دۆخی عێراق وەك هێڵێكی بازنەیی لێ هاتووە نە سەرەتای دیارە و نە كۆتایی، هەموو لایەنە سیاسییەكان لەناو كەشتییەكدان و قبووڵی یەكتر ناكەن و متمانەیشیان بە یەكتر نەماوە، تەنانەت قبووڵ ناكەن كەسیان رابەرایەتی بكات، بۆیە كەشتییەكە لە ناو ئاودا گیری خواردووە و كەوتووەتە ژێر رەحمەتی شەپۆلە بەهێزەكان، كە لە هەموو لایەكەوە دەوریان داوە.
ماڵپەڕێكی ئەمەریكی ئاماژە دەكات كە ململانێی ناو ماڵی شیعە بووەتە هۆی پێكنەهێنانی حكوومەتی نوێی عێراق، ئەو چەقبەستووە سیاسییەی دروستیش بووە، وەك سەركێشییەكی لێ هاتووە و بووەتە ململانێیەكی قووڵ و پڕ لە توندوتیژی، بەوەیش بەغدا توانای چارەسەركردنی تەنگژە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكانی كەم بووەتەوە، وەك ماڵپەڕی "ستراتفۆر"ی ئەمەریكی باسی دەكات.
سەدر چاوی لە كورسی زیاترە و ئێران ئەو دۆخەی لە هەڵبژاردنێكی پێ باشترە
وەك لە راپۆرتێكی ئەو ماڵپەڕەدا هاتووە، كە لە هەواڵگری ئەمەریكاوە نزیكە، رووداوەكانی دوایی عێراق لەوانە هەڵكوتانی لایەنگرانی رەوتی سەدر بۆ سەر تەلاری پەرلەمانی عێراق و داواكردنی هەڵبژاردنێكی نوێ و چاكسازی سیاسی، هەروەها رێكخستنی لایەنگرانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی بۆ خۆپێشاندانێكی دژ بەوان و بانگەشەی مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیران بۆ هێوركردنەوە و گفتوگۆی نیشتمانی، هەر هەمووی بەیەكەوە بریتییە لە پەرەسەندنی ململانێكان لەسەر دەسەڵات، كە ماوەی چەند مانگێكە بەردەوامە، ئەوەیش رووناكی دەخاتە سەر ئەو تەحەدا گەورەی كە بریتییە لە هەمواركردنەوەی سیستمی كۆتای سیاسی لە عێراق.
راپۆرتەكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، موقتەدا سەدر بڕیاری دا كەمێك بەر لە هاتنی مانگی عاشوورا ململانێكە گەرم بكات، لە رێگەی جۆشدانی هەستی لایەنگرانی و زیادكردنی ژمارەیان لە مانگرتنەكەی ناو پەرلەمان، ماڵپەڕەكە ئاماژە بۆ چوار رێگە دەكات بۆ دەربازبوون لەو داخرانە سیاسییەی دروست بووە، كە هەر هەموویان مەترسی توندوتیژی سیاسییان لەگەڵدایە.
راپۆرتەكە روونی كردەوە، مستەفا كازمی هەوڵ دەدات لایەنە ركابەرەكان بۆ گفتوگۆیەكی سیاسی هان بدات، بە مەبەستی رێگرتن لە دروستبوونی كاری توندوتیژی، لەوانەیش خۆپێشاندانی توند یان رووبەڕووبوونەوەی میلیشیاكان پێشنیازی كرد، یان لە ترسی سیناریۆ مەترسیدارەكە، كە هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆییە.
راپۆرتەكە باسی چەند سیناریۆیەك دەكات بۆ ئەوەی ئەگەری هەیە لە داهاتوو لە عێراق رووبدات، ئەوانیش:
*پەككەوتنێكی درێژخایەنی سیاسی لە نێوان نەیارە شیعەكان:
لەو سیناریۆیەدا ململانێی نێوان سەدرییەكان و چوارچێوەی هاوئاهەنگی بۆ ماوەی چەند هەفتەیەك یان چەند مانگێك بەردەوام دەبێت، بەوەیش بەربەست دەخرێتە پێش پرۆسەی هەڵبژاردنی سەركۆمار و پێكهێنانی حكوومەت، هاوكات رەنگە ئەو دۆخە هەل بۆ هەندێك لایەنی برەخسێنێت بۆ بینینی رۆڵ لە پرۆسەی گفتوگۆدا، لەوانەیش سەرانی كورد و سوننە، بە مەبەستی پێشنیازكردنی گونجاو بۆ هەردوو لایەنی ركابەر، بۆیە دەكرێ گفتوگۆیەكی رووكەش لە نێوان هەردوو لایەنەكە بەڕێوە بچێت، بەڵام پێشبینی ناكرێت ئەو سیناریۆیە ببێتە مایەی گۆڕانكارییەكی گەورە.
