زەنوون ئەحمەد عوبێد 21 ساڵان، ماوەی چەند مانگێكە لە بەشی ناوەخۆیی زانكۆی مووسڵ دەخەوێت و نایەتە دەرەوە لە ترسی گرتن، ئەو دەڵێ كۆتا جار كە چووەتە بازاڕ بەهۆی لێكچوونی ناوەكەی لەگەڵ كەسانی داواكراو، ماوەی دوو رۆژ گیراوە، دوای لێكۆڵینەوەی ورد ئینجا ئازاد كراوە.
ئەو باسی ئەو زللە و شەقانە دەكات كە لە بازگە و خاڵەكانی پشكنین بەهۆی لێكچوونی ناوەكەی لەلایەن میلیشیاكان و هێزەكانی تەناهی لێی دراوە، گوتی "تاكە تاوانی من ئەوەیە ناوەكەی من لێكچووە لەگەڵ ناوی یەكێك لە سەركردەكانی داعش، هێندە لەسەر ئەوە ئازارم چەشتووە كەس نەماوە لە مووسڵ ناوی دایكم نەزانێت! جەلیلە حوسێن عەباس، ئەو منی لە مردن رزگار كرد، چونكە ناوی دایكی سەركردەكەی داعش لە هی دایكم ناچێت".
نزیكەی دوو هەزار و 500 مووسڵاوی لە كۆی 60 هەزار داواكراوی داعشی، ناوی سیانیان لەگەڵ چەكداران و سەركردەكان و ئەندامانی داعش لە یەك دەچێت، ئەمە یەكێكە لە كێشە هەرە گەورەكانی مووسڵاوییەكان لە دوای ئازادكردنی شارەكەیان لە دەستی داعش.
بەشێك لەوانە، دادگا بڕیاری گرتنی بۆ دەركردوون، هەندێكیان گیراون، دوای لێكۆڵینەوە بەهۆی جیاوازی ناوی دایكیان لەگەڵ داعشە داواكراوەكان ئازاد كراون.
ئەو چیرۆكە هەموو مووسڵاوییەكان دەیزانن، ئەمەش وایكردووە ئەوانەی ناویان لە لیستەكەدا هەیە، لە ترسی شەقوەشێنەكانی میلیشیاكانی حەشد و هێزە تەناهییەكان كە رێنوێنییەكانی حكوومەت جێبەجێ ناكەن پێوەند بە ناوە لێكچووەكان، ماڵەوە بكەن بە كونجی گرتووخانە نەك گرتووخانەكانی میلیشیاكان و حكوومەت كە هاتنە دەرەوە لێی بووەتە مەحاڵ! مەگەر بۆ پرسێكی هەرە گرنگ نەبێت نەیەنە دەرەوە.
ئەندامێكی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا دەڵێ ئەم دیاردەیە ماوەیەك بزر بوو بەهۆی ئەوەی هەڵایەكی سیاسیی لێ كەوتەوە، بەڵام ئێستە دیسان پەیدا بووەتەوە، نەك هەر لە مووسڵ بەڵكو لە شارە سوننەكانی تریش.
ئەو ئەندامە كە قسەی بۆ "
عەرەبی جەدید" كردووە، گوتی "پێویستە هێزە تەناهییەكان و میلیشیاكان داوای لێبوردن لە خەڵكی مووسڵ بكەن و رێزیش لە رێنوینییەكانی سەرووی خۆیان بگرن پێوەند بە گرتنی ئەو كەسانەی ناوی سیانییان هاوشێوەی ناوی داواكراوانی داعشە، نابێت لۆمەی ئەو كەسانە بكرێت كە ناویان هاوشێوەیە بەڵكو كێشەكە لە دادگایە كە وەها بڕیارێك دەردەكات بێ ئەوەی وردەكاری زیاتر بخاتەڕوو". زیاتر گوتی "بڕیارەكەی دادگا هەزاران خەڵكی لە ماڵ بەند كردووە، بووەتە رێگر لەوەی دووكانەكانیان بكەنەوە و كاسبی بكەن".
ئەو ئەندامەی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا گەندەڵی و بەرتیل وەرگرتنی فەرمانگەی رەگەزنامەی نەینەوای ئاشكرا كرد كە هەر یەكێك لەوانەی ناوەكانیان لێكچووە لەو كاتەی دەگیرێن، كاتێك كەسوكاریان دەچنە فەرمانگەی ناسنامە و رەگەزنامە بۆ دەرهێنانی تۆمارەكەیان بە مەبەستی ئازادكردنیان، پێیان نادەن و داوای بەرتیل دەكەن، گوتی "بۆ هەر مامەڵەیەك تا 900 دۆلار لە كەسوكاری بەندكراوەكە وەردەگرن".
دوای راگەیاندنی سەركەوتن بەسەر داعش، بەگوێرەی زانیارییەكان دەسەڵاتدارانی عێراقی لیستێكی 60 هەزار كەسییان ئامادە كردووە كە چەكداری داعش بوونە، یان ئەندام و هەواداری بوونە، لەم ژمارەیەدا تەنیا لە مووسڵ دوو هەزار و 500 ناوی سیانی لێكچوو هەیە.
