جەوهەر مەحموود داراغا یەكێكە لەو وەرگێڕە بە ئەزموونانەی كورد كە بەوە ناسراوە، زۆربەی ئەو كتێبانەی وەرگێڕاون، كتێبی مەزن و لەرووی قەبارەشەوە قەبەن. ئەو لە دیمانەیەكی "وشە"دا باس لە هەندێك لایەنی تایبەتی خۆی و ئەزموونی خۆی دەكات لە بواری وەرگێڕان.
وەك وەرگێڕێكی ناسراو زۆربــەی كارەكانت ئــەدەبین! هۆكارەكان چین؟ بێگومان هەموو دەزگەكان تۆ دەناسن! ئــایا وا ڕێكەوتووە پێشنیاری بواری ترت بۆ بكەن و تۆ رەتی بكەیتەوە؟
هەرچەند دەستم بۆ زۆر لایەنی ئەدەب و هونەر بردووە، لە ساڵانی (1970) و ئەو دەمەی (كۆمەڵەی هونەر و وێژەی كوردی) دامەزرا، وەك ئەندام خۆم ناونووس كرد و لە ریزبەندی ناوەكاندا (25)یەمین ئەندام بووم. بەڵام لەبەرئەوەی ئەدەب و هونەر، ئێستەیشی لەگەڵدا بێت، كەسی نەژیاندووە و نەبووەتە سەرچاوەی رۆزیی بۆ نووسەر و هونەرمەندان، بۆیە نەمتوانیوە ژیانی خۆمی بۆ تەرخان بكەم. لە ساڵانی دواتردا دەستم بۆ چەندان بواری تری نووسین و وەرگێڕان بردووە، بەڵام فرەڕەهەندی لە بەرهەمدا و پەرش و بڵاوی بە باش نازانم!
بۆیە هەرزوو خۆم بۆ بــواری ئــەدەبی بێگانە و بە تایبەتی رۆمانە جیهانییەكان و ئەوانەی بۆ دەیان زمان هاتوونەتە وەرگێڕان، چەندان جار بە فیلم كراون، تەرخان كرد. بە تایبەتی شاكارەكان و ئەو رۆمانانەی بە چەندان بەرگ كۆتاییان دێت, وەك (هــەزار و یەك شەوە) و (شەڕ و ئاشتی)ی تۆلستۆیی رووسی و (بێنەوایان)ی (ڤیكتۆر هۆگــۆ)ی فڕەنسایی و ئەمەی ئێستە لە ژێر چاپدایە.
تا ئێستە هیچ دەزگەیەكی چاپ و بڵاوكردنەوە، پێشنیاری كتێبیان نە بۆ من كردووە و نە بیستوویشمە. من قسە لە ناسیاو و خزمایەتی ناكەم. رەنگە هۆیەكەیشی بە بــازرگانی نەبوونی بواری كتێب و بە بازاڕ نەكردن و نەبوونیی پسپۆڕی بێت.
لە بیبلۆگرافیای نووسینەكانت دەردەكەوێت كە (هــەزار و یەك شەوە) یەكەمین كاری وەرگێڕانت بووە، ئەمە لەسەر خواست و خولیای خۆت بوو یان هۆكارێكی تر هەبوو وات لێ بكات بەم شاكارە مەزنە دەست پێ بكەیت؟
وا هەست دەكەم بیركردنەوەی من و تایبەت لە هەڕەتی لاویمدا كەمێك جیاواز بووبێت! ئاخر خۆیشم دەمزانی كە ئەم شاكاری (هـــەزار و یەك شەوە) چوار بەرگە و خۆی لە (2400) لاپەڕەی عەرەبی دەدات و زمانەكەی عەرەبییەكی كلاسیكییە و تێكەڵەی چەندان زاراوەی عەرەبی و فارسی و توركی و هیندی و زمانی ئەوروپاییە! چیرۆكەكانی سنووری چەندان وڵاتیان تێپەڕاندووە! منیش پێم گوناه بوو كتێبخانەی كوردی بێبەش بێت لەم شاكارەی كە ڤۆڵتێریش لە وەسفیدا گوتوویەتی (16) جارم خوێندووەتەوە! بــەڵام خولیام بوو كارێك بكەم (كەم كەس كردە بێت) كارێك بە یەكەم قەڵەمباز دەربكەوم و پەنجەی ئافەرینم بۆ درێژ بكەن. ئەوەبوو لە ساڵی (2007)دا چاپخانەی شڤان بە تیراژی (1500) دانە و بەرگی ڕەق بە چاپی گەیاند. ئەم شاكارە هەر بە خوێندنەوە، لە دوو ڕادیۆدا خوێنراوەتەوە.
