بارزان جەوهەر سادق
تێكەڵ نەكردنی گشتپرسی بە هەڵبژاردنەكانی سیاسیی ناوخۆیی كارێكی ژیرانە بوو، یەكێك لە مەترسییە گەورەكانی سەر گشتپرسی كەم بووەوە. رای زۆر لەگەڵ ئەوەدا بوون هەرسێ پرۆسەكە لە مانگی نۆڤێمبەری داهاتوو پێكەوە ئەنجام بدرێن لەبەر چەند هۆكارێك. یەكەم، كەمكردنەوەی خەرجی هەڵبژاردنەكان لەبەر تەنگژەی دارایی هەرێم. دووەم، سوود وەرگرتن لە كات، واتا كاتی زیاتر بەردەست دەبوو بۆ ریفراندوم. سێیەم، ئاسانكاری بوو بۆ كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی، ئەمە جگە لەوەی ئاسانكاریش بوو بۆ دەنگدەران، بەڵام سیاسەتوانان ژیرانەتر بیریان لە رێكەوتەكە كردەوە.
حیكمەتی ئەم رێكەوتە لەوەدایە بابەتی گشتپرسی لە سەرووی ئامانجەكامی هەڵبژاردنی تری سیاسییەوەیە. گشتپرسی بابەتێكی نیشتمانیی گشتییە و پێوەندی بە چارەنووسی داهاتووی میلەتێكەوە هەیە. ئەگەرچی تەواوی پرۆسەی بەدەوڵەتبوون نییە، بەڵام گرنگترین و سەرەكیترین میكانزمە. ئەو بۆچوونانەی پێیان وایە بەبێ گشتپرسیش دەوڵەت رادەگەیەنرێت راستن، بەڵام گشتپرسی چەكێكی بەهێزە بۆ رەواندنەوەی هەموو ئەو گومانە دروستكراوانەی باس لە بابەتی سەربەخۆبوون دەكەن بۆ كەس و گروپێك.
چەند جارێك عەبادی تیشكی دەخستە سەر ئەوەی هەموو پارتە سیاسییەكانی هەرێم لەگەڵ دەوڵەت نین و ئەمە پیلانی گرووپێكە نەك خەڵكی كوردستان! بۆیە گشتپرسی بۆ نیشاندانی ئیرادەی بەهێز و سەرتاسەریی كوردستان و خستنەڕووی دەنگی یەكلایكاری بابەتەكە بۆ ئەم كەسانە كارێكی پێویستە، ئەمە جگەلەوەی بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دەبێتە كارتێكی بەهێز بۆ ئایندەی هەرێم لەگەڵیان.
لە دوای ساڵی 1952ەوە، رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان خۆی سەر‌پەرشتی هەر ریفراندۆمێك دەكات بۆ بابەتی سەربەخۆبوون. بۆیە گرنگە لەمڕۆوە هەرێمی كوردستان بە نووسراوی فەرمی یوئێن و وڵاتانی بیانی بانگهێشت بكات بۆ لە نزیكەوە ئاگاداربوون لە ئەنجامدانی پرۆسەكە.
ئێمە بەرەو ئایندەیەكی روون هەنگاو دەنێین، ئایندەیەك خەونی هەزاران ساڵی نەتەوەیەكە، هەریەك لە ئێمە ئەركێكی نیشتمانی لەسەرشانە ئەویش خزمەتكردنە بە پرۆسەكە جا بەهەر ئامراز و رێگەیەك بێت، بەرەو بەدەستهێنانی ئازادییەكی تا هەتای دەڕۆین و لەژێر چەپۆكی و ستەمكاری رزگار دەبین، ئیتر بەشانازییەوە دەبینە خاوەنی ناسنامەی دەوڵەتێك بەناوی كوردستان. ئەو رۆژە نزیك بووەتەوە كە پاسپۆرتێكی كوردستانی لە گیرفان دەربكەین و بەهەموو دنیا بڵێین هاووڵاتیی كوردستانم. ئامادەی كۆبوونەوە و دانوستاندنە نێودەوڵەتییەكان بین بەناوی دەوڵەت نەك هەرێمێكی داگیركراو. سەربەخۆیانە گرێبەستی ئابووری سیاسی بكەین و پرس بەهیچ دەسەڵاتێكی تر نەكەن.
25ی سێپتێمبەر رۆژێكی چارەنووسسازە بۆ نیشاندانی هەڵوێستی وڵاتێك بۆ وەرگرتنەوەی مافێكی زەوتكراو و بەدەستهێنانی مافێكی سروشتی كە چەندان ساڵە خوێنی بۆ دەڕێژێت. لە دوای ئەم رێكەوتە و راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی باشووری كوردستان، ئیتر گەل رزگار دەبێ لە جینۆساید و ئەنفال و ستەمكاری. مانەوە لە چوارچێوەی ئەم قەوارە سیاسییە نادەوڵەتییە هەمیشە مەترسی گەڕانەوە بۆ خاڵی سفری لێ دەكرێت. یەكێك لە هەڕەشە گەورەكانی سەر ئاسایشی كوردستان نەبوونی دەوڵەتە، ئەگەر بووین بە خاوەنی دەوڵەت بازنەیەكی ئاسایشی بەهێز دروست دەبێ لەڕووی هەرێمی و نێودەوڵەتی كە گەڕانەوە بۆ هەڵوەشاندنەوە یان دەستتێوەردان و لكان بە دەوڵەتانی نابێت، ئینجا دەكرێـت لەناو چوارچێوەی ئەو بازنە دەوڵەتییە پەرە بدرێ بە ململانێ مەدەنییەكانی بەدامەزراوەیی بوون و بنیاتی دامەزراوەی شەرعی و یاسایی.
25ی سێپتێمبەر دروستە كات لە بەرژەوەندی ئێمە نییە و دەبێ هەموو هەوڵێك بخرێـتە گەڕ بۆ هێمنكردنەوەی پێوەندییە سیاسییەكان لەلایەك و هۆشیاركردنەوەی كەناڵەكانی راگەیاندن بۆ دووركەوتنەوە لەو بەرنامە و دروشمانەی دژی پرۆسەكەن.
هەڵبژاردنەكانی نۆڤێمبەر بۆ كاری دەستاودەستكردنی دەسەڵات و بەڕێوەبردنی حوكمداری خولێكە، بەڵام "بەڵێ"ی تۆ بۆ بنیاتنانی دەوڵەتێكی نیشتمانی تاهەتایییە كە تاك بەتاكمان بەبێ جیاوازی نەتەوە، ئاین، مەزەو و كولتوور، شانازی پێوە دەكەین و لەژێر سێبەریدا پێكەوە دەژین بە ئاسوودەیی. بەڵێ بۆ رزگاریی كۆتا.