شاهۆ حوسینی
پێشەکی:
چەمکی جیهانی دووجەمسەری لەپاش کۆتایی شەری دووهەمی جیهانی هاتە نێو ئەدەبیاتی سیاسی و هەروەها قۆناغی عەمەلی، ئەم چەمکە لەخۆگری کلتوور و ئاماژەیەک لە ستراتژی و دەورەیەک لە پێوەندێکانی نێونەتەوەییە کە لەسەر لێواری کەلێنێکی ئادیۆلۆژیک لە نێوان کمۆنیست و لیبرالیسم دا جێگیر ببوون. یەکێتی سۆڤییەت و ویلایەتە یەکگرتۆکانی ئەمریکا وەک دوو ناوکی سەرەکی ئەو پێکهاتەیە بوون، حیزب و ریکخراوە چەپەکان رووی ستراتژی و سیاسەتیان، بنەمای هزری و کلتووری جوڵانەوە و خەباتیان، یەکێتی سۆڤیەت بوو، وە حیزب و رێکخراوە راست و ناسیونالیستەکان بنەمای هزری و کلتووری جوڵانەوە و سیاسەتیان ئەمریکا بوو. ئەو رەوتە هەڵبەت نەک تەنیا تێکهەڵچوونێکی ئایدۆلۆژیک، بەڵکە ئاراستەیەکی ناراستەوخۆی نیزامی و ژێئۆپۆلەتیکیشی لەخۆ گرتبوو، لەراستی‌دا ئەو کێبرکێیە لەچوراچێوەی پاراستنی هاوسەنگی هێز و دەسەڵات، پێش گرتن بە پەرە و هێژمۆنی لایەنی بەرامبەر و حەول بۆ هێژمۆن بوون لە پێوەندێکانی نێونەتەویی‌دا بوو.
کوردی رۆژهەڵات و جیهانی دوو جەمسەری
سەرهەڵدانی حیزبی دێموکرات و کۆماری کوردستان ئەگەر وەک سەرەتای خەبات لەچوارچێوەی پێکهاتەیەکی مۆدێرن‌دا پێناسە بکرێت، ئەوا دەشێ بگوترێت کە خەباتی نوێ و مۆدێرنی کورد لە سەردەمی جیهانی دووجەمسەر و هەرەتی بۆشایی ژێئۆپۆلەتیکی لە رۆژهەلات سەری هەڵدا، بەڵام هەر زوو بوو بەقوربانی پاراستنی هاوسەنگی دەسەڵات لەلایەن دووجەمسەری یەکێتی سۆڤییەت و ئەمریکاوە، بەجۆرێک کە باس لەوە دەکرێت کە شەری سارد لەپاش کۆتایی شەری دووهەمی جیهانی لەقەیرانی کۆماری ئازەربایجان و کۆماری کوردستان‌را سەری هەڵدا و دەستی پێ‌کرد. سەرکەوتنی شۆرشی گەلانی ئێران و کۆڵەبارێک لە ئەزموون و تەجرووبەی ژیان و بوون لە وڵاتانی کۆمۆنیستی و دێموکراتی ئورووپی (کە بۆ دکتۆر قاسملوو بەستێنیکی باش بوو تا لە حیزبی تودە بە هزر و جەستە و لە یەکێتی سۆڤییەت بە زەین و عەلاقە داببرێت و روو لە ئورووپای ناوەندی بکات کە نە چەپێکی تۆخ و رادیکاڵی وەک یەکێتی سۆڤڤیەتە و نە کاپیتالیستێکی تۆخ و رادیکاڵی وەک ئەمریکایە) هەر زوو دکتۆر قاسملووی وەک رێبەریکی خاوەن هزر و گەڵاڵە و حیزبی دیموکراتی وەک حیزبێکی پێشرەو دەر خست، هەر لە درێژەی ئەو رەوتەش دایە کە بە نووسینی کوورتە باس و بە لەبەر چاوگرتنی دۆخی ئابووری، کلتووری و کۆمەڵایەتی کوردستان، ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوین و دۆخی دووجەمسەری جیهان، بە سۆسیالیسمی دیموکراتیک لەناوەندی هزری سیاسی جیهان‌دا بگیرسێتەوە. ئەوە لەکاتێک‌دایە کە میخائیل گۆرباچۆف ئاخرین سەرۆک‌کۆماری یەکێتی سۆڤییەتیش بەرەبەرە خەریکی پێکهێنانی رێفۆرمێکە لەناو یەکێتی سۆڤییەت‌دا لەژێر ناوی گلاسنۆست و پرۆستریکا.
