لە دوای لاچوونی بەشار ئەسەد، سووریا لە ڕووی هەرێمایەتییەوە بە نایەكگرتوویی ماوەتەوە، یاخیبووانی شكستپێهێنەری ئەسەد كار بۆ دەسەڵاتێكی یەكگرتوو دەكەن. داهاتووی نادیاری وڵاتەكە پرسیاری لەبارەی چارەنووسی هاوپەیمانیی كوردی ناسراو بە "هێزەكانی سووریای دیموكرات / هەسەدە" دروست كردووە، هەرچەندە لەلایەن ئەمەریكاوە پاڵپشتی دەكرێن.
لەم ماوە نزیكەدا سەركردایەتیی نوێی سووریا، هەنگاوی بۆ هەڵوەشاندنەوەی باڵە جیاوازەكانی یاخیبووان نا، بۆ یەكخستنیان لەناو سوپای نوێی سووریادا، بەڵام ئەمە هێزەكانی سووریای دیموكراتی نەگرتەوە. لە بەیاننامەیەكدا فەرهاد شامی گوتەبێژی هەسەدە ڕای گەیاند، گرووپەكە بەشێوەیەكی مەبدەئی دژی چوونە ناو سوپای سووریا نین، بەڵكو ئەو بابەتە پێویستی بە دانوستانە لەگەڵ دیمەشق.
بەڵام واقیعی سووریای نوێ، بژاردەی كەمی تێدایە بۆ پاراستنی دیفاكتۆی كوردی. هێزەكانی سووریای دیموكرات یەك لەسەر سێی خاكی سووریای لە ژێردەستدایە. ئەوكاتە كارا بوو كە لە ساڵی 2014 گرووپی توندڕەوی دەوڵەتی ئیسلامی دەستی كرد بە گرتنەدەستی پارچەیەكی گەورەی خاكی باكوری ڕۆژهەڵاتی سووریا، لە كاتێكدا وڵاتەكە تێوەگلابوو لە شەڕێكی ناوخۆ.
بە گوتەی یەریڤان سەعید بەڕێوەبەری دەستپێشخەری جیهانی كورد بۆ ئاشتی لە زانكۆی ئەمەریكی، بە هاوكاریی ئەمەریكا هاوپەیمانییەك لە گرووپە كوردییەكان پێكهێنرا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش و وەرگرتنەوەی خاكە داگیركراوەكان. بەم شێوەیە هاوپەیمانان گەیشتنە كۆنترۆڵی نزیكەی یەك لەسەر سێی خاكی سووریا، لە ڕووباری فوراتەوە و بەرەو ڕۆژهەڵات بە درێژایی سنوورەكانی عێراق و توركیا.
ئەوەشی گوت: "بە ڕاستی كۆنترۆڵی كورد بەسەر ئەو ناوچانەدا، لە سەردەمێكدا هات بۆشایی دەسەڵات هەبوو. هەموو ئەم ناوچانە لەلایەن داعشەوە داگیر كرابوو، دانیشتووانی ناوچەكەیش زۆر دڵخۆش بوون بەوەی هێزەكانی سووریای دیموكرات توخمەكانی داعشیان لە هەموو ئەو ناوچانە پاك كردەوە، دوای شكستی داعش لە سووریا لە بەهاری 2019، هێزەكانی پاراستنی گەل بەردەوام بوون لە پاسەوانیی زیندان و كەمپەكانی ڕاگرتنی هەزاران چەكداری داعش و خێزانەكانیان و ئەو ئەركە ئێستەیش بەردەوامە.
