسەر هۆكار و نهێنییەكانی سەركەوتن، یان شكستی شۆڕشەكانی (كوبا، ڤێتنام، چیلی، لاوس، نیكاراگوا، ئیكوادۆر، كەمبۆدیا و.........) نەبێت و هێشتا پێی وابێت بەهاری عەرەبی، پرۆسەی هۆشیاربوونەوەی شەقامی عەرەبییە لە ئاست دیكتاتۆریی و ستەمكاریی و ڕاسان و ڕاچەنینە لە بەرانبەر سەركێشی و سەركوتكارییەكانی سەرۆك و فەرمانڕەواكانیان.
ئەلفوبێیەك لەبارەی دڕندەییەكانی سیاسەتی بانكی نێودەوڵەتی، سندووقی دراوی نێودەوڵەتی، كۆمپانیا فرەڕەگەزەكان و لە سەرووشیانەوە، تۆزێك لە تیۆری شۆك و یارییە كوشندەكانی قوتابییانی قوتابخانەی شیكاگۆ نازانێت. وا چاكترە زۆر دەم لە باسی دیكتاتۆریی، یا دیموكراسیی فڵان وڵات، یان ئەوەی فیسارە سەركردە ستەمكار بووە، یا ئازادیخواز، یاخۆ كوێ و كێی دی، نەدات و وەعزی دیموكراسی، ئازادیخوازی، دادپەروەری و ژیاندۆستی بەسەر خەڵكدا نەبەشێتەوە.
پەندێكی كوردی هەیە دەڵێ: "گاڕان سەرلەبەری ون بووبوو، پیرەژن لە گوێرەكە سووری خۆی دەپێچایەوە".
لەم ڕوانگەیەوە، ئەم چەند پەیڤانە بەرگریكردن نین لە (كاسترۆ و هاوشێوەكانی)، بەقەد ئەوەی سەلماندنی بەشێكی ئەو ڕاستییەن كە كۆمەڵگەی بەرخۆر و لاساییكەرەوە.. كۆمەڵگەی كاوێژكار و ڕووخسار بین.. كۆمەڵگەیەك كە بیركردنەوەی كوێرە و چاوەكانی تەنیا بەرپێی خۆی دەبینێ.. كۆمەڵگەیەك نە ئاگایی قووڵی بە ڕابردوو هەیە، نە تێگەیشتنێكی ورد و دروستی بۆ ئێستە، نە ڕوانگەیەكی ڕۆشنی بۆ ئایندە هەیە، كۆمەڵگەیەكە لە سەدەی 21، هاوشێوەی پیرەژنی ناو پەندە كوردییەكە، هەر سۆراخی گوێرەكە دەكات.
بەهەرحاڵ، ئەو كۆمەڵگەیە ئەگەر بڕیك بێدار بێت، پرسیار لە بەدبەختی و سیاچارەیی خۆی دەكات، كە 100 ساڵە نەك هەر لەسەر خاكی خۆی، دەوڵەتی پێ ڕەوا نابینرێت، بەڵكو لە هەر قۆناغە و سەردەمێكدا، بە بیانووی جیاواز و بە دەمامكی جیاواز، یان ملی بە پەتی سایكس - پیكۆ و لۆزانێكەوە دەكەن، یان ئەوەتا ژەهری ئەنفالێكی تری بە دەستی حەشد دەكەن بە قوڕگدا و ١٦ی ئۆكتۆبەری لێ قووت دەكەنەوە!
بۆیە وامگوت، تا چیتر دەستخەڕۆ نەبن و دروشمەكانیان فریوتان نەدەن و بگەنە ئەو باوەڕ و یەقینەی كە سەروەری پێشی دیموكراسیی دێت، وەك چۆن دەوڵەت هەیە، ئینجا سیستەمی حوكمڕانی. چونكە ئەوەی وا حاڵی بووە، یان دەیەوێ وا لە خەڵكی بگەیەنێت كە سیستەم دەوڵەت بەرهەم دێنێ و دیموكراسی بە سەروەری ئاوسە (دووگیانە)، ئەوا بە دڵنیاییەوە سێ تا چوار برغۆی لە مەكینەی بیركردنەوەیدا ون كردووە و دوو سێ تەختەیشی شكاون.
ئا، شتێكی تریش بۆ تێگەیشتن لە دیموكراسیی ئەوان (كە بەرهەمی دوای بەدەستهێنانی شكۆی نەتەوەیی و سەروەریی نیشتمانییە)، خراپ نییە. بە درێژایی مێژوو، چش لە ئیمپراتۆرییەتەكان، تەنانەت دەوڵەتە مۆدێرنەكانیشیان، بەری كوشت و كوشتار و خوێن و زەبروزەنگن. چما (بسمارك و گاریبالدی و جۆرج واشنتن)، بە زمانی گوڵ و دیموكراسیی، (ئەڵمانیا و ئیتاڵیا و ئەمەریكا)یان دروست كرد؟