ئــایــا هیچ كتێبێك هەبووە، بە خواستی خۆت نەبووبێت و بە پێشنیار وەرتگێڕابێت؟
پێشتر گوتـــم هەست بە جیاوازیی خۆم دەكەم لە كارەكانمدا. بڕێك هاوڕێی دڵسۆزی نزیك بە خۆم هەیە و كار گەیشتووەتە ئەوەی جاروبار شەوانی درێژی بێ كارەبایی كۆی كردووینەتەوە! لەوانە: (سابیر مەلوول و نەجات نووری ڕۆماننووس و جەبــار سابیر). ئەمانەیش نووسەرگەلێكن زۆر شارەزای ڕۆمان و ئەدەبی ئەوروپین. ئەوەیشی لەو دووەی تر سوورتر بووە بۆ دەستنیشانكردنی ڕۆمان بۆ من، (سابیر مەلوول) بووە! رۆمانی (كەتنەكانی كچۆڵەیەكی لاسار)ی ماریۆ بارگاس و (تێرێزا بــاتیستا)ی جۆرج ئەمادۆ، ئەم بۆی دەستنیشان كردووم، منیش لە گووگڵدا كەوتوومە كۆكردنەوەی ئەو زانیاری و كۆڵینەوانەی لەسەری نووسراون و دوای بڕیاردان لەسەر وەرگێڕانی كارم لەسەر كردووە.
ئەوەی ڕەنگە پێتان سەیر بێت ئەوەیە كە خۆیشم بە هێندەی خوێنەر چێژم لە وەرگێڕانیان وەرگرتووە، چونكە هەرگیز دانەنیشتووم پێشتر بیانخوێنمەوە! لەوەیش سەیرتر هەوڵم داوە بە فیلم ئەو ڕۆمانانە ببینم و لە پێداچوونەوەیاندا ڕاستكردنەوەیان بۆ بكەم. هەلی لە فڕەنسا بوونم بۆ هەڵكەوتووە و چوومەتە ناو كەنیسەی (نۆتردام)ی پاریس و لە كەناری رووباری (سێن) دانیشتووم و لە قەموورەكە و سەندریلا ڕاماوم. سەر گۆڕەكەی (ناپلیۆن) چووم و بیرم لە پەیكەرەكەی كردووەتەوە.
ئـــەوانەی لە نزیكەوە من دەناسن هەستیان بەوە كردووە كە چالاكیی من لە بواری ئەدەبدا نەبووە و بــڕابێتەوە! من سەرەڕای (41) ساڵا پیشەی مامۆستایی، ئەلیكترۆنی بووم و بەرگدروو و چەندان خانووم كردووە، بۆیە هەرگیز پێویستی بژێویی، كاری وای پێم نەكردووە كە بە خواستی خۆم نەبووبێت.
وەك دەزانین ئێستە خۆت بۆ كاری وەرگێڕان تەرخان كردووە. رۆژانـــە چەند سەعات كار لەسەر دەقەكان دەكەیت؟
من هەمیشە لە سەر سێ ڕەهەند خۆم دەبینمەوە. ڕەهەندی بینینی (فیلم) و رەهەندی خوێندنەوەی ڕۆمان و بەرهەمی ئەدەبیی لاوان، رەهەندی گەشت و پێڕۆیی. ئەو دەمانەی كار دەكەم بەیانیانی زووە و دوای نیوەڕوانانی درەنگ. ڕۆژانە دەوروبەری (6 ــ 7) سەعاتێك كار دەكەم، تایبەت ئەو رۆژانەی نەخۆشی لێم بێزار دەبێت. ئـــێ خۆ منیش 70 ساڵێكم لە ڕووداوە نەبڕاوەكانی هەرێمی كوردستان و وڵاتی عێراقدا گوزەراندووە.
تۆ ماوەیەكی زۆر لە بواری راگەیاندندا كارت كردووە و نووسینت بڵاو كردووەتەوە. ئایا نووسینەكانت لە كتێبێكدا چاپ كراون؟
لەو داڕووخانی ئابوورییەی هەیە، بواری نەڕەخساند تا منیش ئەو كۆمەڵە كورتە چیرۆكەی كە لە گۆڤار و ڕۆژنامە جۆراوجۆرەكاندا بڵاوم كردوونەتەوە، لە چێوەی كتێبێكدا بە چاپیان بگەیەنم و بكەونە بەر دیدی رۆشنبیران.
