سزاكانی ئەمەریكا بۆ سەر ئێران مەترسی گەورە بۆ بازاڕی عێراقی دروست دەكات هەر لە زیاتركردنی بێكاری تا دەگاتە نەبوونی تەنگژەی ئابووری، بەرپرسانی عێراقیش لەسەر ئەو پرسە بۆچوونی جیاوازییان هەیە ئەگەرچی حكوومەت پابەندبوونی خۆی راگەیاندووە، بەڵام داواشی كردووە چاوپۆشی لە عێراق بكرێت.
لە كاتێكدا ئەمەریكا گەڕی یەكەمی سزاكانی بەسەر ئێران خستە بواری جێبەجێكردن، بەڵام چاودێرانی سیاسی و ئابووری پێیان وایە عێراق زیانە گەورەكە دەكات بەهۆی هەژموونی ئەو وڵاتە بەسەر بازاڕی عێراقەوە بەتایبەت بەسەر بەغدا و پارێزگاكانی باشوور، كە قەبارەی بازرگانی نێوان ئێران و عێراق لە ساڵی 2017 گەیشتە 13 ملیار دۆلار، زیاتر لە پێنج ملیار دۆلاری لە بواری وزەیە و ئەوەی تریشی كەلوپەلی خۆراك و پلاستیك و مادە بنەڕەتییەكانی ترە.
دوای 2003 و داڕمانی ژێرخانی پیشەسازی و كارگە بچووك و مامناوەندەكانی عێراق كە سنوورێكی هەزار كیلۆمەتری زیاتری لەگەڵ ئێران هەیە، وردە وردە ئەو وڵاتە بووە بازاڕێكی گرنگ و ستراتیجی ئێران بۆ ساغكردنەوەی كاڵاكانی لە هەموو سێكتەرەكاندا.
بەپێی راپۆرتێكی "
عەرەب" شارەزایان و چاودێرانی ئابووری پێیان وایە بەهۆی سزای ئابووری ئەمەریكا بەسەر ئێران، ئەوا رێژەی بێكاری لە عێراق زۆر بەرز ببێتەوە، بەو پێیەی بەشی زۆری كارگەكانی عێراق مادە بنەڕەتییەكانیان لە ئێرانەوە هاوردە دەكەن، تەنانەت پیشەسازی ئۆتۆمبێلیش كە دامەزراوەیەكی حكوومەتی عێراقە و تەواوی كەلوپەلە پێویستییەكانی لە ئێرانەوە هاوردە دەكات.
ئێران دوای توركیا، لە پلەی دووەم دێت لە قەبارەی بازرگانی لەگەڵ عێراقدا، بەڵام حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران دوێنێ رای گەیاند، وڵاتەكەی ناچارە پابەندی سزا ئابوورییەكانی سەر ئێران ببێت، ئەگەرچی عێراقیش ماوەی 12 ساڵ قوربانی گەمارۆی ئابووری نێودەوڵەتی داوە.
مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژكاری ئابووری سەرۆك وەزیرانی عێراق دەڵێ، عێراق تا ئاستێكی زۆر پشت لە كەلوپەلی خۆراكی و بیناسازی و ئۆتۆمبێلی ئێرانی دەبەستێت، بەمەش كاریگەری لەسەر ئابووری عێراق دادەنێت.
جگە لەمە ساڵانە دوو تا سێ ملیۆن گەشتیاری ئاینی ئێرانی سەردانی نەجەف و كەربەلا دەكەن، ئەمەش زیانێكی ئابووری گەورە لە عێراق دەدات، وەك راوێژكارەكەی حكوومەت دەڵێت هەر گەشتیارێك 40 دۆلار وەك رسووماتی هاتنە ناوەوە بە حكوومەتی عێراق دەدات.
بەپێی راپۆرتەكەی عەرەب، بەرپرسێكی باڵای عێراقی كە قسەی بۆ "AP"ی كردووە، ئاشكرای كرد حكوومەتی عێراق داوای لە ئەمەریكا كردووە چاوپۆشی لە عێراق بكرێت لە بەردەوامبوونی بازرگانی لەگەڵ ئێران بەهۆی دۆخی ناوخۆ و پێویستی بازاڕی عێراقی، ئێستەش چاوەڕوان دەكات كۆشكی سپی ئەمەریكی بڕیارەكە دەربكات.
ئەو بەرپرسە باڵایە ئاشكرای كرد كە تەنیا كۆمپانیای پیشەسازی ئۆتۆمبێلی عێراقی پێنج هەزار هەلی كاری رەخساندووە، بەهۆی ئەو سزایە ئەوا هەموویان بێ كار دەمێننەوە.
جگە لەو پێنج هەزار كرێكارە، ئەوا بازاڕی عێراق بەشێوەیەكی زۆر گەورە پشت بە بەرهەمەكانی ئێرانی دەبەستێت، بۆیە بەردەوامبوونی ئەو دۆخە، ئەوا بازاڕی عێراق دووچاری داكشان و دەست نەكەوتنی كەلوپەلی پێویست لە هەموو سێكتەرەكان دەبێتەوە.
عەباس موخلیف یەكێك لە بازرگانانی كەلوپەلی كارەبا، دەڵێ بە تەواوەتی پشت بە ئێران دەبەستین نەك تەنیا لە كارەبادا، بەڵكو لە زۆربەی بابەتەكانی تردا، ئەمەش بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە، یەكەمیان جیاوازی نێوان دراوی هەردوو وڵات كە هی عێراق زۆر بە بەهاترە، هەروەها نزیكی كە تێچووی كەمتری دەوێت، ئەمە وایكردووە كەلوپەلی ئێرانی لە كەلوپەلی هەموو وڵاتێك بۆ عێراقییەكان هەرزانتر بكەوێت.
