عێراق دوای چەندان ساڵ لە فەرمانڕەوایەتییەكی نوێ لەلایەن ئەوانەی كە لەلایەن رژێمی پێشووی ئەو وڵاتەوە ستەمیان لێ كرابوو و رەخنەیان ئاراستە دەكرد، بەوەی داهاتی وڵاتی لە جەنگ و خواستەكانی سەرۆكەكەی خەرج كردووە، دوای ساڵانێك لە ئازادی و فرۆشتنی نەوتێكی زۆرەوە، بەڵام یەكێكە لە وڵاتە قەرزدار و گەلەكەیشی لە هەژارییەكی قووڵدا دەژی.
ئەوانەی پۆست وەردەگرن دەیانەوێ خۆیان پێ بگەیەنن
جەمال محەمەد، ئەندامی لیژنەی نەزاهەی پەرلەمانی عێراق بۆ "وشە"ی روون كردەوە، لە عێراق بەدرێژایی ساڵانی رابردوو كۆمەڵێك دەزگای چاودیری هەبووە، لەوانە دەزگای نەزاهە و لیژنەی نەزاهە و دیوانی چاودێری دارایی و دەستەی پشكنەران، كە ئێستە نەماوە، ئەنجوومەنی باڵای نەهێشتنی گەندەڵی هەبوو كە سەرۆكی پێشووی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق خۆی سەرپەرشتی دەكرد، ئەوانە هەمووی كاریان چاودێری بووە.
زیاتر گوتی، وەك دەبینن سەرەڕای ئەوە گەندەڵی كەم ناكات، چەند هۆكارێك هەن بۆ ئەوە، لەوانە حكوومەتی عێراق زیاتر بەدەست حزبەكانەوەیە، گەندەڵییەكەش لە سەرەوەیە، كە تا لەوێ چارەسەر نەكرێت، چارەسەر ناكرێت، نیازی حكوومەتیش تا ئێستە ئەوە نەبووە چاكسازی بكرێت، بۆیە گرنگترین شت لە پرۆسەی چاكسازیدا ئەوەیە كە حكوومەت ئەو نیازەی هەبێت، ئەمساڵ چەند یاسایەك لە پەرلەمانی عێراق پێوەست بە نەزاهەوە دەرچوو، یەكێكیان بەناوی "سامانەكەت لەكوێ بووە"، دیارە ئەوە یاسایەكی زۆر باشە ئەگەر پابەندی پێوە بكرێت.
محەمەد روونی كردەوە، بۆ نەهێشتنی گەندەڵی پێویستە لە سەرە گەورەكانەوە دەست پێ بكرێت، كە تا ئێستە هیچ حكوومەتێكی عێراقی ئەوەی نەكردووە، رەنگە هۆكاری ئەوەیش هەبێت، چونكە عێراق بەدەست چەندان كێشەوە دەناڵێنێت لە تەناهی و سیاسی و ئابووری و پاراستنی سەروەرییەكەی، ئەوانە هەموویان كاریگەریان هەیە لەسەر توانا و كاری حكوومەت، هەروەها بوونی حكوومەتی بەشبەشێنە، كە پۆستەكان دابەش دەكرێت، ئەوانەی وەری دەگرن، خۆیان دەبنە بەشێك لەو گەندەڵییە، چونكە عێراق وەك سیستمێكی دیموكراسی و هەڵبژاردنی تیادا دەكرێت، ئەوانەی دەچنە پۆستێكەوە دەیانەوێ بەهەر شێوەیەك بێت خۆیان پێ بگەیەنن.
