ئەنجامە بەراییەکانی هەڵبژاردنی 2025ی عێراق، وێڕای سەلماندنی پێگەی جەماوەریی پارتی دیموکراتی کوردستان، وەک هێزی یەکەمی سیاسی بە بەدەستهێنانی یەک ملیۆن و 109 هەزار دەنگ، لە هەمانکاتدا نادادپەروەرییەکی قووڵی یاسا و سیستمی هەڵبژاردنی عێراقیشی ئاشکرا کرد.
بەڵام پێچەوانەی ئەوەی ئەم دۆخە ببێتە مایەی نیگەرانی، سەرکردایەتیی پارتی بەشداریکردنی لەم هەڵبژاردنەدا وەک قۆناغێکی تاکتیکی و سەرەتایەک بۆ گۆڕانکارییەکی گەورەتر لە عێراقدا لە قەڵەم دا.
ستراتیجیی بەشداریکردن:
بۆچی پارتی بەشداریی لە هەڵبژاردنێکدا کرد کە پێشوەختە بە "ستەمکارانە"ی دەزانی؟
سەرۆک بارزانی لە وتارەکەیدا بە ڕوونی وەڵامی ئەم پرسیارە ستراتیجییە دەداتەوە و دووپاتی دەکاتەوە کە بەشداریکردنەکە دوو ئامانجی سەرەکیی هەبووە، کە هیچکامیان پێوەست نەبووە بە ژمارەی کورسییەکانەوە:
تەمهیدکردن بۆ گۆڕانکاریی ڕیشەیی: سەرۆک بارزانى ئاشکرای دەکات کە پەیامی ئەرێنییان لە زۆرێک لە هاوبەشەکانیان لە بەغدا پێ گەیشتووە، کە ئەم هەڵبژاردنە "سەرەتایەکە بۆ دروستکردنی گۆڕانکاری لە پرۆسەی سیاسی و گەڕاندنەوەی بۆ سەر ڕێڕەوی ڕاستەقینەی خۆی."
پیشاندانی قەبارە و هێزی ڕاستەقینە: ئامانجی دووەم، ناردنی پەیامێکی ڕوون بوو بۆ هەموو لایەک لەبارەی هێز و قورسایی پارتی لەسەر نەخشەی سیاسیی عێراق. بەدەستهێنانی زیاتر لە یەک ملیۆن دەنگ، ئەم ئامانجەی بە تەواوی پێکا.
ددانپێدانانی پسپۆڕان بە نادادپەروەریی یاساکەدا
ئەم ڕەخنەیە تەنیا هەڵوێستی لایەنێکی سیاسی نییە. بەڵگەی هەرە بەهێز بۆ ستەمکاریی یاساکە، لێدوانی سەربەست ئامێدی سەرۆکی پێشووی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی عێراقە، ئەو بە ئاشکرا ددان بەوەدا دەنێت کە یاساکە "نادادپەروەرانەیە." کاتێک کەسێک خۆی لە لووتکەی بەڕێوەبردنی پرۆسەکەدا بووە، ددان بەو ڕاستییەدا دەنێت، هیچ گومانێک لە ناتەواویی سیستمەکەدا نامێنێتەوە.
بەڵگەی حاشاهەڵنەگری ستەمەکە: خوێندنەوەیەک بۆ ژمارەکان
بەڵگەی هەرە ڕوون و حاشاهەڵنەگری ئەم ستەمە، لە خوێندنەوەیەکی سادەی ژمارەکاندا دەردەکەوێت. کاتێک ئەنجامەکان بەراورد دەکەین، لاسەنگییەکی گەورە لە نێوان قەبارەی دەنگ و ژمارەی کورسییەکاندا دەردەکەوێ:
پارتی دیموکراتی کوردستان: وەک تاکە حزب بە قەوارەی سیاسیی سەربەخۆ، توانی 1,109,934 دەنگ بەدەست بهێنێت، کەچی ئەم ئەم ژمارە زەبەلاحە تەنیا 28 بۆ 29 کورسیی پەرلەمانی بۆ مسۆگەر دەکات.
لە بەرانبەردا هاوپەیمانیی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان بە سەرۆکایەتیی (سودانی): کە نوێنەرایەتیی یەک حزب ناکات و لە کۆکراوەی هەشت لایەنی سیاسیی جیاواز پێک دێت، بە بەدەستهێنانی 1,317,446 دەنگ، توانی 45 کورسی بەدەست بهێنێت.
لێرەدا لاسەنگییەکە بە ڕوونی دەردەکەوێت: جیاوازیی نێوان دەنگەکان تەنیا نزیکەی 200 هەزار دەنگە، بەڵام جیاوازیی نێوان کورسییەکان 18 کورسیی تەواوە، ئەمە بەڵگەیەکی ڕوونە کە یاساکە مافی ئەو لایەنانە نادات کە خاوەنی گەورەترین بنکەی جەماوەریی ڕاستەقینەن.
