دۆزی كورد لە سووریا و ئەوەی بەسەریاندا هات لە فەرامۆشكردن و چەوسانەوە لە سەردەمی فەرمانڕەوایی حزبی بەعس و تەنانەت پێش ئەوەیش لە سەردەمی داگیركاری عوسمانی، لە تەنیا بیرۆكەی ستەملێكراوی مێژوویی و كاریگەرییە دەروونییەكانی و لەناوبردنی كولتووری ئەوان و بزركردنی ناسنامەیان و هەڵوەشاندنەوەی زمان و نەتەوەیان و هەموو ئۆپراسیۆنی لەناوبردنیان لە سەردەمە جیاوازەكان لەناو خواستی ئەوان بۆ سەربەخۆیی، لە هەموو ئەوانە زیاترە و تێدەپەڕێت.
لە 56مین ساڵوەگەڕی ئاماری بەدەركراوی دانیشتوانی كورد لە 1962، پرسیارێكی زۆر كاریگەر لای كوردی سووریا دێتە ئاراوە كە بووەتە مەرەق لایانەوە، ئەوەیش ئەوەیە كە تا كەی كوردی سووریا تەنیا وەك هاوڕێی با و چیاكان دەمێننەوە؟.
لەوەتەی جێبەجێكردنی رێككەوتننامەی "سایكس بیكۆ" كە بووە هۆی دابەشبوونی ناوچەی عەرەبی لە سەردەمی جەنگی یەكەمی جیهانیدا و دۆڕانی دەوڵەتی عوسمانی لەو جەنگە، فڕەنسا و بەریتانیا وەك دوو دەوڵەتی سەركەوتووی جەنگەكە دەستیان كرد بە دابەشكردنی میراتی "پیاوە نەخۆشەكەی ئەوروپا"، بەو جۆرە كورد بەسەر چەند دەوڵەتێكی ناوچەكە دابەش كرا، هاوكات بووە بەشێك لە توركیا و عێراق و ئێران و سووریا و لەناو ئەو وڵاتانەیش دووچاری هەوڵی تواندنەوەی نەتەوەیی و سەركوتكاری و پەراوێزخستن لەلایەن رژێمی ئەو وڵاتانە بووەوە.
لەنێوان سیاسەتەكانی بەتورككردن و بەفارسكردن و تەعریبكردن، زۆرێك لە تایبەتمەندی رۆشنبیری و شارستانی كورد رەشبووەوە و دان بەناسنامەیان دانانرێت، بۆیە ئەوان لەناو هەریەك لەو وڵاتانە هاووڵاتی كورد نین و ئاستی هاووڵاتیبوونیان كەمترە لە ئاسایی.
رووبەری كوردستانی سووریا دەگاتە 39 هەزار كیلۆمەتر سێجا و درێژكراوەی كوردستانی توركیایە، كوردی سووریا بەسەر سێ روبەری جوگرافی سنووری دابەش بوونە، لە باكوری پارێزگای حەسەكەوە دەست پێ دەكات و شارەكانی سەری كانی و قامیشلۆ و كۆبانی دەگرێتەوە كە دەكەوێتە نێوان منبەج و جرابلسی عەرەبی و عەفرینی كوردییەوە. زۆرینەی كوردی سووریا موسڵمانی سوننەن، بەشێكی كەمیشیان شیعە یان ئێزیدین و هەمووشیان بە شێوەزاری كرمانجی قسە دەكەن.
هەینی رابردوو 56مین ساڵوەگەڕی ئاماری دانیشتوانی جیاكراوەی كورد بوو كە لە 1962 لەلایەن حزبی بەعسەوە ئەنجام درا و دوای ئەوە ئەوان دووچاری دوورخستنەوە و بێبەشكردن لە هەموو مافە سیاسی و كۆمەڵایەتی و یاسایی و مەدەنی خۆیان هاتنەوە و لە ئەنجامی دەرچوونی فەرمانی كۆماری یاسادانان لە 1962 لە سەردەمی نازم قودسی سەرۆك كۆماری سووریا بەدەست جیاكردنەوەی ناسنامەیی دەیانناڵاند. بەپێی ئامارەكەیش بۆ هاووڵاتییانی كورد لە پارێزگای حەسەكە زیاتر لە 300 هاووڵاتیی كورد رەگەزنامەی سووریاییان لێ سەنرایەوە بە پاساوی ئەوەی ئەوان لە توركیا و عێراقەوە هاتوون بۆ سووریا.
