گرەوی دوای بڕانەوەی داعش

 ئەو بەرەنگارییەی دوای نیوەشەوی 17 چرینی یەكەم 2016 بۆ گرتنەوەی شاری مووسڵ دەستی پێ كرد، ئەو هەستە لە لای هەست راگر دەورووژێنێ، كە رێككەوتنێكی ژێربەژێرانە لە نێوان شیعە و سونەدا بە چاودێریی ئەمەریكە لە گۆڕێدا هەبێ لەبەرئەوەی ئەمجارە لە راگەیاندنەوە، كەمترین گازی و ناڵین لەچاو جارانی پێشوو لە عەرەبی سونەوە دێتە گوێ. لە سیاسەتدا ئەوەی لە پشتی پەردەدا هەڵدەسووڕێ زیاترە لەوەی لە پێشی پەردەدا دێتە بەرچاو. تەنیا لایەنێك لە دەرەوەی زانیاری و بەشداریدا مابێتەوە سەركۆماری توركیەیە، كە تا رۆژی بەرەنگارییەكەش باسی لە نەخشەی (بێ) دەكرد ئەگەرهاتوو شەڕ بەبێ وی دەستی پێ كرد، بەڵام لە سەرلەبەیانییەكەی رۆژی دواتردا، شەندەیەك لە وەزارەتی دەرەكییەوە لە ئەنقەرە بەرەو بەغدا كەوتە رێ بۆ ئەوەی هەرنەبێ فریای بەشدارییەك لە شەڕ نا بگرە لە ئاخاوتنی لاوەكیدا بكەوێ.

لە رۆژی دەستپێكی بەرەنگارییەكەوە تا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمەریكە تەنیا سێ حەوتوو نێوانە. دەشیا ساڵێك بەر لەم مێژووە، ئەم بەرەنگارییە بۆ وەرگرتنەوەی مووسڵ دەستی پێ بكردایە ئەگەر پرسەكە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر بوایە و نەبوایە بە بەشێك لە بانگەشەی سیاسەت و ململانەی هەڵبژاردن. بەڵام كەس گلە و سكاڵا لە ئەمەریكە ناكا و هەموومان كۆكین لەوەی سیاسەت دواجار بەرژەوەندی لە دواوە هەڵی دەسووڕێنێ. بردنەوەی بەرەنگارییەكەش بۆ عێراق، هیچ لێڵییەكی بەسەرەوە نییە ئەویش نەك تەنیا لەبەرئەوەی رەنگە بەشێكی گەورەی هێزی هۆنینەوەی دەوڵەتی ئیسلامی كشابێتەوە دەرەوەی گۆڕەپانی شەڕ بگرە لەبەرئەوەش، كە یەكەمین جارە لە مێژووی دەسەڵاتی حەیدەر عەبادیدا عێراق وا هێزدار و یەكگرتوو خۆی بنوێنێ. كوردیش لە لایەنی خۆیەوە بەشدارییەكی كارا لەم بەرەنگارییەدا دەكات هەرچەندە دیار نییە ئاخۆ دەسكەوتێك لە داهاتووی نەینەوادا دەچنێتەوە یانەخۆ ئەودەم لە دەشتەوەی بڕیاری چارەنووسییانەدا دەبێت. دیسانەوە دیار نییە، كورد ئاخۆ دوای داعش دەرووی خێری بەسەردا دەبێتەوە یان دەردەكەوێ ئەم هۆنینەوەیە پەردەیەكی بەسەر مەترسیی لە خۆی گەورەتر دادابووەوە.

دوای ئەم بەرەنگارییە، كە ئەگەرێكی بەتینە حەیدەر عەبادی دەسكەگوڵی یەكەمی سەركەوتنی تێدا بباتەوە، روون نییە گشت ئەو كێشە و تەنگژە هەڵئاوێسییانەی نێوان هەولێر و بەغدا بە چ پشووێك دێنەوە سەر بەڕەی دانوستاندن. كوردستان هەرچەندە بەشدارییەكی كاراشی هەبێت، لە سۆنگەی شڵەژانی ماڵی ناوەخۆییوە دیوارێكی پتەوی نییە لە بەردەم تەكان و پاڵەسووی بەغدادا نەخاسمە لە بارەی پرسی ناوچەیلی جێناكۆكییەوە. دیاریش نییە ئاخۆ ئەمەریكە رۆڵی ناوبژیكەرانە دەبینێتەوە یان نا؟ بینیمان چۆن پاش كێشانەوەی سوپای خۆی لە عێراق لە 2009 پشتی كردە هەموو لایەك و بە دەردی خۆوە بەجێی هێڵان. لەبەرئەمانە، گەڕێكی ئەمجارە گەرمتری خولخواردنەوە لەو بازنە بەتاڵەی شەش ساڵە لە نێوان هەرێم و حكوومەتی فیدراڵدا هەیە، ئەگەرێكی لەگوێنە دەست پێ بكاتەوە لە دەمێكدا باری ئەمجارەی هەرێم لارترە لە سۆنگەی نەمانی یەكڕیزیی سیاسی و شەپڕێویی ئابووریوە، كە زۆربەی ئەمانە بە هۆی شەڕی هۆنینەوەی دەوڵەتی ئیسلامییەوە سەریان هەڵدا و گەورە بوونەوە. سەبارەت بەمە، وا چاترە هەرێمی كوردستان ئەمجارە بە پشووێكی ترەوە ململانەی خۆی لەگەڵ بەغدادا بەڕێوە ببات و كەمتر بە لای كرژیدا لاری بكاتەوە. دەسەڵات لە بەغدا دەسەڵاتێكی تایفەیییە، وێڕای ئەمە دەسەڵاتێكە سەر بە كۆماری ئیسلامیی ئێرانە، هەر كیهە لە سەركردەیلی شیعە لە دەسەڵاتدا بن، ناتوانێ لە سووڕگەی كۆماری ئیسلامی بێتە دەرەوە. نەمانی نووری مالیكی و هاتنی حەیدەر عەبادی هیچی لە سیاسەتی بەغدا لە ئاست كوردستاندا نەگۆڕی. كرژی و سەرئێشەیەكی زیادە بوو بۆمان، كە بووین بە بەشێك لە ململانەی ماڵی ناوەخۆی شیعە. پرسێكی لەمە گرینگتر ئەوەیە كوردستان چەند خۆی لە هەڤاڵەتیی سونە بەدوور بكاتەوە بەسوودترە. سەركردایەتیی سونە، ئەوانەیان لە بەغدا بەشداری دەسەڵاتن و ئەوانەشیان كوردستان داڵدەی داون و هەروەها ئەوانەشیان لە مووسڵ سەر بە داعشن، هەموویان یەك بیركردنەوە و یەك سیاسەتیان لە ئاست هەرێمی كوردستاندا هەبووە و هەیە و دەبێ. هەمووشیان لەگەڵ عەبادیدا كۆك بوون پێشمەرگە پێ نەنێتە ناو شاری مووسڵەوە. لەو  نێوانەدا ، كارەساتی شنكاڵی بۆ مایەوە كورد، با هەر خۆی بڕنێتەوە.