واقیعی وەرگێڕان چۆن دەبینیت لە كوردستان؟
هەرێمەكەمان نە خواستی رۆشنبیرانە و نە نووسەران و وەرگێڕەكانی! یەكەم بودجەی تەرخانكراوی وەزارەتەكان كە حكوومەتی هەرێم كشانییەوە، وەزارەتی رۆشنبیری بوو! ئەگەرنا هەرچەند كاری ئەو وەزارەتە لە ئاستی خواستەكاندا نەبوو، بەڵام كتێبگەلێكی زۆر و بە نرخێكی زۆر گونجاو بە بەراورد بە چاپە ئەهلییەكان خستە بەردەستی رۆشنبیران. ئەم نەهێشتنی بودجەی وەزارەتی رۆشنبیری و داخستنی بەڕێوەبەرایەتیی (خانەی وەرگێڕان)ـە و بەڕێوەبەرایەتییەكانی تر، كارێكی خراپی لە واقیعەكەی هەرێم كرد.
بــەلای منەوە وەرگێڕان هێشتا بێ سەروبەرەییشی پێوە دیارە. ئەمەیش بە هۆی نەبوونی ڕەخنەی رژدەوە بووە! ئــاخر وەك لە ڕەخنەیەكمدا بۆ كتێبی (نـاڵەی درەخت)ی خوالێخۆشبوو (حەمە نووری) لە (1983) نووسیبووم، ئـــەدەبی كوردی وەك ئـــەو دەریایەی لێ هاتووە كە هەرچییەكی تێ فڕێ بدرێت رەتی ناكاتەوە! بۆیە لە وەڵامێكمدا بۆ گەنجێكی خەمخۆری ئەدەبی كوردی، نووسیبووم: باشترین بوار كە كەم كەس كردەیە و لە پێویستییەكانی سەردەمی ئەدەبی ئێمەیە، رەخنەیە! ڕەخنەش كاڵا و پێتاوی خۆی دەوێت هەر لە زرێ و شمشێرەوە تا بە قەڵغان دەگات!
لای خۆمان كەس بەرانبەرەكەی قبووڵا نییە! ناكات خۆی باڵا بكات، تا بە باڵای بەرانبەرەكەی بگاتەوە! لە جیاتیدا دەیەوێت لەو بەرانبەرەی ببڕێتەوە! خەمی دووەمی من باكگراوندی ڕۆشنبیرییە، ئەمەیش بە ئاگایی لە ئەدەبی جیهانی و خوێندنەوەی زۆر نەبێت، نایەتە دی. ئــاخر رۆژنامە و فەیسبووك، كەسانێك بەرهەم دێنن ئاستیان ئاسایییە و پشتیان بە بەڵگە نەبەستووە. خۆم خوێنتاڵا ناكەم و دەڵێم: زانینی دوو زمانی جیاواز، بەس نییە بۆ كاری وەرگێڕان!
بــــەشێك لە وەرگێڕەكان گلەیـــی لە دەزگەكانی چاپ و راگەیاندن دەكەن لە پێدانی مافی دارایی و مەعنەویی نووسەران و وەرگێڕەكان، ئاخۆ تۆیش هەمان گلەییت هەیە؟ یان رەخنەی تۆ لەسەر چاپكردنی كتێبە؟
كێشەكانی ئەدیب و نووسەرانیش جیا نییە لە كێشە یاسایییەكانی رەمەكی خەڵكەكە. بۆیە ئەدیبان و نووسەران و وەرگێڕیش، بێبەش نین لە پێشێلبوونی مافەكانیان. من بەم تەمەنەمەوە، هەرگیز لە ڕاگەیاندنەكاندا نە بیستوومە و نە دیتوومە، كێشەی ئەدیب و نووسەر و وەرگێڕێك بووبێتە جێی بایەخ، بۆیە گلەییش هەڵناگرێت چونكە كوردان داخستنی قوتابخانەكانی منداڵەكانیشیان بە هەند وەرنەگرت!
لە ساڵی (2010)دا زۆرم حەز دەكرد بۆ جاری دووەم (هــەزار و یەك شەوە) چاپ بكەمەوە. بـــەڵام لەو هەولێری پایتەختەدا و بەر لە تەنگژەی داراییش یەك چاپخانە رازی نەبوو بە چاپكردنەوەی، لەم چەند رۆژەی پێشوودا (5000) دۆلاریان پێ دام تا رێیان بدەم (1000) دانەی لـێ چاپ بكەنەوە! منیش هەروا بە نائومێدی گەڕامەوە بۆ شاری سلێمانی.
لە چاپدەرانی كتێب دوای گرێبەست و زۆرینەیان پەیمانی (1000) دانە مۆر دەكەن. بەڵام هەر كە زانیان بازاڕی هەیە، بێ پرس بە خاوەن كتێب، چەندان جار لە چاپی دەدەنەوە! لە هەموویشی نادروستتر، ئەم نرخە خەیاڵییانەیە كە لە بەرگی كتێبەكانی دەدەن و هەرگیز دەزگە لە چاپدەرەكان گوێ لە خاوەن كتێب ناگرن بۆ دانانی نرخ.
