عێراق لەدوای ٢٠٠٣وە دەستی بە ڕێگای دیموکراسی کرد و ناگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دیکتاتۆری و پاوانخوازی و تایبەتمەندی؛ ئەمەیە کە هەموو پێکهاتەکانی عێراق قوربانییان بۆ دا، ئێمەش لە پرۆسەی بەفیڕۆدانی هەموو ئەو قوربانیانەدا نین کە لە پێناو عێراقێکی یەکگرتوو و فیدراڵی و دیموکراسیدا دراون.
هەڵبژاردنەکان کە گرنگترینیان هەڵبژاردنی پێشوەختە بوو کە لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ئەنجامدرا و دوای خۆپیشاندانەکانی ئۆکتۆبەری ٢٠١٩ هات، بە قوربانیدانی زیاتر لە ٨٠٠ شەهید و ژمارەیەکی زۆر بریندار، نوێنەرایەتی ئەو گرێبەستە پیرۆزەی نێوان هاوڵاتیان و نوێنەرەکانیان دەکەن، هەرچییەکیان بێت هەڵبژاردنەکان؛ گەل تاکە کەسە کە مافی ئەوەی هەیە دەرفەتێک بدات بە لایەنێکی دیاریکراو یان کەسایەتییەکی دیاریکراو بۆ نوێنەرایەتیکردنی، هەروەها مافی ئەوەی هەیە واز لە پشتیوانیکردن لە لایەن و کەسایەتی یان لایەنێکی دیاریکراو بهێنێت و گەلی عێراقیش مافی ئەوەی هەیە هەوڵ بدەن چارەسەر بۆ کێشە چارەسەرنەکراوەکانیان بدۆزنەوە کە ڕۆژ بە ڕۆژ لە ڕێگەی نوێنەرەکانیانەوە توندتر دەبنەوە.لە پەرلەمان و حکومەتەکەیدا. وەک چۆن پرۆسەی دیموکراسی لەسەر بنەمای پێدانی دەرفەتی یەکتر بە لایەنە سیاسییەکان و ڕکابەرەکان دامەزراوە، بە جۆرێک کە ڕەگەزەکە لەسەر ئەوە بێت کێ زیاتر و باشتر خزمەت بە نیشتمان دەکات، نەک کێ خۆی لە دەسەڵاتدا دەشارێتەوە بۆ ناسەقامگیرکردنی پێگەی هاوڵاتیان و نیشتمان .
به‌م شێوه‌یه هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئۆكتۆبه‌ر خه‌ڵكی هه‌ڵبژێردراوی به شێوه‌یه‌ك گوزارشت كرد كه هیچ گومانێك قبووڵ نه‌كات، هه‌روه‌ها نیشانه‌ی چاكسازی و قۆناغێكی نوێی له كاری سیاسی له به‌غدا و هه‌موو عێراق به‌رهه‌مهێنا.
بەڵگەی ئەوەی کە هەموو لایەنەکان بەپێی قەبارە و دەنگەکانیان ڕیز دەگرن و حکومەتێکی تۆکمە و پەرلەمانێکی کارا و ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز و جدی پێکدەهێنن، لێرە و لەوێ دەنگەکان دەستیان کرد بە بەرزبوونەوە کە ئەوەی ڕوودەدات لێکترازانە لە ماڵی شیعە و ئا مەترسی گەورە لەسەر مافەکانی پێکهاتەی شیعە.
لەم چوارچێوەیەدا زۆر گرنگە بە وردی سەیری ئەو بژاردانە بکرێت کە خراونەتە بەردەم لایەنە شیعەکانی ئۆپۆزسیۆن و بلۆکەکە لە سێیەمێکی بلۆککەردا، کە رێگرییان لە بەرەوپێشچوونی پرۆسەی سیاسی کرد و بوونە هۆی کۆسپی ئەو بڕیارانە کە بارگرانی قورسیان بۆ سەر هاووڵاتی دروست دەکرد و کێشە چارەسەرنەکراوەکان کە بە خێرایی توندتر دەبن. ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی مانگی ئۆکتۆبەر سەرکەوتنێکی ڕوونی بۆ هەندێک بلۆک و پاشەکشەیەکی بەرچاوی بۆ هەندێکی دیکە لێکەوتەوە. بەم شێوەیە بە پێی هاوکێشە دیموکراسییەکە خۆبەخۆیە کە ئەو بلۆکانەی کەمترین کورسییان وەرگرتووە دەچنە بەردەم ئۆپۆزسیۆن، لە کاتێکدا بلۆکە براوەکان یان ئەو بلۆکانەی کە توانیویانە لە نێوان خۆیاندا ڕێکبکەون بۆ پێکهێنانی حکومەت بۆ سەرکردایەتیکردنی کاری حکومەت و جێبەجێکردن .
