کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

گرووپەکانی فشار لە کار و خەباتیاندا لەپێناو بەدیهێنانی ئامانجەکانیان و پاراستنی بەرژەوەندییە تایبەتییەکانیاندا، بۆ فشارخستنە سەر دەسەڵات و حوکمڕانەکان، پەنا بۆ هەموو ڕێگا و شێواز و ئامراز و هۆکارێکی خەبات دەبەن، کە ئەوان بۆ داکۆکیکردن لە مافە و داخوازییەکانیاندا بە گونجاو و ڕەوایان دەزانن و دەکرێ زۆر بە کورتی ئاماژە بە هەندێکیان بدەین:

یەکەم: قۆستنەوەی پێوەندییە تایبەتییەکان

هەتا ڕێژە و ڕاددە و ئاستی دەستتێوەردان و کاریگەریی دەوڵەت لە ژیانی ئابووری و کۆمەڵایەتیی کۆمەڵگا زیاتر بێت، ئەوەندەش فشاری گرووپەکان بۆ سەر دەوڵەت و دامەزراوەکانی زیاتر دەبێت، بەتایبەتی کاتێک دەزانن ئەم دەستتدرێژییانە زیان بە ماف و داخوازی و بەرژەوەندییەکانیان دەگەیەنن. بۆ ئەمەش سوود لە پەیوەندییە دۆستایەتییە تایبەتییەکان و ئاشنایەتییە کەسییەکانیان لەگەڵ کاربەدەستان و گەورە بەرپرسانی دەوڵەت وەردەگرن، ئەو پەیوەندییانە بە جۆرێک دەقۆزنەوە و دەیانکەنە هەل و دەرفەتی گەیشتن بە هێنانەدی ئامانجەکانیان، تا ئاستی دەمەزەدکردن و دەم چەورکردنیان بە خەڵات و دیاریی دارایی، تەنانەت بە پێدانی بەرتیلیشەوە.

دووەم: باوەڕ، یان قەناعەت پێهێنان 

ئەمە یەکێکە لە گرنگترین و کاریگەرترین ئەو ئامراز و هۆکار و ڕێگا و شێوازانەی، گرووپەکانی فشار لەپێناو ڕاکێشانی سەرنجی لایەنگران و باوەڕپیهێنانی دەسەڵاتەکان، پەنای بۆ دەبەن. ئەمەش لە میانی ئەنجامدانی دیدار و کۆبوونەوە و گردبوونەوەی بە کۆمەڵ و تایبەت، هەروەها بە سوود وەرگرتن لە تەواوی هۆکارەکانی ڕاگەیاندن. گرووپەکانی فشار لەم کارەیاندا هەوڵ دەدەن سوود لە ئەزموونی کەسانی شارەزا وەربگرن، ئەویش بە گەیاندنیان بۆ وەرگرتنی پۆستی جیاواز لەناو حکوومەتدا (دادوەر، یاساناس، وەزیر، کاربەدەست و فەرمانبەرە پەرێز پاکەکان)، ئەمەش بە مەبەستی سوود وەرگرتن لە دۆسیەی خاوێن و ناوبانگی باشیان لەناو خەڵکدا، تا لە ڕێگایانەوە سۆز و لایەنگیریی بۆ خۆیان زیاتر بکەن و باوەڕ و قەناعەت بە هەوادارەکانیان و تەنانەت حکوومەت و دەسەڵاتیش بێنن.     