بۆیە لە ئەنجامی بڕیارەكە دۆخێكی كارەساتبار بەسەر كورد هات كە بۆ ماوەی چەند دەیەیەك بەدەستییەوە دەناڵێنن تا كاتی هەڵگیرسانی شۆرشی 2011ی سووریا، كە تا ئەو ساتە لە دەستكەوتنی بەڵگەنامەكانی لەدایكبوون و هاوسەرگیری لە تۆماری حكوومەت و نەبوونی مافی بوون بە خاوەنی پاسپۆرت و چوونە دەرەوەی وڵات بێبەش بوون.
ئەمەو و چەندان حاڵەتی تری پێوەندیدار بەو كێشە سەرەكییە وەك دواكەوتنی وەرگرتنی منداڵانی كورد لە قوتابخانە و زانكۆكان، كاتێك بەڵگەنامەی ناساندنیان پێ نەدەدرا تا دوای ئەنجامدانی لێكۆڵینەوە لەگەڵیان لەلایەن ئاسایشی سیاسییەوە، جیبا لە بێبەشكردنیان لە مافی كاركردن لە فەرمانگەكانی دەوڵەت و وەرگرتنی پۆست بوونی نوێنەریان لە دەستە سیاسییەكان و دەنگدان و كاندیدبوون لە هەڵبژاردنەكان و بێبەشكردنیان لە هەموو مافە دەستوورییەكان.
جیا لەوەیش حافز ئەسەدی سەرۆكی پێشووی سووریا كوردی ئەو وڵاتەی بە پشتێنەیەكی تەناهی لە هۆزە عەرەبییەكان بەناوی "هیلالی عەرەبی" لە جەزیرەی سووریا لەسەر سنوورەكانی توركیا گەمارۆ دابوو كە درێژاییەكەی 375 كیلۆمەتر بوو، ئەوەیش تەنیا دوای سێ ساڵ لەگەیشتنی بە دەسەڵات، بەو شێوەیە زیاتر لە 140 هەزار جووتیاری كورد گوندەكانیان چۆڵ كرد و لەبری ئەوان جووتیاری عەرەبی دەشتی فوراتیان هێنا شوێنیان، جبا لە هەڵمەتی تەعریبكردنی هەموو ناوچە كوردییەكانی گوند و شارەكانی كورد بەمەبەستی گۆڕینی ناسنامەیان.
سەردار مەلا دەروێش، رۆژنامەوانێكی كوردە بە "
حەفریات" دەڵێت، بێنەپێش چاوت لە وڵاتی خۆت لەدایك بیت و لە هەموو مافێكی ژیان تیایدا وەك مرۆڤ بێبەش بیت، لێرەدا گوناهی تۆ چییە؟، چونكە تۆ لە دایك و باوكێكی كورد لەدایك بوویت، بۆیە كورد لە سووریا بە بەردەوام لە هەموو ماف و ویستەكانی لە ژیان بێبەش كراوە و چەندان كۆتیشی بەسەردا سەپێنراوە، لەوانە ناتوانێت گەشتی دەرەوەی وڵات بكات و بەئازادانە جموجۆڵ بكات، چونكە ئەو "ناسنامەی سوور"ی هەیە كە كورد لە سووریاییەكانی تر جیا دەكاتەوە.
ماڵپەڕی "سووریایی لەپێناو راستی و دادوەریدا" لە توێژینەوەیەك بەناونیشانی "هاووڵاتیبوونی ونبووی سووریا" دەڵێت، تا سەرەتای 2011 ژمارەی (بیانیانی حەسەكە، واتە كوردی خاوەن ناسنامەی سوور) كە لە تۆمارەكانی پارێزگای حەسەكە ناویان تۆمار كراوە، دەگەیشتە 346242 كەس بوون، بەڵام تا كۆتایی ئایاری 2018 لەو ژمارەیەك 19753 كەسیان بەو شێوەیە ماونەتەوە. بۆیە ژمارەی ئەوانەی لە رەگەزنامەی سووریا لەوەتەی 1962 تا 2011 بێ ناسنامە بوون زیاتر لە 517 هەزار هاووڵاتی كوردی سووریا بوون و ناسنامەی تایبەتی ئەوانە كە بە بیانیانی حەسەكە دەناسران، كۆدی تایبەتی بەسەرەوە بوو بەو شێوەیە "8/**".