گلاسنۆست وەک هەنگاوی یەکەمی رێفۆرمی گورباچۆف لە ساڵی ١٩٨٥ بۆ چاک سازی و رێفۆرم لەناو سیستمی سیاسی یەکێتی سۆڤییەت کە سیستمیکی دیکتاتۆری و داخراو بوو، هاتە ئاراوە، واتە گلاسنۆست هەنگاوێک بوو بەرەو کردنەوەی ئارامی فەزای سیاسی و تێپەران لەو کەشە داخراوە دیکتاتۆرەی پێشوو بوو.
پرۆستریکا وەک هەنگاوی دووهەمی رێفۆرمی گۆرباچۆف لە مانگی ژوئەنی ١٩٨٧ وەک رەوتێک بۆ رێفۆرم و ئاڵوگۆری لە سیستم و پێکهاتەی ئابووری یەکێتی سۆڤییەت‌دا هاتە ئاراوە کە سیستمیکی ئابووری کۆمۆنیستی و حکوومی بوو کە سیستمێکی گەندڵ و فەشەڵ بوو.
بێ گومان ئەو ئاڵوگۆریانە بۆ دکتۆری قاسملووی وریا و بیرمەند سیگناڵ گەلێکی روون و ئاشکران لە ئاڵوگۆری گەورە هەم لەناو یەکێتی سۆڤییەت و هەمیش لە جیهانی پێوەندێکانی نێونەتەوەیی و بەگشتی جیهانی دووجەمسەری‌دا، دکتۆر قاسملوو رەنگە پێش بینی ئەوەی دەکرد کە کردنەوەی دەرگاکانی سیاسی و ئابووری لە یەکێتی سۆڤییەت بەمانای کۆتایی عومری و پیکهاتەیەکی دەسەڵات داری و مۆدێلێک لە حکوومەت کردن لەناو بەشیکی بەرچاو لە ژێئۆپۆلەتیکی جیهان و هەر بەو پێیەش لەناو چوونی سیستمی پاراستنی هاوسەنگی هێز و دەسەڵات لە پێوەندێکانی نێونەتەوەیی‌دایە، ئەو بەژیری و بە وریایی رەنگە پێش بینی ئەوەی دەکرد کە ئامریکا وەک تاک جەمسەری زلهێزی جیهانی دەبێتە ناوەندی زۆر گەڵاڵە بۆ ئاڵوگۆری لە رۆژهەڵاتی ناوین، بۆیە رەنگە هەستی بەوە دەکرد کە کوردی رۆژهەڵات پیویستی بە لۆبیکی بەهێز هەیە لە ئەمریکا بۆ شوێن‌دانەر بوونی لۆبی کورد لە ئەورووپا لەسەر ئاڵوگۆرێکانی رۆژهەڵاتی ناوین، واتە وەک تەواوکەری لۆبی کورد لە ئورووپا و بۆ بەهێزتر کردنی لۆبی کورد لە ئورووپا، بۆیە سەردانی ئەمریکای بە زەروو دەزانی و گەڵالەی بۆ دارشتبوو، ئەوە لە کاتێک دابوو کە دکتۆر قاسملوو لە ١٣ ژووئیەی ١٩٨٩لە ویەنی پێتەختی وڵاتی ئوتریش شەهید دەبێت و لە ٢٥ دێسامبری ١٩٩١ یەکێتی سۆڤییەت دەرووخێت و جیهانی دووجەمسەری دەچتە باوەشی مێژوو.