زۆرینەی ئەو دانیشتووانەی كە لە ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سووریای دیموكرات دەژین عەرەبن:
كورد یەكێكە لە گەورەترین نەتەوەكانی دنیا كە دەوڵەتی خۆی نییە، نەتەوەیەكن بە شێوەیەكی سەرەكی لە چەند وڵاتێكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەن، لەوانە عێراق، ئێران، توركیا و سووریا. بۆ ماوەیەكی زۆر بەشێك لە كورد و هاوپەیمانەكانیان هیوایانخواستبوو ئەو ناوچەیەی هێزەكانی سووریای دیموكرات لە باكوری ڕۆژهەڵاتی سووریا تێیدا باڵادەستن، دواجار بگۆڕێت بۆ ناوچەیەكی ئۆتۆنۆمی كوردی، هاوشێوەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە عێراق، بەڵام ئەو ئامانجە ناڕاستەقینە بوو. ئەمە بە گوتەی دێنیس ناتالی بەڕێوەبەری پەیمانگای توێژینەوەی ستراتیجی نیشتمانی لە زانكۆی بەرگریی نیشتمانی و شارەزای پێوەندییەكانی ئەمەریكا و كورد.
ناتالی گوتی: "ئەمە لە هیچ بەشێكی ڕێڕەوی مێژووی سووریادا نەبووە، لە ڕوانگەی داینامیكی دەسەڵاتی ناوخۆییەوە نییە، نە لە ڕوانگەی ئابوورییەوە و نە لە ڕوانگەی تەناهییەوە، بە پێچەوانەی باكوری عێراق، زۆرینەی دانیشتووانی باكوری ڕۆژهەڵاتی سووریا كورد نین، ئەوان عەرەبن. لە كاتێكدا كوردەكان لەو ناوچەیە دەژین، هەموویان لایەنگری پارتی سۆسیالیستیی عەلمانی و ئازادیخوازی سۆسیالیستی پێڕەو ناكەن"
لە سووریا شارۆچكە و گوندە كوردییەكانیش پەرشوبڵاون و بەیەكەوە نین، ئەمەیش وایكردووە پێكهێنانی هەرێمێكی یەكگرتوو و ئۆتۆنۆم هێندەی تر زەحمەت بێت. لە دوای ڕووخانی ئەسەد لە هەشتی كانوونی دووەمەوە، بەشێك لە دانیشتووانی عەرەبی ژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سووریای دیموكرات، لە شارەكانی وەك دێرەزور و ڕەقە، خۆپێشاندانیان كرد و داوا دەكەن لە جیاتی ئەوان لەلایەن یاخیبووانەوە لە دیمەشق بەڕێوە ببرێن.
نیكۆلاس هێراس بەڕێوەبەری دامەزراوەی نیولاینز دەڵێت: "بە دەرچوونی ئەسەد لە گۆڕەپانەكە، پێكهاتە عەرەبییە ناوخۆییەكان لە ڕۆژهەڵاتی سووریا، ناڕەحەتن بەوەی بە هەر جۆرێك، گرووپی هێزە كوردییەكان دەسەڵاتی كۆتاییان هەبێت لە ناوچەكانیاندا". "ئەوان جێگرەوەكیان هەیە، بژاردەیەكی تریان هەیە."
توركیای هاوپەیمانی ناتۆ، گرووپە كوردییەكان وەك هەڕەشەیەك دەبینێت، ئاڵنگارییەكی گەورەتر بۆ كورد لە توركیاوە دێت – دراوسێی سووریا لە باكور. ئەو یاخیبووانەی بە سەرۆكایەتیی تەحریر شام كە ئەسەدیان ڕووخاند، لەلایەن توركیاوە پاڵپشتییان لێ كرا، ئەمەیش كاریگەرییەكی بەرچاوی بەسەر سووریا و سەركردە نوێیەكانیەوە، بەخشی بە وڵاتەكە.
بەگوتەی توركیا، هێزی سەرەكیی ناو هاوپەیمانی كوردی كە ئەمەریكا پاڵپشتیی دەكات، باڵی پارتی كرێكارانی كوردستانە – گرووپێكی یاخیبوون زیاتر بە پەكەكە ناسراون كە دەیان ساڵە توركیا شەڕی لەگەڵ دەكات. هاوكات هەردوو توركیا و ئەمەریكا پەكەكە وەك ڕێكخراوێكی تیرۆریستی دەستنیشان دەكەن.