بەڵام لە جیاتی ئەو بلۆکە شیعانەی کە دۆڕاون، و ئەو بلۆکانەی تر کە لەگەڵیان هاوڕان، دەرفەتەکە بقۆزنەوە و ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز و جددی و راستەقینە دروست بکەن کە لەڕێگەیەوە رێڕەوی حکومەت ڕاست بکەنەوە و ئەندامێکی چالاک بن لە پرۆسەی یاسادانان ; دەرفەت دەدات بە بەشی براوەی شیعە کە لەگەڵ هاوبەشەکانی حکومەت پێکبهێنێت؛ ئەو بلۆکانەی کە ژمارەی کورسیی پێویستیان دەست نەکەوت، بە پەلە داریان دانا و هەموو ئامرازێکیان بەکارهێنا بۆ ئەوەی رێگری لە دەنگ و ئیرادەی خەڵک بوەستنەوە و زیانیان بە بەرژەوەندیی هاووڵاتیان گەیاند، کە لە رێگەی هەڵبژاردنەکانەوە دەربڕدرابوون.
بەم شێوەیە لە ناو ململانێی هێمنانەی پێکهێنانی حکومەتدا، بۆمان دەردەکەوێت کە گوتاری دووبارەی میدیایی حیزبە شیعەکان کە بەشی پێویستیان بەدەست نەهێناوە و ئەوانەی هاوپەیمانییان لەگەڵدا کردووە، باس لە مەترسی لەتبوونی ماڵی شیعە دەکەن ئەگەر هەمووی بێت ئەو لایەنانە بەشدارییان لە پێکهێنانی حکومەتدا نەکرد!
لەم قۆناغە گرینگەدا، دەبێت عەقڵانی وردی پرۆسەی دیموکراسی و سیاسی لە عێراقدا ڕوون بکرێتەوە.
ئەو لایەنە شیعانەی کە رۆڵی سێیەمی بلۆککەر دەگێڕن و بە هەموو شێوەیەک رێگری لە پێکهێنانی حکومەتی زۆرینەی نیشتمانی دەکەن، ئەوانەن کە ماڵی شیعە لاواز دەکەن و دەبێت ئاگاداربن کە بوونی زۆرینەی شیعە لە حکومەتێکی زۆرینەی نیشتمانیدا پارێزگاری دەکات زۆر لە ڕۆڵی ماڵی شیعە لە دەسەڵات و بڕیارەکانی جێبەجێکردندا.
ئۆپۆزسیۆنیش هەمان شتە، بەو پێیەی بوونی ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێزی شیعە کە ئەو ئامرازانەی هەیە کە لە ڕێگەیەوە دەتوانێت چاکسازی لە ڕێبازی حکومەت بکات و کاری جێبەجێکردن پاڵاوتنی بکاتەوە بۆ ئەوەی لەگەڵ پێداویستییەکانی هاوڵاتیان بگونجێت، لە ڕاستیدا وەلڤەلێکی سەلامەتییە بۆ... ماڵی شیعە بۆ ئەوەی لە خزمەتی هاوڵاتیدا بە یەکگرتوویی بمێنێتەوە و لە بڕیارە سیاسییەکانیدا ئازاد بێت.
ماڵی شیعە کە نوێنەرایەتی دەستنیشانکردنی سیاسی پێکهاتەی شیعە دەکات، دەبێت لە هەردوو دیوی هاوکێشەکە (حکومەت و ئۆپۆزسیۆن) بەهێز بێت، ئەگەرنا ململانێ کەڵەکەبووەکان دەبنە هۆی داڕمانی تەواوەتی پرۆسەی دیموکراسی و قووڵکردنەوەی مەترسییەکانی دەوروبەری عێراق و گەلەکەی.
د.کەمال کەرکوکی
سەرۆکی ئه‌نجومه‌نی سەرکردایەتی
کەرکوک-گەرمیان