نووری بێخاڵی
(١)
" لە ڕۆژگارێكدا دەژین، بۆ ئەوەی پێبكەنیت، پێویستە 10 كەسی تر بگرین - لە فیلمی Count Dawn”
هونەر مەعریفەی درككردنی نموونە باڵاكانە، بەو پێیەی هونەر ئەو نموونە باڵا نەمرانە دووبارە دەكاتەوە، یان سەرلەنوێ بەرهەمیان دێنێتەوە كە پێشتر لە میانی ڕامانی ڕووتدا دركیان پێ كراوە. واتە هونەر هەموو ئەو شتانە دووبارە دەكاتەوە كە لە تەواوی دیاردەكانی دنیادا جەوهەری و جێگیرن. هاوكات لەسەر بنەمای ئەو كەرەستەیەی هونەری تێدا بەرهەم دێت، لە كاری هونەریی بەرجەستەدا دەردەكەوێ. بەو پێیەی "سەرچاوەی هونەر، مەعریفە و ناسینی نموونە باڵا نەمرەكانە و تەنیا ئامانجیشی گەیاندنی ئەو مەعریفەیەیە ـ شوبنهاوەر". ئەو حاڵەتەی كە (شوبنهاوەر) بە جۆرێك لە جۆرەكان و لە شوێنكاتێكدا، ورد و چڕتر گوزارشتی لێ دەكات و دەڵێ، "درككردن بە نموونە نەمرەكان، یان هاتنیان بۆ ناو هۆشیاریمان، تەنیا ئەوكاتە دەبێت كە گۆڕانێك لە خۆماندا ڕوو دەدات".
لەوەدا دەمەوێ زۆر بە كورتی سەرنجتان بۆ فیلمی (كاتێ نیچە گریا) ڕابكێشم. لەو ڕوانگەیەی دانیشتن بە دیار بینینی ئەم فیلمە گەشتێكە پڕ لە ڕاچڵەكین و دڵەخورپە و تەزوو پێداهاتن، بەتایبەتی كە ڕۆ دەچیتە ناو ڕووداو و دیمەنەكانی و دەبیتە بەشێك لە كاراكتەرەكانی و لەگەڵ (نیچە و لۆو سامۆلی، دكتۆر جۆزێف بڕۆیێر و ماتیلدا، سیگمۆند فڕۆید) پیاسە دەكەیت و گوێ لە چیڕۆكەكانیان دەگریت. چیڕۆك و ڕووداوگەلێك، مرۆڤ دەخەنە بەردەم دەیان پرسیار و نقوومی زەریایەك ترس و دڵەڕاوكێ، گومان و ڕاڕایی و دڵەكوتە دەكەن.
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، بێ دەست و ویستی خۆت، بەبێ ئەوەی هەست بكەیت و بتەوێ، لە پڕ كانیی چاوەكانت دەزێ. ئیتر قورگی خۆتت بۆ ناگیرێ و ناچاری ژێیەكانی دەنگت ڕەها دەكەیت، تا لە قیژەیەكدا قوڵپدانی ناخت بە گوێی دنیای تەنیایی و ژیانی ناجێگیر و وجوودی پڕ تەلیسمی خۆتدا بتەقێنیتەوە.
فیلمی (كاتێك نیچە گریا)، حیكایەتێكی زیندوو و جاویدانە، هێندەی بەردەوامیی ژیان و بوون. بەو مانایەی تا ژیان هەیە و ماوە، نە پرسیارەكانی پشتی هەنسك و فرمێسكەكانی (سوپەرمان) كۆتایان دێ، نە گومانەكانی دەبڕێنەوە و نە تەلیسمەكانی ئەو هەنسكانە و كۆدی فرمێسكەكانی دەكرێنەوە. هەڵبەت ئەم تێگەیشتن و تێڕوانینە بۆ بینەری ڕاگوزەر و مرۆڤی ئاسایی نا، بەڵكو بۆ ئەو مرۆڤانەی هێشتا بەدەست ئازاری وجوود و ژانی نهێنییەكانی ژیان و مردن دەتلێنەوە و گینگڵ دەدەن.
(٢)
" پێكهاتەیەكی موزیك هەیە، ناتوانرێ داگیر بكرێت. ژیان ناتوانرێ داگیر بكرێت. دڵی مرۆڤ ناتوانرێ داگیر بكرێت/ لە فیلمی Hachi”
چەشنی نەخۆشی، خەمگینیش دەبێ بچێژرێ تا نهێنیی ئازارەكەی بزانی. بە تریقانەوە و دەنگدانەوەی قاقاكانی ناو كۆڵانی تاریك و ژووری خامۆش نییە. ڕاستییەكەی هەر كەسە و دەرگیری مەراقێكە، هەریەكە و گیرۆدەی خەمێكە. بۆیە بە ئاسانی دەتوانیت پەی بە ڕووخسارە ماندوو، سیما شەكەت و ڕۆحە سەرگەردان و خەمگینەكان ببەیت. چونكە نە قەرەباڵغی دەتوانێ تەنیایی ئاوەدان بكاتەوە، نە ماكیاج دەتوانێ لۆچەكانی ئازار نەهێڵێ، نە دەمامك دەتوانێ خەمگینی بشارێتەوە و نە پێكەنینیش دەتوانێ غوربەت لە خۆیدا نقووم بكات. ئەمانە هیچیان ناتوانن خۆشنوودت بكەن، بەتایبەتی كاتێ لە ناوەوەتدا قوڵپ دەدەیت و لە ناختدا دەكوڵێیت و لە قووڵایییەكانتدا برین فیچقە بە خوێنت دەكات.