سێیەم: کاریگەریی خستنە سەر پەرلەمانتارەکان

بەو پێیەی سەرچاوەی دەسەڵاتی یاسادانان و داڕشتن و هەموارکردن و دەرکردنی یاساکانە، پەرلەمان گۆڕەپانی سەرەکی و ڕاستەقینەی کار و جێ بایەخی گرووپەکانی فشارە. ئەمەش لەو ڕوانگەیەی کە بتوانن لە میانی فشاریان بۆ سەر قەوارەی سیاسی، یان پەرلەمانتارەکان، یاساگەلێک بە قازانجی بەرژەوەندییەکانیان دەربکەن، یان هەموار بکەنەوە، تەنانەت هەندێ هەوڵدان و فشارکردنەکانیان دەگەیەننە ڕاددەی گۆڕین، یان هەموارکردنەوەی دەستوور. مەرج نییە ئەم فشارەی گرووپەکانی فشار بۆسەر پەرلەمان و پەرلەمانتارەکان ڕاستەوخۆ بێت، بەڵکو زیاتر ناڕاستەوخۆن، بەتایبەتی لە سەروبەندی هەڵبژاردنەکاندا، کە هەوڵ دەدەن لە میانی وەرگرتنی چەندین بەڵێن و پەیمان لە قەوارەیەکی سیاسیی دیاریکراو، یان کۆمەڵێک کاندید، ئامادەیی خۆیان بۆ پشتگیرکردن و دەرچوواندنیان دەرببڕن. ئیتر مەرج نییە ئەم بەڵێن و پەیمانەی قەوارە سیاسییەکە، یان پەرلەمانتارەکان تەنیا پەیوەندیی بە داڕشتنی یاساکانەوە هەبێت، بەڵکو زۆرجار بە هۆی سەپۆرتکردنیان لە کاتی هەڵمەتەکانی بانگەشەی هەڵبژاردن و پێدانی پاداشتی دارایی پێیان، دەیانخەنە بەر باری مەرجی دزەپێکردنی، ئەو زانیاری و ڕاپۆرت و بەڵگەنامانەی، کە لە لایەن لیژنە جیاوازەکانی پەرلەمانەوە دەخرێتە بەردەمیان، بۆ ئەوەی پێشوەختە وەک گرووپی خاوەن بەرژەوەندی، لە پڕۆژە پێشنیازکراوەکان ئاگادار بن و بەر لەوەی ببنە یاسا و بڕیار، ئەوان لە میانی فشارەکانیانەوە ئامادەکاریی خۆیان بۆ ڕێپێگرتنیان بکەن. 

بە دیوەکەی تردا و هەر پەیوەست بەم جۆری فشارە، گرووپەکانی فشار هەوڵ دەدەن لە ڕێگای پێدانی زانیاری، ئامادەکردنی توێژینەوەی پشت ئەستوور بە بەڵگە و ئامار بۆ پەرلەمانتار و یاسادانەرەکان و بەرپرسانی حکوومەت، کاریگەریی دروست بکەن و بە دەنگ داوا و داخوازییەکانیانەوە بێن. تەنانەت ئەوان هەموو بۆنەیەکی ئاسایی و نائاسایی، هەموو دەرفەتێکی گەشت و میواندارییش دەقۆزنەوە، بۆ ئەوەی چاویان بەم کەسایەتییە گشتییانە بکەوێت و لەگەڵیاندا بکەونە گفتوگۆ و ڕاز و نیاز و زانیاری و توێژینەوەکانی خۆیانیان بگەیەننە دەستیان.

چوارەم: دنەدان و تەیارکردنی ڕای گشتی

بەو پێیەی ڕای گشتی یەکێکە لە پانتاییەکانی بایەخپێدان و پێشینەیی گرنگی پێدانەکانی هەر سیستەمێکی سیاسیی حوکمڕان، بۆیە گرووپەکانی فشار لە میانی تەیارکردن و دنەدانی ڕای گشتی، بە هەموو شێواز و ئامرازێکی پەیوەندی و کارتێکردنی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، هەوڵی بەکارهێنان و گۆڕینی ئاراستەی گوتار و هەڵوێستی ڕای گشتی و شەقام بە دژی دەسەڵات دەدەن.

پێنجەم: فشار و کۆمەککردن

زۆرجار گرووپەکانی فشار (بەتایبەتی کۆمەڵەی خاوەن کار و بەرژەوەندییە بازرگانی و ئابوورییەکان) لە باری داراییەوە کۆمەکی حزبێکی دیاریکراو دەکەن، بۆ ئەوەی بگاتە دەسەڵات. لە دۆخێکی ئاواشدا ئەو حزبە دەکەوێتە ژێر باری مەرجەکانی ئەو گرووپانە، ئەویش بە پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان، بەدەنگەوەچوونی داواکارییەکانیان و بەدیهێنانی ئامانجەکانیان، ئیتر بە هەر ڕێگا و شێواز و میکانیزمێکەوە بێت، کە لەبەر دەستی دان.

