پەیڕەو ئەنوەر
سەرەتا چۆنیەتیی هاتنە ناوەوەی شیعە بۆ عێراق جێی تێڕامانە! شیعە چۆن توانی هەندەسەیەكی فراوانی دەسەڵات لە عێراق بنیات بنێت و بەهۆی هاتنی داعشیشەوە هەموو پایەكانی ئەم دەسەڵاتە نۆژەن و تازە بكاتەوە. داعش لێرە دەبێتە هێزێك بۆ كوشتنی سوننەكان، بەڵام دەرفەتی هەستانەوەی یەكجارەكی بە شیعە دەدات.
لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە لە ٢٠٠٣، عێراق دووبارە دادەڕێژرێتەوە. داڕشتنەوەی عێراق واتە پەیكەرێكی حوكمڕانی سیاسی تازە، بەڵام لەبری ئەوەی سوننە لە سەرەوەی هەڕەمەكە بێت، ئەم جارە شیعە دەچێتە سەری سەرەوەی هەڕەمەكە بۆ یەكەم جار لە مێژووی ئەو وڵاتەدا.
ئێران لە ڕێی بژاردەیەكی سیاسیی عەرەبی شیعییەوە بەقووڵی دێتە ناو عێراقەوە بەتایبەت دوای جێهێشتنی عێراق لە لایەن ئەمەریكاوە لە ٢٠١١، دەبێتە خاوەن هەژموون و بڕیار و زۆرینەی پایەكانی حوكمڕانی داگیر دەكات. هەر لە سێكتەری سیاسییەوە تا دەگاتە سێكتەری ئابووری، هەر لە سێكتەری سەربازییەوە تا دەگاتە سیاسەتی دەرەوە و پێوەندییە دیپلۆماسی و هەرێمییەكان.
بەشێك لە توێژەران پێیان وایە لە دوای داگیركردنی كوێت لەلایەن سەدام حوسێنەوە و پووكانەوە و لاوازبوونی عێراق و ڕژێمەكەی، ئێران بیری لەم هەژموونییە كردووەتەوە و پلانی بۆ داڕشتووە تا كۆتاهاتنی لە ٢٠٠٣دا. بۆچوونێكی تر هەیە ئەم هەژموونە گەورەیەی ئێران، دەبەستێتەوە بە نەبوونی ستراتیجێكی ڕوون و ئاشكرا لەلایەن هەریەك لە ئەمەریكا بۆ عێراق و ناوچەكە و بلۆكی سوننی بەتایبەت سعوودیە و توركیا، وەك دوو جەمسەری كاریگەریی ناو بلۆكەكە.
پرسیاری گرنگ ئەوەیە ئێمە چۆن شیعە لە دوای داعشەوە بخوێنینەوە یا بناسین؟ شیعە وەك هێزێكی بەرهەمهێن یان وەك هێزێكی تۆتالیتار و خۆسەپێن و هێزێك بیەوێت حیكایەتێكی تر بۆ عێراقییەكان بێنێت. دەكرێت وەهای ببینین كە عێراقی دوای داعش، وڵاتێكە شیعە تێیدا هێزێكی باڵا و گەورەیە و دوو شوناس بەرهەم دێنێت:
یەكەم: بەرهەمهێنانی عێراقیبوون. ئەمە بۆ كورد سەختە، كورد كاتێك دەتوانێت لە عێراقدا ئامادەیی هەبێت كە عێراق یا بێ شوناس بێت، واتە هاووڵاتی بەرهەم بێنێتەوە، یا فرەشوناس بێت و هەموو گرووپەكان شوناسی لۆكاڵاییانەی خۆیان بەرز بكەنەوە، ئەمەش خەیاڵێكی گەورەیە لە خۆرهەڵات و ئەم مۆدێڵە تەنیا لە خۆرئاوا ئامادەیی هەیە.
دووەم: بەشیعەكردنی عێراق. واتە عێراق شوناسەكانی تر (كورد و سوننە) بتوێنێتەوە و بیانخاتە دەرەوەی سنوورەكانی بوون و شوناس، شیعە وەك هێزێكی باڵا، وەك برا گەورەیەك لەناو هەموو كایەكان ئامادە بێت. هەردوو شوناس بۆ دنیای كوردی مەترسییە، هیچ ئومێدێكی پێكەوەیی و لەگەڵ یەكبوون لە عێراقدا نەماوە. حیكایەتی پێكەوەژیان لە عێراق درۆیەكی گەورەی سیاسی و سۆسیۆلۆجییە.
ڕاستە شیعەكانی عێراق ئێستە پەرتەوازەن و دابەش بوون بۆ چەند یەكەیەكی بچووك و گەورە، بەڵام هەوڵێكی گەورە دەدەن بۆ بوون بە بەشێك لە ناوەند. ناوەند ئێستە كێیە و چییە؟ ئەمە پرسیارێكە دەبێت لەسەری بوەستین و تێ بگەین كە شیعەكان چ جۆرە ناوەندێكیان دەوێت؟ شیعەكان لە دوای ٢٠٠٣وە دیدێكی تایبەتیان بۆ بەشداری و گەڕانەوەیان بۆ ناوچەكە (ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە ناویشیدا عێراق و سووریا) هەبوو. ئەم دیدە زیاتر خۆدەرخستن و پیشاندانی ماسولكەیە لە بەرامبەر هێزەكانی تری وەك ڕۆژئاوا و سوننەكان، تا بزانرێت ئەوان چۆن شیعە دەبینن و دەیانەوێت چۆن مامەڵەی لەگەڵدا بكەن.
شیعەكانی ئەمڕۆ دیدێكی تریان هەیە بەتایبەت دوای ئازادكردنی مووسڵ و نەمانی داعش، وا هەست دەكەن دەبێت بەشدارییان هەبێت و گۆڕانكاری بێننە كایەوە و بڕیار و هەژموون بۆ خۆیان ببەنەوە. ڕووسیا ململانێ لەسەر جیۆپۆڵەتیك و جیۆئابووری دەكات و دەیەوێ ببێت بە ناوەند. بێگومان ئەم بە ناوەندبوونەوەی ڕووسیا، شوێن بۆ ئێران و جیۆگرافیای شیعیزم دەكاتەوە.
لێرەوە شیعیزم ترسی مانەوە و بوون و پرسی بەرگریكردن تێدەپەڕێنێت و كۆتای پێ دێنێت. ڕووسیا زیاتر چاوی لە عێراق و سووریایە، ئەم دوو یەكەیە ڕۆڵی ڕووسیا لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا دادەڕێژنەوە. لەڕووی ململانێ و دابەشكردنەوەی ڕەگەزەكانی هێزەوە، سووریا بۆ ڕووسیا ئاسانە، بەڵام عێراق سەخت و ئاڵۆزە و ناتوانێت بەئاسانی دەستوەردان بكات. نزیكبوونەوەی شیعە لە ڕووسیا بۆ ئەوەیە ئەم ئاڵۆزییەی بۆ ئاسان بكات و لەولایشەوە شیعە ببێت بە برا گەورە و عێراقێكی بە شیعەكراو لە هەناوی خۆیدا بەرهەم بێنێتەوە.