لە دۆخی ئاوادا پێویستت بە گەڕانەوە بۆ ناوەوەی خۆت هەیە. پێویستت بە ژنەوتنی دەنگی خودا هەیە، خودایەك دەشێ لەناو پەیژەكانی نۆتەدا، لەناو ڕیتمی موزیكێكدا پەی پێ ببەیت. بۆ ئەمەش ئەوەندەت بەسە گوێ بۆ ژەنینی گیتاری كچە قەرەجێك بگریت كە بە جلێكی ئاڵوواڵا و پرچێكی ئاڵۆزی پەخشان بەسەر ڕووخساریدا، لە تەنیشت چیخێكەوە پاڵی وە درەختێكەوە داوە و بێدەنگ بەسەر گیتارەكەیدا نوشتاوەتەوە و ئاوازێكی بۆ ناخرێتە سەر نۆتەی ژەنین، پێی بڵێ: تكایە لەسەر تەلی ئەو گیتارەت، ئاوازی حوزنێكی عەجوول بژەنە. میلۆدی بێدەنگی غەریبییەكی جێبەخۆنەگرتوو بخەرە رستەی نۆتەوە. لەسەر ریتمی سەمایەكی قەرەجی، ئەو ناوە پڕ بكە لە خورپە و وەسوەسە و دڵەڕاوكێ. ئەو گیتارەت كە هەر لە رێبواریكی ماندوو دەچێ و لەژێر نسێی تاڵ تاڵی پرچتدا پشووی بێدەنگی داوە، بە ئۆخژنی پەنجەكانت بیخەرەوە سەر كەڵكەڵەی رۆیشتن.
كوا رێبواری عیشق، كڕ و بێدەنگ و ئەرخەیان و خامۆش، لە سێبەری بێتاقەتی و نسێی پشووداندا ئۆقرە دەگرێ؟ پێی بڵێ: موزیك نەبووایە، بەرگەی ئەم هەموو گەڕان و جێ بەخۆ نەگرتوویییەت نەدەگرت، مەگەر موزیك هێزی ڕێكردن و توانای مانەوە و وزەی بەردەوامی و ئیرادەی بەرگەگرتنی بێ جێیت پێ نابەخشێ؟
بە گوێیدا بچرپێنە و بێژە: چەند ئیرەیی بە تۆی قەرەج دەبەم، بێ ناسنامە و وڵاتینامە و پاسپۆرت، خاوەنی هیچ نیشتمانێك نیت، كەچی هەموو جێیەك نیشتمانی تۆیە و سنوور لە بەردەمتدا لە تراویلكەیەك زیاتر، هیچی تر نییە.
(٣)
" لە پرسی ژیان و مردندا، شتێك نییە بەناوی گزی و ساختەیی. ئەوەی هەیە تەنیا ژیان و مردنە و بەس/ لە فیلمی The Asian Conection”
تەنیایی حیكمەتێكە بۆ خۆی، لە تەنیاییدا دەكرێ مرۆڤانەتر بیر بكەینەوە، مرۆڤانەتر بژین، تەنانەت تەنیایی دەمانخاتە سەر كەڵكەی ئەو ژیاندۆستییەی، باوەڕ بە خۆمان بێنین كە دەشێ نەگبەتیی خۆمان بۆ دوای خۆمان، بكەینە خۆشبەختی.
بەو پێیەی ژیان ڕستێك، ئێوە بڵێن زنجیرەیەك ئەزموونی بەدوا یەكی نەپچڕاوە. دەشێ هەر یەكێكمان ئەڵقەیەكی زنجیرەكە لە یەكتری وەربگرینەوە.
ئەزموونیش كە بە دەستییەوە زەخمت چەشت، دەكرێ بۆ دوای خۆت دیارییەكی بە نرخ و هەتوانێكی بە سوود بێت، بەڵام ئەوە دەوەستێتە سەر ئاستی ئامادەیی هەر یەكێكمان بۆ ئەو ئاڵوگۆڕی ئەزموونە و ئەو عەقڵیەتەی هەمیشە بە شوێن فێربوونی زیاترەوەیە.