ئەمەو لەلایەکی دیکەوە، بەلەبەرچاوگرتنی گرنگی و بایەخی دەسەڵاتە حکوومییەکان لە دەرکردنی بڕیارەکاندا، بەتایبەتی لە کایە ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسییەکاندا، کە تەواوی چین و توێژەکانی کۆمەڵگا دەگرنەوە، گرووپەکانی بەرژەوەندی هەوڵی بەردەوام دەدەن بۆ پەیوەندیگرتنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەو کەسانەی لەناو ئەو دامەزراوە جێبەجێکار و کارگێڕییانەدا، هەر لە سەرۆکی وەزیرانەوە بگرە، تا دەگاتە وەزیر و کاربەدەستە پلە تایبەت و باڵاکان. کە ڕەنگە بە هۆیەوە بتوانن جێبەجێکردنی یاسایەک ڕابگرن، یان چەند بڕگە و بەند و ماددەیەکی ئەو بڕیارانە لابدەن.

شەشەم: هەڕەشەکردن و توندوتیژی

گرووپەکانی فشار هەر بەو میکانیزم و ئامرازانەی فشارکردنەوە، کە پێشتر ئاماژەمان بۆ کردن، ناوەستن، بەڵکو ئەگەر دۆخەکە بخوازێت، ئەوا لەپێناو بەدیهێنانی ئامانجەکانیاندا، ئەگەری پەنابردن بۆ ئامراز و میکانیزمی دیکە، کە بە جۆرێک لە توندوتیژی و ئاڵۆزی بارگاوین، هەمیشە ئەگەرێکی کراوەیە لەبەردەمیاندا. لەوانەش پەنابردن بۆ خۆپیشاندان و مانگرتنی سەرتاسەریی، ئاستەنگ خستنە بەردەم کاروبارەکانی حکوومەت و ڕەتکردنەوەی هاوکاریکردنی دەسەڵات، لەباربردنی بە ئەنقەستی هەندێ پڕۆژەی حکوومەت، هەوڵدان بۆ دروستکردنی قەیرانی دارایی خنکێنەر و نەدانی باج. ئەم شێوازانەی فشار لەم سەردەمەدا و لە زۆربەی وڵاتەکاندا و بەتایبەتی لە وڵاتە پیشەسازی و پێشکەوتووەکاندا، بە بەردەوامی دەبیندرێن، کە هەندێ جار جگە لە پەکخستنی کارەکانی حکوومەت، ڕاگرتنی ژیانی ئاسایی ڕۆژانە (مانگرتن لە فڕۆکەخانە و هێڵەکانی گواستنەوەی زەمینی، کارگەکانی بەرهەمهێنان و...)، تەنانەت بەریەککەوتنی زبر و توندی نێوان ئەو گرووپانەی فشار و هێزەکانی پۆلیس و تەناهی و چالاکییە مەدەنییەکانی حکوومەتی لێ دەکەوێتەوە، تا ئاستی توندوتیژیێک، کە قوربانیی گیانی و زیانی ماددی زۆریش بەدوای خۆیدا دێنن.

سەرەڕای هەموو ئەو هۆکارانەی پێشتر باسمان کردن، هاوکات هۆکار و ئامرازگەلی دیکە هەن، کە بە مەبەستی پێکانی ئامانجەکانیان و گەیشتن بە مەبەستەکانیان، ئەو گرووپانەی فشار پەنایان بۆ دەبەن، ئیتر چ لە پشتیووانیکردنەوە بێت، یان پێبژاردن، یاخود دنەدانی ڕای گشتی بە ئاراستەی بەرژەوەندییەکانیان، هەروەها لەگەڵ کاریگەریی خستنە سەر پەرلەمانتارەکان. هەموو ئەم ئامرازانەش کە وەک کارتی فشار بەکار دەبردرێن، لەپێناوی ئەوەیە یاسا و بڕیارەکان بە قازانجی بەرژەوەندییەکانیان بشکێنەوە، بەڵام پرسیارێکی گرنگ لەم نێوەدا ئەوەیە: ئایا ئەرکی سیاسیی ئەم گرووپانە چییە و سنووری کارکردنیان لەو کایەیەدا چییە و چۆنە؟

