دوای سەركەوتنی هاوپەیمانیی سائیروون بە سەرۆكایەتیی موقتەدا سەدر، هەندێك كەس لە ناوەندی رۆشنبیریی و سیاسی كورد، گەشبینی خۆیان لە پێوەندیی كورد و شیعەكانی عێراق دەردەبڕن، بەوەی گوتاری سەدر لە گوتاری حزبی دەعوە و ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی جیاوازە، بەڵام هەندێكی تر پێیان وایە، بەر لەوەی كورد بیر لە هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنێكی دیاریكراوی بەغدا بكاتەوە، پێویستە ناوماڵی خۆی یەك بخاتەوە و بە یەكگرتوویی بچێتە بەغدا.
پێوەندی شیعە بە كوردەوە: هاوپەیمان لە خەبات، نەیار لە دەسەڵات
كورد و شیعە وەك دوو پێكهاتەی سەرەكی عێراق، پێوەندیی نێوانیان لە نیو سەدەی رابردوو بە دوو قۆناغی جیاوازدا تێپەڕیوە، ئەوانیش قۆناغی ئۆپۆزسیۆنبوون و قۆناغی حوكمڕانییە، ئەگەرچی لە قۆناغی یەكەم كە ماوەكەی زیاتر لە 30 ساڵ دەبێت، ئەم دوو پێكهاتەیە هاوبەش و هاوسەنگەر بوون لە دژی بەعس، هاوخەم بوون لە چەوسانەوە، بەڵام لە قۆناغی دووەمدا كاتێك شیعە بەهۆی زۆرینەیی لە عێراق دەبێت بە دەسەڵاتدار، لەگەڵ هاوسەنگەری دوێنێی دەكەوێتە ململانێ و ركابەریی و بەشێك لەو ستەمانە دووبارە دەكاتەوە كە سەردەمی بەعس دەرهەق بە كورد كراون.
پێوەندی كورد لە هەردوو قۆناغدا لەگەڵ دوو هێزی سەرەكی شیعە بووە، یەكەمیان حزبی دەعوە، دووەمیان ئەنجوومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی كە دواتر وشەی "ئیسلامییەكەی" لێ كرایەوە. حزبی دەعوە لە ساڵی 1957 دامەزراوە و ئەنجوومەنی باڵایش لە 1982 دامەزراوە.
بەڵام ئێستە لە دوای هەڵبژاردن، هێزێكی تر بۆ دەسەڵاتی عێراق سەركەوتووە، ئەویش رەوتی سەدر كە لەلایەن موقتەدا سەدرەوە رابەرایەتی دەكرێت. ئەوەی تێبینی دەكرێت لە ڕووی مێژوویی و گوتاریی سیاسییەوە ئەم هێزە لە دوو هێزە كلاسیكەكەی تری شیعە جیاوازە، بۆیە پێشبینی دەكرێت، ئەگەر بۆ ماوەیەكی كاتیش بێت، گۆڕانكاریی لە پێوەندی نێوان كورد و شیعە روو بدات.
سەدر لە چ شتێك لە دەعوە و ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی جیاوازە؟
جیاوازی مێژووی دەركەوتنی ئەو سێ هێزەی شیعە وا دەكات، لە گوتاری سیاسی و كۆمەڵێك رەهەندی ترەوە لە یەكتر جیاواز بن، دوو هێزە كلاسیكەكە، دەعوە و ئەنجوومەنی باڵا بەهۆی ئەوەی ماوەیەكی زۆر لە سەردەمی ئۆپۆزسیۆنی لە دەرەوە ژیاون، كاریگەریی دەرەوەیان لەسەرە بە تایبەتی ئێران، كەچی سەدر لە دوای كەوتنی رژێمی بەعسەوە لە ناوەوە دروست بووە، خاڵێكی تری جیاواز لە گوتاری سیاسی ئەو لایەنانەیە، لایەنە كلاسیكییەكان گوتارێكی "ئیسلامی، تایفەگەری، رادیكاڵی، لە بەرانبەر كوردیش عێراقچییەتی"یان پێڕەو كردووە، كەچی رەوتی سەدر گوتاری دژە گەندەڵی و دەوڵەتی بێلایەن و هاووڵاتیبوون و كۆمەڵێك چەمكی تری بە دروشم هەڵگرتووە.
هەموو ئەو هێز و دەوڵەتانەی بایەخ بە حكوومەتی داهاتووی عێراق دەدەن، خوێندنەوەی جیاجیا بۆ كەسێتی سەدر و هاوپەیمانیی سائیروون دەكەن كە سەدر پشتگیریی دەكات.
لە هاوپەیمانی بەغدا گرینگتر، رێكخستنەوەی یەكڕیزیی كوردە
بەرپرسانی كورد پێیان وایە دەبێت كورد دوای ئەو ئەزموونە تاڵەی ساڵانی رابردوو، وریاتر لەگەڵ بەغدا مامەڵە بكات، كامەران محەمەد مامۆستای زانستە سیاسییەكان، بۆ "وشە" دەڵێ، ئەو هەڵبژاردنە شتێكی دەرخست كە عێراق لەسەر دوو ئاست دابەش بووە، ئاستێكیان كە هەرسێ پێكهاتە سیاسییەكەی شیعە و سوننە و كورد دەگرێتەوە و ئاستێكی تریش ئەوەیە ئەو پێكهاتەیە خۆیان كە پێشبینی دەكرێت ئەو لێكترازانەی لە نێوان لایەنە سیاسییەكان هەیە بەردەوام بێت و درێژە بكێشێت".
ئەو مامۆستایەی زانكۆ دووپات لەسەر دوو خاڵ دەكاتەوە، یەكەمیان بەر لەوەی كورد بچێتە بەغدا دەبێت یەكگرتوو بێت، دووەمیش ئەوەیە كورد خۆی بە پێوەندی یەكلایەنەی عێراق نەبەستێتەوە. بۆیە دووپاتی كردەوە "یاریی كورد تەنیا لەگەڵ سەدر ناكرێت، بەڵكو پێویستیشە كورد هێلكەكانی خۆی نەخاتە یەك سەبەتەوە".
لای خۆیەوە د. موسەنا ئەمین پەرلەمانتاری عێراق هەمان بۆچوونی هەیە و بۆ "وشە" باسی لەوە كرد كە گرنگ یەكگرتوویی كورد و دووبارە نەكردنەوەی هەڵەكانی پێشووە. موسەنا ئەو پێی وایە "كورد ئەگەر بەم جۆرەی ئێستەوە بچێتە بەغدا، هیچ دەستكەوتێكی نابێت، جگە لەو فەشەلەی لە رابردوو هەبووە و حكوومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بەرانبەر كورد ستەمیان كردووە".
"تا ئێستە جگە لە پارتی و یەكێتی یەكلا نەبووەتەوە كە كێ هاوپەیمانی لەگەڵ سەدر دەكات و بوونی سەدریش بەمانای تەواو چارەسەربوونی كێشەكانی كورد نایەت، بەڵكو هەمان ئەو كێشانە ڕوو دەداتەوە كە لە نێوان هەرێم بەغدا هەبووە" موسەنا ئەمین وای گوت.
دووپاتیشی كردەوە كە ئەگەر هەرێمی كوردستان بە یەكگرتوویی نەچێتە بەغدا، ناتوانێت هیچ دەستكەوتێك بەدەست بێنێت، ئیتر سەدر یان هەر كەسێكی تر قۆناغەكانی دەست پێ بكات.
وشە/ فەیسەڵ خەلیل- سەرخێڵ هاشم