بەهۆی ئەوەی دادگەی فیدراڵیی عێراق سەربەخۆ نییە و وابەستەی بڕیاری یاسایی نییە و بە پیلان و بەرنامە لە بەرژەوەندیی لایەنێك و لە ژێر گوشاری كەسانێك كار دەكات، هەمیشە دژایەتیی كورد و كوردستانی كردووە، لە ماوەی رابردوو ئەو دادگەیە چەندان بڕیاری دژی كوردستان دەركردووە، بڕیارەكانیش ئەوەندی سیاسی بوون ئەوەندە یاسایی نەبوون، بۆیە ئەو دادگویە هیچ متمانەیەكی نەماوە و ناتوانێت رۆڵی گرنگ و كاریگەر بگێڕێت.
پێشتر ئەو دادگەیە چەندان بڕیاری دژی كورد دەركرد، لەوانە لە پرسی نەوت، كە بەپێی دەستوور كوردستان مافی خۆیەتی سەربەخۆیی هەبێت، لەكاتێكدا ئەو دادگەیە هیچكات ئامادە نییە دژی پێشێلكردنی دەستوور بوەستێتەوە، كە چەندان ساڵە لە دەستووردا پێشێلكاریی بەرانبەر بە كوردستان دەكرێت، دوای كوردیش ئێستە دادگەكە بە بەرنامە دژی سوننە و پێكهاتەكانی تر كار دەكا و بڕیار دژیان دەردەكات.
لەوبارەوە كاوە ئەحمەد، مامۆستای زانكۆ بە "وشە"ی راگەیاند، دادگەكە دەستووری نییە، واتە لەسەر بنەمای دەستوور پێك نەهاتووە، لە لایەكی ترەوە كاتێك عێراق خەریكە بەرەو لەنگەری ئارامی و سەقامگیری دەڕوات و كێشەكانی نێوان هەرێم و عێراق بەرەو چارەسەر و ئاساییبوونەوە هەنگاو دەنێن، یان نێوانی سوننە و شیعە باش دەبێت، ئەو دادگەیە دەستبەجێ بڕیارێك بۆ گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر دەدات كە عەقڵیەتێكی ناوەندگەرای مەزەوی شیعەی پێوە دیارە، ئەوەش دەرهاویشتەی ئەو ئاڵەنگارییانەیە كە ئەو دادگەیە كاراكتەرێكە بۆ قورسكردن یان تەشەنەدان بەو كێشانەی لە عێراق دروست دەبێت.
زیاتر گوتی، ئەگەر بمانەوێ عێراق سەقامگیر بێت و لەسەر بنەمای هاوسەنگی و هاوبەشی و سازان پێك بێت، ئەوە دادگەكە زۆر جیاوازتر بڕیار دەدات، بەڵام ئێستە بە پێچەوانەوە كار دەكا و هیچ ئەو هاوسەنگییە لەو سێ شتەی سەرەوە راناگرێت، هەموو هەنگاوەكانی بەو ئاراستەیەن كە بەرەو ناسەقامگیریی بەردەوام و گرژی دروستكردن و بڕیاری دژ و خراپ، بە تایبەتی دژی هەرێم، هەنگاو دەنێت و وەك ئەوە وایە كە ئەو دادگەیە كاری ئەوە بێت رێگە بە هێمنی نەدات، بڕیارەكانی دواییشی درێژەپێدەری ئەو سیاسەتەیە كە هەیەتی، بۆیە دادگەكە شوێنێكە بۆ جێبەجێكردنی ئەجێندا و بەرژەوەندەییەكانی دەرەوە.
لەوبارەوە ناسر هەركی، ئەندامی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق بە "وشە"ی راگەیاند، ئەو دادگەیە هەر خۆی بە نادەستووری لەدایك بووە و نایاساییە، دادگەیەك بە نادەستووری لەدایك بووبێت هەر ئەوەی لێ چاوەڕێ دەكرێت كە بڕیاری نادەستووری بدات، پێشتر چەندان بڕیاری دژی كوردستان دەركرد كە هیچی دەستووری نەبوون، بۆیە دادگەكە متمانەی نەماوە و پێویستە بگەڕێتەوە بۆ سەر كاری راستی خۆی، بەرنامەیەكی تایبەتییان هەیە زۆربەی بڕیارەكانی ئەو دادگەیە سیاسی بوون وەك لە وەی یاسایی بن.
روونی كردەوە، هەرچی بڕیاری ئەو دادگەیە هەیە لە ماوەی ساڵانی رابردووەوە تا ئێستەش، دژی ئارامی و سەقامگیریی عێراق و شەقامی عێراقی بووە، بە مەبەست ئەو بڕیارانە دەدات، چونكە بە فەرمانی لایەنێك كار دەكات، لە بری ئەوەی ئەو دادگەیە بەشێك بێت لە چارەسەری و گەڕانەوەی ئاشتی و سەقامگیری و ئارامی و خۆشیی بۆ عێراقییەكان، بووە بە بەشێك لە كێشەكان بۆ ئەو حكوومەتانەی لە عێراق پێك هێنراون، ئەوەی ئێستە دراوە كاتەكەی و بابەتی هەڵبژاردن و رۆڵی تەقەدوم لە هەموو شارەكان وای كردووە ئەو بڕیارە بدرێت، گومان دروست بووە ئەو بڕیارە دەستی تری لە پشتە بۆ ئەوەی بارودۆخی عێراق بەرەو ناسەقامگیری زیاتر ببات.
پێوەست بەو بابەتە هیوا رەشید، چاودێری سیاسی بە "وشە"ی گوت، دادگەی فیدراڵی بە پیلان و بەرنامە كار دەكات، سەرەتا لە كوردەوە دەستی پێ كرد و دواتر سوننە و پێكهاتەكانی تر، ئەگەر رێگری لێ نەكرێت دوور نییە بڕیاری تریش دەربكات، چونكە ئاراستەی بڕیارەكانی دادگەكە بە خواستی لایەن و كەسانێكە و لە بەرژەوەندیی ئەوانە، ئەوەشی پێی دەگوترێت سەربەخۆیی و بێلایەنی و یاسایی، شتێكی لەو شێوەیە نییە، دادگەی فیدراڵی رۆڵی نەرێنی دەگێڕێت بۆ تێكدانی دۆخی عێراق و شێوانی سەقامگیریی ناوچەكە.
وشە/ تایبەت