*دەستوەردانی دەرەكی بۆ چارەسەركردنی تەنگژەكە:
لە حاڵەتی بوونی دەستوەردانی دەرەكی لە تەنگژەكە، دەكرێ لەو حاڵەتەدا چارەسەرییەكی خێراتر بێتە ئاراوە، چونكە جگە لە دوو لایەنە شیعە ركابەرەكە، ئێران یاریزانی سەرەكی دەرەكییە كە خاوەن دەسترۆیشتووە لە عێراق، بەتایبەتی كە هەردوو لایەنەكە شیعەن، بۆیەیش تاران لە هەوڵ و گفتوگۆكانی لەگەڵ ئەوان بەردەوامە، بەپێی راپۆرتەكە ئێران دەتوانێت بەرپرسانی خۆی بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ لایەنگرانی لە چوارچێوەی هاوئاهەنگی رەوانە بكات، ئەوەیش بۆ هێوركردنەوەی دۆخەكە و نەگەیشتنی بەو حاڵەتەی لە بەرژەوەندی ئەودا نییە، لەوانەیش هێشتنەوەی دۆخەكە وە ك ئێستە باشترە لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنێكی تر، كە رەنگە بە تەواوەتی دەسەڵاتی لە عێراق لەدەست بدات.
هەرچی ئەمەریكا و رۆژئاوایە، ئەوانەیش بەهۆی پاڵپشتیی ئابووری و تەناهییان بۆ عێراق خاوەن دەسەڵاتی بەهێزن لە بەغدا، بەتایبەتی لە رێگەی پێشكهاتەكانی سوننە و كریستیان، بەڵام موقتەدا سەدر، دەسەڵات و دەسترۆیشتوویی رۆژئاوا رەت دەكاتەوە و سەرانی چوارچێوەی نزیك لە ئێرانیش نەیاری ئەوانن، بۆیە لەو تەنگژەیەدا ئەمەریكا كاریگەری بە بەراورد بە ئێران كەمترە.
*رێككەوتن لەسەر هەڵبژاردنێكی نوێ، ئەو سیناریۆیە رەنگە ببێتە هۆی گۆڕانی ژمارەی پەرلەمانتارانی هێزە جیاجیاكانی عێراق، كاتێكیش سەدرییەكان داوای هەڵبژاردنی نوێ دەكەن، دەیانەوێ ببنە خاوەن زۆرینە لە پەرلەمان بۆ دیاریكردنی سەركۆماری نوێ بێ پێویستبوون بە پێكهێنانی هاوپەیمانی، بەڵام هێشتا ئەنجامی هەڵبژاردنەكان جێی دڵنیایی نییە، كە پێویستە سەرەتا پەرلەمان بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی نوێ رازی ببێت.
*شەڕێكی تری ناوخۆیی، بەپێی راپۆرتەكە خراپترین سیناریۆ، كە ئێستە ئەگەری روودانی لاوازە، دروستبوونی شەڕی ناوخۆی شیعەیە، چونكە ئەوان خاوەن میلیشیان و ئامادەن لە هەر ساتێك بڕژێنە سەر شەقام و بەوەیش توندوتیژی و رووبەڕووبوونەوەی توند لە نێوانیان دروست دەبێت، بەڵام پێ دەچێت كە تا ئێستە هەردوولایەن حەز بەو بژارەیە ناكەن، چونكە ترسیان لە توڕەكردنی رای گشتی و دەستەبژێر هەیە، بەوەیش دەسەڵات و دەسترۆیشتوویان كەم دەبێتەوە.
بەپێی راپۆرتەكە، بێ رەچاوكردنی ئەو سیناریۆیەی روو دەدات، كێشە قووڵە ئابوورییەكانی عێراق بەردەوام دەبێت، جیا لە بەردەوامبوونی هۆكاری پشێوییەكانی پێشوو، وەك كەمی ئاو و كارەبا و خزمەتگوزارییەكان و بێكاری و هەژاری، ئەوانەیش مەترسی هەڵگیرسانی ناڕەزایەتی و پشێوی بە كراوەیی دێڵێتەوە، دوور لەوەی لە ناو ماڵی شیعە چی روودەدات.