ئامانجی سیاسی لە پشت ئەم یاسا ستەمکارانەوە چییە؟
ئەم دیزاینە نادادپەروەرانەیەی یاسای هەڵبژاردن، تەنیا هەڵەیەکی تەکنیکی نییە، بەڵکو ئامانجێکی سیاسیی ڕوون و دیاریکراوی لە پشتەوەیە. ئامانجە سەرەکییەکان بریتین لە:
ڕێگریکردن لە دروستبوونی زۆرینەی بەهێز: ئامانجی سەرەکیی داڕێژەرانی ئەم یاسایە ئەوە بووەە ڕێگری بکەن لەوەی هیچ هێزێکی سیاسیی گەورە و خاوەن جەماوەر، بتوانێ زۆرینەیەکی پەرلەمانیی یەکلاکەرەوە بەدەست بهێنێت. چونکە زۆرینەیەکی بەهێز دەتوانێت حكوومەتێکی بەهێز پێک بهێنێت و بڕیاری بوێرانە بدات، ئەمەیش لە بەرژەوەندیی ئەو هێزانەدا نییە کە دەیانەوێت دۆخی ئێستە وەک خۆی بمێنێتەوە.
پەرتکردن و لاوازکردنی هێزە جەماوەرییە گەورەکان: ئەم یاسایە بە ئەنقەست داڕێژراوە بۆ سنووردارکردنی قەبارە و کاریگەریی ئەو پارتانەی کە خاوەنی بنکەی جەماوەری جێگیر و ڕاستەقینە و فراوانن، وەک پارتی. لە ڕێگەی پەرتکردنی دەنگەکانیانەوە، کاریگەریی یەک ملیۆن دەنگیان کەم دەکرێتەوە بۆ ئاستێک کە نەتوانێت ببێتە هەڕەشە لەسەر هاوکێشە سیاسییە تەقلیدییەکانی بەغدا.
دروستکردنی پەرلەمان و حكوومەتی لاواز: کاتێک هیچ لایەنێک زۆرینەی نییە، هەمووان ناچار دەبن پەنا بۆ پێکهێنانی حكوومەتی "تەوافوقی" و هاوبەشیی لاواز ببەن. ئەم جۆرە حكوومەتانە هەمیشە سەرقاڵی ناکۆکیی ناوخۆیین و ناتوانن خزمەتگوزاریی پێویست پێشکەش بکەن.
بەکورتی، ئامانجی ئەم سیاسەتە بریتییە لە هێشتنەوەی دۆخی سیاسیی ئێستە لە ڕێگەی شێواندنی ئیرادەی ڕاستەقینەی دەنگدەران و مانەوەی وڵاتێکی لاواز کە دەبێ لایەنی کەم بەرژەوەندی 10 لایەنی سیاسیی بپارێزێ کە ناچارن یەک بگرن بۆ پێکهێنانی حکوومەت.
نەخشەڕێگای داهاتوو: گۆڕینی یاساکە ئەرکی سەرەکییە
ئەم دۆخە ناتەندروستە تەنیا یەک چارەسەری بنەڕەتیی هەیە: ئەویش گۆڕینی یاسای هەڵبژاردنە. وەک جەعفەر ئیمینکی، بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی دووپاتی دەکاتەوە، ئەرکی سەرەکیی نوێنەرانیان لە قۆناغی داهاتوودا "کارکردن دەبێت بۆ هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن بە هاوئاهەنگی لەگەڵ فراکسیۆنەکانی تر."
ئەم کارە تەنیا سەرەتایەکە بۆ جێبەجێکردنی نەخشەڕێگایەکی گشتگیرتر کە سەرۆک بارزانی هێڵە گشتییەکانی دیاری کردووە، بریتین لە:
گۆڕینی یاسای هەڵبژاردن: وەک سەرۆک بارزانی دەڵێت: "یاسای ئێستە نادادپەروەرانەیە... مەعقوول نییە کورسییەک لە هەولێر بە 40 هەزار دەنگ بێت و لە پارێزگایەکی تر بە دوو هەزار دەنگ بێت."
دامەزراندنی ئەنجوومەنی فیدراڵی: ئەمە دەبێتە گەرەنتی پاراستنی مافەکانی هەرێم و پارێزگاکانی تر، چونکە دەسەڵاتەکانی لەسەرەوەی دادگای فیدراڵن و نوێنەری هەموو پێکهاتەکانی تێدا دەبێ
گەڕانەوە بۆ بنەماکانی عێراقی نوێ کە بریتین لە هاوبەشی، سازان و هاوسەنگی.
بەکورتی، هەڵبژاردنی 2025 کۆتاییی پرۆسەیەک نەبوو، بەڵکو سەرەتای قۆناغێکی نوێی خەباتی سیاسی و پەرلەمانییە. ئەو زیاتر لە یەک ملیۆن دەنگە، ئەو ڕەوایەتییە جەماوەرییەیە کە کراوەتە بنەما بۆ سەرکردایەتیکردنی هەوڵەکان بۆ ڕاستکردنەوەی ڕێڕەوی پرۆسەی سیاسیی عێراق.