بڕیاری ئەمەریكا بۆ پڕچەككردنی لقی سووریای پەكەكە كە بە یەپەگە ناسراوە، لە شەڕی دژی داعش ساڵانێكە خاڵێكی سەرەكیی ناكۆكی ناو پێوەندییەكانی ئەمەریكا و توركیایە، بەپێی گوتەی جەیمس جێفری باڵوێزی پێشووی ئەمەریكا لە توركیا و نوێنەری تایبەتی ئەركی شكستپێهێنانی داعش.
جێفری بە ئاماژەدان بە پشتیوانی واشنتن لە هاوپەیمانی كوردی سووریا، دەڵێت: "بەهۆی ئەو ڕۆڵە گەورەیەی پەكەكە لە ساڵی 1984ەوە هەیەتی، من خۆم بۆ یەكەمجار لە توركیا بووم، دەزانم توركیا هەرگیز ناتوانن بە فەرمی قبووڵ بكەن، ئەمەریكا لەگەڵ هێزەكانی سووریای دیموكرات هاوئاهەنگ بێ".
كاربەدەستانی توركیا هەرزوو دوای ڕووخانی ئەسەد، بە ڕوونی ئەوەیان ڕاگەیاند كە یەكێك لە پێشینە ستراتیجییەكانیان لە سووریا، بینینی هەڵوەشاندنەوەی یەپەگەیە، یان لە ڕێگەی سەركردە نوێیەكانی سووریا لە دیمەشق كە كۆنترۆڵی هەموو سووریا بكەن، یان لەلایەن سوپایەكی گەورەی توركیاوە بۆ هێرشكردنە سەر ئەو ناوچانەی كە لەلایەن یەپەگە كۆنترۆڵ كراون لە باكوری ڕۆژهەڵاتی سووریا.
ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا، لەمنزیكانە لە وتارێكیدا بۆ پەرلەمانی توركیا، هۆشداریی دا لەوەی گرووپە میلیشیا كوردییەكان "یان چەك دادەنێن، یان بە چەكەكانیانەوە لە خاكی سووریا دەنێژرێن". بەڵام سیناتۆری ئەمەریكی لیندسی گراهام كۆماریخواز لە ویلایەتی كارۆلینای باشوور و سیناتۆر كریس ڤان هۆلن دیموكرات لە ویلایەتی میریلاند، هەڕەشەی سزادانیان لە توركیا كرد، لە ئەگەری هێرشی سەربازی بۆ سەر چەكدارانی كورد لە سووریا.
ئیدارەی نوێی سووریا هەوڵ دەدات وڵاتە یەكبخات
یەكشەمی ڕابردوو لە میانی كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا لە دیمەشق لەگەڵ وەزیری دەرەوەی توركیا، ئەحمەد شەرع سەرۆكی دیفاكتۆی سووریا، ڕای گەیاند، ڕێگە نادات هیچ چەكێك لە سووریا لە دەرەوەی كۆنترۆڵی دەوڵەت بێت، چ لە لایەنە شۆڕشگێڕانەوە یان لە ناوچەكانی سووریای دیموكرات.
بەو پێیەی بڕیارە هاوپەیمانی دژە داعش بە سەرۆكایەتیی ئەمەریكا، لە عێراق هەڵبوەشێتەوە، بەرپرسانی توركیا هانی سەركردایەتیی نوێی سووریا دەدەن بۆ ئەوەی لە كۆتاییدا گرتووخانە و كەمپەكانی داعش لە سووریا لە دەستی هێزەكانی سووریای دیموكرات دەربێنن و كۆنترۆڵی بكەن.
هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا، لە كۆنگرە ڕۆژنامەوانییەكەدا لەگەڵ شەرع، ڕای گەیاند، "ئیدارەی سووریا پێی ڕاگەیاندین كە ئامادەیە دەستپێشخەریی پێویست بكات بۆ گرتنەدەستی ئەو دیلانە". دیلەكان زۆرینە هی سەردەمی شەڕی داعشن و لای هەسەدە گیراون.
شرۆڤەكاران پێشبینی دەكەن لە كۆتاییدا ڕێككەوتنێكی دیپلۆماسی لە نێوان دیمەشق و هێزەكانی سووریای دیموكرات بكرێت، بەبێ ئەوەی هێرشی سەربازی توركیا بۆ سەر ناوچەكانی هەسەدە ئەنجام بدرێت.