ئەمانە ئەو هەڵە سیاسییە زلانە بوون هەرێمی كوردستانیان تێ كەوت و هیچ بیانووێك نییە جاری تر روو بدەنەوە. بە پێچەوانەوە، دەبێ ئەو هەنگاوە راستانە روو بدەنەوە، كە كوردستانیان گەیاندبوو بە لووتكەی گەشە و پێشكەوتن. لووتكەی هەرێمی كوردستان لە نێوان 2003 تا 20012دا بوو لە هەردوو بواری گەشەدانی ئابووری و هێوریی ناوەخۆدا. ئەو گەشە و بووژانەوە ئابوورییەی ئەو دە ساڵە، ئەگەر هەڵەشەیی نەبوایە، كورد دەوڵەتێكی سەربەخۆی دەكرد بە تاجی سەری هەرێمەكەی. وەك نەریت، هەموو گەشەیەكی ئابووری دەتباتەوە بۆ دەوڵەتی سەربەخۆ، لۆجیك و وتەنی رابردووە، كە هەموو كڵۆڵییەكی ئابووریش دەتباتەوە بۆ ژێردەستەیی. مێژوو دەڵێ گەلان لە تێریدا دەوڵەت زاون نەك لە برسێتیدا. لایەنی دووەم و گرینگ، كە لە زاینی دەوڵەتی كوردیدا كارا بێ، هێوریی ناوەخۆیە. هەرێمی كوردستان دەبێ لەم پرسەدا بەخۆداچوونەیەكی ورد بكات و تا زووە فریا كەوێت نەبادا ئەوەندەی ماویشە لە داهاتووێكی نێزیكدا لە دەستی بداتەوە. گشت ناكۆكییەلی ناوەخۆ بە هۆی چاوەڕوانیی بەرەنگارییەكەی مووسڵەوە بەردیان نراوەتە سەر و رەنگە دوای ئەمە چڕ ببنەوە.

بە كورتی، گرتنەوەی مووسڵ لە لایەكەوە ترۆپك و تۆقەڵانێكی بڵندە لە سەركەوتن بە رووی تیرۆریزم و هەڕەشەی بوونەكی لە ئاست كورددا، كە نەبەزینێكی دیرۆكییانەی تێدا تۆمار كرد، لە لایەكی ترەوە دوور نییە گرتنەوەكە دەرك و دەروازەی دۆژەهی بە سەردا بكاتەوە. بە نەمانی هەڕەشە بوونەكییەكەی داعش، چەندان هەڕەشەی تر، كە هەندێكیان بەدەردانەوەی هەر ئەم هەڕەشەیە خۆین، هەندێكی تریان كۆنترن لێی و ئەوانی پاشماوەش لە سەردەمی هەڕەشەكەدا سەریان هەڵداوە وەك ئەوانەی پێوەندییان بە باری ئابووری و هەڵوەشانەوەی یەكڕیزیی ناوەخۆوە هەیە، ئەمانە گشتیان دووری مەبینە یەك بگرنەوە و هەڕەشە بوونەكییەكە جارێكی تر بهێننەوە پێشەوە. كورد چۆن بتوانێ بەرۆكی ئەم هەموو گرەوە بەجارێك راتەكێنێ؟ پرسیارێكە وەك كێوێك لە بەردەمدا، وەڵامەكەشی هەر وەك كێوێك وایە بەسەر دەمی گەورە و چووكەوە دەگەڕێ. بۆ ئەوەی دەسكەگوڵی دووەم لە بەرنگارییەكەی گرتنەوەی مووسڵدا، كورد دوای عەبادی بیچنێتەوە، هەر گەڕانەوەیە بۆ سیاسەتەكەی نێوان 2003 و 20012، كە كوردستانی گەیاندبووە بناری سەربەخۆیی، ئەمەیە گرەوی دوای گرەوی بڕینەوەی داعش.