لە چاپدەران رێژەیەك كە خۆیان دایدەنێن لە تیراژی كتێبە چاپكراوەكە بۆ نووسەر و وەرگێڕ دادەنێن. ئـێ خۆ نووسەر كتێبفرۆشیش نییە! ئەمە بێ لە ئەوەی كە چەند ناوەندێك كۆمەڵێك مەرجیش دەسەپێنن بەسەر نووسەران و وەرگێڕەكاندا، كە زۆر جار قابیلی قبووڵا نین. لێرەوە من ماندووبوونی نووسەران و وەرگێڕەكان بە هەند وەردەگرم كە بە راستی كۆڵنەدەرن.
یەكێك لە كارەكانت هاوبەشە لەگەڵ كچەكەت، ئایا حەز دەكەیت ئەویش بێتە ئەم بوارەوە؟
(هـــەوار)ی كچـــم وەك ژنێكی خوێنەر و ڕۆشنبیرە، زمانی كوردی و عەرەبی و ئینگلیزی و فڕەنسی دەزانێت، زانینی ئەو زمانانەیش ئەكادیمییانەیە و زمانی ئینگلیزیی زانكۆی سلێمانیی تەواو كردووە، زمانی فڕەنسیی لە زانكۆی فڕەنسا تەواو كردووە، خۆیشی بەهۆی كتێبخانەی ماڵەوە، زمانی عەرەبی دەزانێت، ئـــێ ئەوە چەندان ساڵە كاری (وەرگێڕانی ڕاستەوخۆ) لەو وڵاتی فڕەنسایە دەكات. باشە ئێوەیش بن خۆ هەر وەك من هاندەری دەبن. دەمەوێت ئەوەیش نەشارمەوە كە ئەم رۆمانی (كلیلەكەی سارا)، بە هۆی (سكایپ)ی ئینتەرنێتەوە و لە نێوان تولووزی فڕەنسا و سلێمانیی هەرێمی كوردستاندا كراوە، من پێم وایە داهێنانە و یەكەمین كاری لەو جۆرەیە!
بە كامە وەرگێڕ سەرسامیت؟
راستییەكەی سەرسامیی من بۆ كەسانی زمانزان و زمانپارێزە. بۆیە هەر زۆریش بە هـــەژاری ڕەحمەتی و مەسعوود محەمەد و شكور موستەفا و ئەوڕەحمانی حاجی مارف سەرسامم. ئەوانەیشی گومانیان لەم راستییە هەیە، بــا پێشەكیی (توحفەی موزەفەرییە) و (هەمبانە بۆرینە) و (دایە و باوە كێ خراوە)ی عەلی شەریعەتی، یان ڕۆمانی (خێزانۆچكە)ی ئەوڕەحمانی حاجی مارف بخوێننەوە.
دوای ئەوەندە ساڵە لە كاركردنت لە بواری وەرگێڕان، ئایا لە هزری تۆ وەرگێڕان چییە؟
وەرگێڕان لە خۆیدا بینینی ئەودیوی زەخرەفەی فەرشێكی كاشانە! ماچكردنی ئەودیو شووشەی پەنجەرەی ماڵی دەزگیرانە! ئەما چۆن بڕێكی باش لە چێژەكانی وەدەست بێنینەوە؟ بۆ ئەمەیان پێم وایە، بۆ سەلیقەی داڕشتنەوەی وەرگێڕ و شارەزایی كولتووری زمانی لێوە وەرگێڕدراو و زانینی باشی زمانی بۆ وەرگێڕدراو كە زۆرجاران زمانی دایكە. لەگەڵا باكگراوندی رۆشنبیریی هەمەلایەنە كە ئەمەیان تەنیا بە خوێندنەوەی فرە و ئاگایی لە ئەدەبی جیهانی و فەنتازیای داڕشتنی ڕۆمان و چیرۆك، گەشتی فرەی وەرگێڕ بە وڵاتاندا و زانینی بەكاربردنی كۆمپیوتەر و ئینتەرنێت دێتە ئــاراوە.
بەشێك لە كتێبە چاپكراوەكانی جەوهەر داراغا
-هەزار و یەك شەوە لە چوار بەرگ
-شەڕ و ئاشتی چوار بەرگ
-قومارچی
-قەموورەكەی نۆتردام
-كوتەڵی رۆژ
-كەتنەكانی كچۆڵەیەكی لاسار
-تیریزا پاتیستا
-نركەی پیاكە
-كلیلەكەی سارا
-خۆشەویستی و سێبەرەكان