ئەمەش لەو ڕوانگەیەی عەقڵێك توانای وەرگرتنی ئەزموونی نوێی هەبێت و لەگەڵیاندا ڕابێت، عەقڵێك ئاسۆكانی ڕوانین و بیركردنەوەی فراوان و ئاوەڵا بن، عەقڵێك درك بەو ڕاستییە بكات كە ژیان چوارچێوەیەكی سنووردار و دنیا بازنە بچووكە داخراوەكەی ژینگەی خۆی نییە، عەقڵێك ئامادەیی و بوێریی دەرزی ئاژنكردنی خەوش و هەڵەكانی خۆی هەبێت، عەقڵێك سادەیی و خۆشباوەڕیی دوێنێی خۆی نەكاتە پاساوی شكستەكانی و بیانووی بێ ئومێدی، عەقڵێك هێزی هەڵسانەوە و وزەی دەستپێكردنەوەی نەكاتە قۆچی قوربانیی بەونمەكی و سپڵەیی ئەوانەی ڕۆژگارێك متمانە و باوەڕی پێكردن، لە سەرووی ئەوەش لە ئاستیاندا لێبوردە و بەخشندە بێت و بە دڵڕەقی خۆیانیانەوە بسپێرێت. عەقڵێكە هەرگیز ناگەڕێتەوە دواوە و لەناو تەپوتۆزی ڕابردووی كەم ئەزموونی خۆیدا ناگەوزێ. ئەوە ئەو عەقڵیەتەیە كە باوەڕی بەوە هەیە، مرۆڤ هەر چۆنێك بێت دەگۆڕێت، یان ڕاستتر، دەبێ ڕابێیت و بەرەو باشتر خۆی بگۆڕیت.
(٤)
نازم حیكمەت لە قەسیدەی (لەبارەی ژیان)ەوە دەڵێ:
" پێویستە ژیان بە جدی وەربگریت
تا ئەو ئاستەی ئەگەر تەمەنت حەفتا ساڵیش بێت،
نەمامی زەیتوون بڕوێنیت.
ئەوەش تەنیا لەپێناو منداڵەكانت نا،
بەڵكو لەبەرئەوەی (سەرەڕای ترسانیشت لێی)،
تۆ بڕوات بە مردن نییە
مەبەستمە بڵێم،
ژیان بۆ تۆ مانایەكی لەوە زیاتری هەیە"
دیوێكی رژد وەرگرتنی ژیان، یان ژیان بە رژدی ئەوەیە لەناو ئافات و ئاشووبی ئەم ڕۆژگارەدا، چۆن دەتوانین مانایەكی تری جوانتر بە پێوەندیی نێوانمان، هەروەها ڕەنگێكی تری جوان و جیاواز بە خۆمان و بەرامبەرەكانمان بدەینەوە. بە بۆچوونی ئێمە دەشێ ئەو دیوە، پێوەندی بە تێگەیشتن و سروشت و جۆری مامەڵەكردنمانەوە هەبێت لەگەڵ چەمكەكانی نەزانین و توورەیی، چۆن؟
لە نەزانیندا هەڵە و لە تووڕەییشدا رق بەرهەم دێت. لەبەرئەوە نە ڕقت لە نەزان بێت و نە كینە بەرامبەر كەسێك هەڵبگرە كە لە تووڕەییدا ئازارت دەدات. ئاخر كەس نییە لە ئێمە بەشی خۆی نەزان نەبێت، وەك چۆن كەسێكیش نییە لە ناوماندا توخمێكی تووڕەیی و هەڵچوونی هەڵنەگرتبێت. بۆیە هێندەی لە سەرچاوەكانی زانین و فێربوون دوور دەكەوینەوە، نەزانین. بە هەمان ئەندازەی ئەوەیش كە ڕێگە دروست و ڕاستەكان بەرەو چاكە و خۆشەویستی ون دەكەین، رێگەكانی تر بەرەو هەڵە و پەشیمانی دەمانبەن.
دەتوانین زۆرترین ڕێژەی نەزانینمان تێپەڕێنین و بێدار ببینەوە، وەك چۆن دەتوانین تا ئەوپەڕیش ڕەگەكانی ڕق و كینە لە ناخماندا ببڕینەوە و وشك بكەین.
تەنیا پێویستمان بەوەیە بڕوایەكی پتەو و ویستێكی ئیرادەگەرانەمان هەبێت، بۆ ئەوەی هەوڵی فێربوونی زیاتر بدەین، هاوكات كە هەڵەمان كرد، داوای لێبوردن بكەین و هەڵەمان بەرامبەر كرا، لێبوردە بین.
ئەرك و بەرپرسیارێتیی سەرەكی و پرەنسیپی ئەخلاقیی بنەڕەتیی مرۆڤبوون ئەوەیە، هەر یەكێكمان لە شوێنی خۆی لە هەردوو حاڵەتی نەزانین و تووڕەییدا، كۆمەك بە ڕاستكردنەوە و هێوركردنەوەی بەرامبەرەكەی بكات.