شەش مانگ پێش ئێستە بەهۆی هەڵایەكی سیاسی گەورە دژ بە هەڵمەتی گرتنی ئەو خەڵكە، سیاسییە سوننەكان دەسەڵاتدارانی بەغدایان ناچار كرد لە سەرەتای حوزەیرانی 2017 لە رێی ئەنجوومەنی باڵای دادوەری و وەزارەتی ناوەخۆ لیژنەیەكی باڵا پێك بهێنرێت و رێنوێنیی دەربكات و رێگری لە گرتنی ئەو كەسانە بكات بەهۆی لێكچوونی ناوەكانیان، بە جۆرێك ئەو كەسەی داواكراوە دەبێت ناوی چواری هەبێت، لەگەڵ نازناو و ناوی دایكی، بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەوانەی جیا بكرێنەوە كە ناوی سیانیان لەیەك دەچێت، بەڵام میلیشیاكانی شیعە و هێزە تەناهییەكان گوێ بە رێنوێنییەكان نادەن.
تەنیا میلیشیاكانی حەشد لە مووسڵ نزیكەی دوو هەزار بازگەی گەڕۆكیان داناوە بەناوی گەڕان بەدوای داعش، ئەمە جگە لە بازگەكانی پشكنینی هێزە تەناهییەكان.
جگە لەمە هێزە تەناهییەكان و میلیشیاكانی حەشد هیچ بنكەیەكی زانیاری كەسییان لەسەر ئەو كەسانە نییە كە داوا كراون جگە لە ناوی سیانی نەبێت، ئەمەش بووەتە كێشە بۆ سەتان هاووڵاتی، بە تایبەت ئەوانەی ناویان محەمەدە یان حوسێن و عەلی و حەسەن و فەلاح، یان نازناوەكانیان.
ئەو دیاردەیە بۆ ئەوانەی ناویان لە ئەندام و لایەنگر و چەكدارانی داعش دەچێت، بووە بە مۆتەكە و ژیانیانی لێ تاڵ كردوون، هێشتا بەشێك لەوان لە گرتووخانەكانی میلیشیاكانی حەشد و هێزە تەناهییەكانن و ئازاد نەكراون بەهۆی رۆتین و پێ نەدانی تۆماری باری شارستانی لەلایەن فەرمانگەی رەگەزنامەی مووسڵ.
تا ئێستە ئەوانەی گیراون بەهۆی ددان پێدانەنان بەو تاوانەی دەخرێنە پاڵیان، دووانیان لەژێر شەق و پێلەقە و سزا گیانیان لە دەست داوە، مانگی رابردوو كەسی سێیەم گیانی لە دەست دا دوای ئەوەی تووشی جەڵتەی دڵ بوو.
نایف شەمەری پەرلەمانتاری سەر بە پارێزگای نەینەوا كە قسەی بۆ "
سۆمەریە" كردووە، دەڵێ ئەوەی دۆخی مووسڵی وێران كردووە لێكچوونی ناوەكانن، ئەمەش وایكردووە هەزاران گەنجی مووسڵاوی داواكراو بن بە تۆمەتی تیرۆر بێ ئەوەی تاوانێكیان ئەنجام دابێت. گوتی "ئەوانە بڕیاریان داوە لە ماڵەكانیان نەینە دەرەوە لە ترسی گرتن و سزادان و دادگاییكردنیان، چونكە تا ئەو كاتەی لێكۆڵینەوەی دادوەر تەواو دەبێت، چەند مانگێك دەخایەنێت، لەم ناوەندەدا هاووڵاتییان دەبنە قوربانی".
زیاتر گوتی "ساڵێكە بڕیار دەرچووە كە نابێت هیچ بڕیارێكی گرتن جێبەجێ بكرێت ئەگەر ناوی چواری و ناوی دایك و نازناوەكەی وردبینی بۆ نەكرێت، كەچی میلیشیاكان و هێزە تەناهییەكان جێبەجێ ناكەن، ئەمەش هۆكاری دووبارە گەڕانەوەی دیاردەی گرتنی ئەو كەسانەیە كە ناویان لەگەڵ داعشەكان لێكچووە".
ئەگەرچی وەزارەتی ناوەخۆی عێراق بڕیاری دروستكردنی ناسنامەی بایۆمەتری داوە و لە پارێزگاكانی ناوەڕاست و باشووری عێراق جێبەجێ دەكرێت كە نەك ناوی سییانی، بەڵكو ناوی چواری و زیاتریش لە ناسنامە پلاستیكییە نوێیەكەدا هەیە، بەڵام ئەو سیستەمە لە مووسڵ و پارێزگا سوننەكان جێبەجێ نەكراوە.
شەمەڕی دەڵێ ئەگەر سیستەمەكە جێبەجێ بكرێت، ئەوا بەشی زۆری كێشەكان چارەسەر دەبن، بەڵام دەستخستنی پارە و وەرگرتنی بەرتیل خزاوەتە ناو هەڵمەتەكانی گرتن، ئەمە هۆكاری سەرەكی جێبەجێ نەكردنی رێنوینییەكانی وەزارەتی ناوەخۆیە.