"ئەو حكوومەتەی ئێستەی مستەفا كازمی، سەرەتایەكی باشی هەبووە، كێشەكە ئەوەیە ئاخۆ ئەو دەسەڵاتی دەبێت بەسەر سەرە گەورەكان، ئێستە لە عێراق ژمارەیەكی زۆر حزبی سیاسی هەن، ئەوان خاوەن نووسینگە و ژووری ئابوورین كە لەسەر گەندەڵی بنیات نراون، پۆستەكانی حكوومەت دەكڕدرێت و دەفرۆشرێت، هەر لە وەزیرەوە تا بەڕێوەبەری گشتی و هیتریش، تا ئێستە وا بووە بەتایبەتی لە دەزگە تەناهییەكاندا، هەروەها لە دەروازە سنوورییەكان حزبەكان كۆنترۆڵی ئەو شوێنانەیان كردووە، لە كەرتی نەوت كۆنترۆڵی بیرە نەوت و دامەزراوەكانی لەلایەن حزب و میلیشیاكانەوە كراوە، بۆیە تا ئەو فڕە هێز و میلیشیاییە هەبێت، حكوومەت توانای كۆنترۆڵكردنی نابێت"، ئەو ئەندامەی لیژنەی نەزاهە وای گوت.
ئەو پەرلەمانتارە روونی كردەوە، هەر حكوومەتێكی عێراقی دێت، سەرەتا باسی چاكسازی دەكات، باسی داماڵینی چەكی نایاسایی و میلیشیاكان دەكات، باسی نەهێشتنی گەندەڵی دەكات، كەچی فەرمانبەرێك لێپرسینەوەی لەگەڵ دەكرێت و ئەوانەی سەرەوەیش بە ملیۆنان دۆلار دەبەن و لێپرسینەوە نییە، حكوومەت ئەگەر خۆی چاوپۆشی نەكات، هەموو گەندەڵەكان دەناسێت و هەموو ئەو سەرانە دەناسێت كە دەستیان لە گەندەڵی لە عێراق هەیە، بۆیە ئەگەر حكوومەت بوێری هەبێت سەركەوتوو دەبێت، پێم وایە چاكسازی لە عێراق ئاسان نییە و پێویستە گۆڕانكارییەكی ریشەیی لە عێراق بكرێت.
رەنگە پرسیار بكرێت ئاخۆ هۆكاری ئەوە چییە وڵاتێكی دەوڵەمەند بە نەوت مانگانە زیاتر لە 95 ملیۆن بەرمیل نەوت هەناردە دەكات بۆ ماوەی 17 ساڵ، كەچی قەرزدارە و هاووڵاتییانی بەدەست هەژاری و بێكاری و نەبوونی خزمەتگوزارییەكانەوە دەناڵێنن، ساڵانەیش لەگەڵ وەرزی گەرما و بەهۆی كەمی كارەبا و ئاوی خواردنەوەوە خۆپێشاندان ساز دەكەن، رەنگە وەڵامەكەی لای رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی بێت، كە عێراقی لە لیستی گەندەڵترین وڵاتانی دنیا پۆلێن كردووە، بەشێكیشی بەهۆی بێتوانایی بەرپرس و خراپیی بەڕێوەبردنەوە بووبێت.
لای خۆیەوە جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق سەبارەت بەو پرسە بە "وشە"ی راگەیاند، گەندەڵكاران دیارن و تەنانەت حكوومەتیش كە باسی نەهێشتنی دەكات، خۆیشی لەناو ئەو بابەتەیە و بەشێكە لە هاوكێشەكە، سەبارەت بە چارەسەركردنی، كەس ئامادە نییە ملیۆنان دۆلار لەدەست خۆی بدات، ئەوەی هەیە دەوڵەت لەناو دەوڵەتە، مافیاكان لەناو دامەزراوەكانی دەوڵەتن و تۆڕێكی فرەوانە و نیوچە حكوومەتێكن، چارەسەركردنی گەندەڵی پێم وایە بەهەنگاو دەبێت، پێشنیازێكم دا بە مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق، بەوەی پێویستە بەهەنگاو و هەر مانگێك دەست بۆ دۆسیەیەك ببات، وەك خاڵە سنوورییەكان بۆ نموونە، دوای ئەوە بندیوارەكان، چەند موچەیی.