عەباس باس ئاماژە بە هاوردەكردنی فێنكەرەوە دەكات و دەڵێ، ساڵانە 300 هەزار كۆنتێنەری فێنكەرەوە لە وەرزی هاویندا دێتە عێراق كە هەر دانەیەكیان 160 تا 180 فێنكەرەوە دەگرێت.
وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە بەیاننامەیەكدا رەتی كردەوە وڵاتەكەی پابەندی گەمارۆی ئابووری سەر ئێران ببێت، بە پاساوی ئەوەی سزا ئابوورییەكان زیانی راستەوخۆی بۆ سەر كۆمەڵگە دەبێت نەك حكوومەتەكان.
وەزارەتی دەرەوە نەیشاردەوە كە سزاكە لێكەوتەی نەرێنی زۆر گەورەی لەسەر عێراق دەبێت لە دیوە ئابووری و كۆمەڵایەتییەكەی بەو پێیەی ئێران وڵاتێكی گرنگە بۆ عێراق.
عەلی عەجلان یەكێكی ترە لە بازرگانان لە بەغدا كە كەلوپەل لە ئێرانەوە هاوردە دەكات، دەڵێ داخستنی سنووری بازرگانی لەگەڵ ئێران تەنگژەیەكی ئابووری گەورە بۆ عێراق دروست دەكات بەو پێیەی 80%ی ئەوەی لە بازاڕی عێراق هەیە لە ئێرانەوە هاوردە دەكرێت. گوتی "بازاڕی عێراق پشت بە چین و ئێران دەبەستێت، بۆیە بە داخستنی سنوور، ئەوا چالاكی بازاڕی رەش زیاد دەبێت".
هاوكات جومعە عەتوانی چاودێری سیاسی هێما بۆ ئەوە دەكات كە سزاكانی ئەمەریكا بۆ سەر ئێران لێكەوتەی ئابووری گەورەی بۆ سەر عێراق دەبێت.
عەتوانی كە قسەی بۆ "
وەتەن نیوز" كردووە، هەڵوێستی عێراق بەرانبەر بە ئێران لاوازە، هەروەك بینیمان جیاوازی زۆر هەبوو لە بەیاننامەی وەزارەتی دەرەوە لەگەڵ هەڵوێستی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران.
عەبادی لە كۆنگرەی هەفتانەی خۆیدا كە شەوانی هەموو چوارشەمێك ئەنجامی دەدات، باسی لە سزاكانی ئەمەریكا بۆ سەر ئێران كرد و ئاماژەی بەوە دا كە عێراق بەرەنگاری بڕیاری ئەمەریكا نابێتەوە، بەڵام هاوڕای بڕیارەكە نییە بەو پێیەی بڕیارەكە ئامانجی زیاتر لە برسیكردنی گەلانی ئێرانە، بۆیە هاوكۆك نین لەگەڵیدا، بەڵام پێیەوە پابەندیش دەبین.
لێدوانەكەی عەبادی بە دڵی ئێرانییەكان نەبوو، لەمبارەیەوە عەتوانی دەڵێ پێ ناچێت قاسم ئەعرەجی وەزیری ناوخۆی عێراق لەگەڵ لێدوانەكەی عەبادی بێت و رازی نابێت رێوشوێن دژی ئێرانییەكان بگیرێتە بەر، گوتی "هەڵوێستی عەبادی وەك ئەوەی بڵێی لە میحوەری ئەمەریكی زیاتر قسەی كرد، كاتێك پابەندی خۆی بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكە راگەیاند، ئەگەرچی بەهۆیەوە عێراق رووبەڕووی تەنگژەیەكی گەورەی ئابووری دەبێتەوە، ئەمەش مانای زیان گەیاندن دەگەیەنێت بە هەموو ئەو بەرژەوەندییە هاوبەشانەی لە نێوان عێراق و ئێران هەیە لە پرسی دابینكردنی غاز و گاز و بەنزین و كەلوپەلی خۆراكی بۆ بازاڕی عێراقی".
پابەندبوون بە بڕیارەكە زیان بە هەرێمی كوردستانیش دەگەیەنێت، بەو پێیەی زیاتر لە مەرزێك لە نێوان هەردوولا هەیە كە رۆژانە بە بەردەوام كەلوپەلی خۆراكی و پێویستی تر و پلاستیك لە ئێرانەوە هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت.
بۆ كوردستان، ئێران لە ریزی چین دێت دوای توركیا كە پێویستییەكانی بازاڕی كوردستان پڕ دەكەنەوە، بۆ ئەمە یاسین فەرەج یاریدەدەری سەرۆكی ژووری بازرگانی سلێمانی دەڵێ، جێبەجێكردنی بڕیارەكە لە كوردستان دەبێتە بووژانەوەی بازاڕی رەشی و قاچاخ.
زیاتر گوتی "وەك ژووری بازرگانی پابەندین بە بڕیارەكانی بەغدا و هەولێر، بەڵام دەروازەی نافەرمیش هەن كە رەنگە لەو دەروازانەوە كەلوپەل بهێنرێ بۆ كوردستان، وەك لە نێوانی عێراق و ئێرانیش هەیە لە باشوور".