وەڵامی ئەم پرسیارە زۆر سادەیە، ئەم ئەرکە و سنووری چالاکییەکانیان پەیوەندیی بە ژینگەی سیاسی و جۆری سیستەمی حوکمڕانیی وڵاتەکەوە هەیە، ئەوەی کە پێشتر لە بارەی کاری گرووپەکانی فشار لە سای سیستەمی سەرۆکایەتیی، یان پەرلەمانییەوە باسمان کرد. تەنانەت ئەم ڕەهەندە پەل بۆ وردەکاریی زیاتری ناو هەناوی سیستەمەکەش ڕادەکێشێت، کە ئاخۆ سیستەمێکی لیبڕاڵ و دیموکراسە، یان فراوانخواز و دیکتاتۆر. هەروەها پەیوەندیی بە سروشتی ڕێکخستن و پێکهاتی دەسەڵاتەکەوە هەیە، کە ئایا دەسەڵاتێکی ناوەندیی توند و بەهێزە، یان دەسەڵاتێکی ئۆتۆنۆم و لامەرکەزیی خواز؟ تەنانەت ئەم پرسی کاریگەریی و ناکاریگەریی کار و چالاکییەکانی گرووپەکانی فشار و سنوورەکەیان، گرێدراوی ئاست و ڕاددەی جیاکردنەوە و سەربەخۆیی دەسەڵاتەکانیشە (یاسادانان، جێبەجێکردن، دادوەری) لە هەناوی سیستەمی حوکمڕانیدا، هەروەها پەیوەندیی بە بارودۆخی حزبەکان خۆیشیانەوە هەیە، ئیتر چ حزبی حوکمڕان بن، یاخود ئۆپۆزسیۆن. مەبەست لە بارودۆخی ناوەوەی حزب خۆی و پەیوەندیی لەگەڵ دەرەوەی خۆی. بە مانایەکی ڕۆشنتر، دیسپلینی ڕێکخراوەیی و سەنترالیزمی بڕیار تیایاندا، لەگەڵ چەندێتی و چۆنێتیی کەناڵ و ڕایەڵ و پردی پەیوەندییەکانی ئەو حزبە بە دەرەوەی خۆی، چ لەگەڵ کۆمەڵگا، یان حزبە نەیارەکانی. 

سەرچاوەکان:

١-  جان مینو ـ الجماعات الچاغگە ـ ترجمە بهیج شعبان ـ منشورات عویدات 1983

٢-  حامد ربیع، أبحاپ فی النڤریە السیاسیە، القاهرە، جامعە القاهرە، كلیە الاقتصاد والسیاسە، 1970

٣-  حسن صعب، علم السیاسە، بیروت، دار العلم للملایین 1997

٤-  روبرت دال، التحلیل السیاسی الحدیپ، ترجمە د. علا أبو زید، القاهرە، اڵاهرام، 1993

٥-  صادق الاسود، الرأی العام ڤاهرە اجتماعیە وقوە سیاسیە، بغداد 1991

٦-  عبد المعگی محمد عساف، مقدمە إلی علم السیاسە، دار مجدلاوی للنشر والتوزیع، عمان اڵاردن .گ 2 ، 1981

٧-  قحگان أحمد سلیمان القحگانی، اڵاساس فی العلوم السیاسیە، عمان دار مجدلاوی للنشر، 2004

٨-  مارسیل بریلو، علم السیاسە، ترجمە محمد برجاوی بیروت، منشورات عویدات 1977

٩-   محمد فایز عید السعید: قچایا علم السیاسە العام، دار الگلیعە للگباعە و النشر، بیروت

١٠-   محمد نصر مهنا: علوم سیاسیە، دراسە فی اڵاصول و النڤریات، دار الفكر العربی

١١-  موریس دوفرجیه، مدخل إلی علم السیاسە، ترجمە جمال اڵاناسی وسامی الدروبی‫،‬ دمشق، دار دمشق للنشر ‬‬‬‬‬‬‬‬

١٢-    ویکیبیدیا، الموسوعە الحرە