ناتالی گوتی: "پێم وایە ئاسۆیەكی واقیعیتر، جۆرێكە لە ئیدارەی لامەركەزی كە تێیدا شارە كوردییەكان خۆبەڕێوەبردنێكی ناوخۆییان هەبێت".
بەرپرسانی ئەمەریكا نیگەرانن لە سەرهەڵدانەوەی داعش، بەڵام سووریا پێشینەی ستراتیجی نییە.
ناتالی كە لە خولی یەكەمی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێراوی ئەمەریكادا، وەك یاریدەدەری وەزیری دەرەوە بۆ ئۆپراسیۆنەكانی ململانێ و سەقامگیری، كاری كردووە، ئەو دەڵێت "ڕێككەوتنی ساڵانێكی ئەمەریكا لە سووریا لەگەڵ هاوپەیمانیی كوردی، لە ڕووی ستراتیجییەوە كارا نییە، ئەمەیش بەهۆی گۆڕانكارییەكانەوە چ لە سووریا و چ لە واشنتن. ئەوەیش دەخاتە ڕوو "ئێمە لە دۆخێكی جیاوازداین و ئیدارەیەكی نوێمان هەیە كە بە ڕوونی دەستنیشانی كردووە كە ئەولەوییەتەكانیان، چینە و سووریا لە پێشینەی كارەكانیان نییە".
"ئەولەوییەتەكانی ترەمپ كۆتاهێنانە بە شەڕەكانی ئۆكرانیا و غەزە، ئەم جۆرە ئەولەوییەتانە پێویستیان بە هاوبەشیی ستراتیجی دەبێت، وەك توركیا" ناتالی وا دەڵێ.
ترەمپ لە خولی یەكەمی خۆیدا پاڵپشتیی لە كشانەوەی هێزەكان كرد ، بەڵام نەیتوانی ئەو 900 سەربازە ئەمەریكییە بگەڕێنێتەوە وڵات كە لە لە سووریا لە ئەركدابوون. بەڵام لە ماوەی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی ئەم خولەدا، كۆتاهێنان بە شەڕەكان و تێوەگلانی لە ململانێكانی تری كردە بەشێكی گەورەی پەیامەكەی، پێشبینی دەكرێت سەرۆك ترەمپ جارێكی تر بیەوێت هێزەكانی لە سووریا بكشێنێتەوە.
بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی قەبارەی وێرانكاری لە سەردەمی دەسەڵاتی توندوتیژانەی ئەسەد لەسەر ژێرخانی سووریا و تێكچوونی داینامیكی كۆمەڵایەتی، زۆر لە شارەزایان بە گومانن لە سووریا كۆتایی بە دەوڵەتی نایەگرتوو بێت. بەرپرسانی ئەمەریكایش نیگەرانن لەوەی داعش سوود لە بۆشاییەك وەربگرێت و سەرهەڵدەداتەوە، ئەمە وایكردووە كشانەوەی تەواوەتی ئەمەریكا لە سووریا، قورستر بێت.
ڕۆژی یەكشەمی رابردوو، لە دیمانەیەكدا لەگەڵ شرۆڤەكاری كۆنپارێزی بن شاپیرۆ و هەڵبژێراوی ترەمپ بۆ ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی، مایك واڵتز، ڕای گەیاند، لە كاتێكدا ئەمەریكا پێویستی بە هێزی سەربازیی لە سووریادا نەبێت، ناتوانێت ڕۆڵی هەبێت لەوەی چی لەوێ ڕوو دەدات .
والتز دەڵێت: "دەیان هەزار چەكدار و خێزان كە لە كەمپەكانی زیندان ڕاگیراون و لەلایەن دۆستە كوردەكانەوە پاسەوانی دەكرێن، لەلایەن ئێمەوە پاڵپشتی دەكرێن و ناتوانین جارێكی تر ڕێ بە راكردنیان بدەین".
فاتمە تانیس
سەرچاوە/دەزگای میدیایی ئەمەریکیی NPR
وەرگێڕانی "وشە"