بۆ دووەم رۆژ لەسەر یەك ناڕەزایەتی جەماوەری دەیان شاری ئێران بەهۆی خراپیی دۆخی بژێوی و بەرزبوونەوەی نرخ و دابەزینی بەهای دراوی ئێران، بەردەوامە، جیا لە فرەوانبوونی مانگرتنی شوفێرانی بارەبەر كە 320 شاری لە 31 هەرێمی ئەو وڵاتە گرتووەتەوە، ئەو ناڕەزایەتییانەی ئەوجارە هاوكاتە لەگەڵ نزیكبوونەوەی سەپاندنی دووەم قۆناغی سزاكانی ترەمپ بۆسەر كەرتی نەوتی ئەو وڵاتە، بەڵام ئاخۆ ئێران چۆك دادەدات؟.
بەپێی زانیارییەكانی
ئاژانسی فرانس پرێس دووكانەكان لە زیاتر لە 50 شاری ئێران لە هەموو هەرێمەكانی ئەو وڵاتە داخراون لەوانە لە شیراز و كەرەج و ئەردەبیل و قەزووین و قوشم و ئەسفەهان سەنەندەج و كرمانشا، ئەویەش وەك ناڕەزایی لەبەرانبەر هەژاری و هەڵاوسان (گرانبوونی نرخ و كرێ) و بێكاری و داڕمانی بەهای تمەن، چالاكان لای خۆیان تۆماری ڤیدیۆیی خۆپێشاندانێكی شاری كەرەجی نزیك لە تارانی پایەتەختیان بڵاو كردووەتەوە كە شارەكە وەك شاری تارمایی دەردەكەوێت.
هەفتەی رابردوو ئەنجوومەنی مووچەی ئەو وڵاتە رای گەیان كە لە شەش مانگی رابردوودا توانای كڕینی ئێرانییەكان بە رێژەی 90% كەم بووەتەوە، كاتێك نرخەكان بە رێژەی 300% بەرز بووەتەوە، ئەوەیش لەو كاتەی شوفێرانی بارەبەر بۆ 17مین رۆژ لەسەر یەك لە سەرانسەری ئەو وڵاتە لە مانگرتنیان بەردەوامن، سەرەڕای پاڵەپەستۆی دەسەڵاتدارانی ئێران و هەڕەشەی لەداردانیان، لەو كاتەی ئەوان تەنیا لە دۆخی كار و كەمی مووچە و گرانی كەرەستەی یەدەگ ناڕازین.
لەو بارەوە بەرپرسێكی كرێكاران لە قەزووین دەڵێت، 70%ی یەكەكانی بەرهەمهێنان لەو پارێزگایە پەكی كەوتووە و رێەكەی تریشی نیوچە پەككەوتوون، بۆیە دۆخی كرێكاران بەرەو خراپییە كە كۆمەڵ دوای كۆمەڵ بێكار دەبن. ئەكبەر توركی پەرلەمانتاری ئێران لای خۆیەوە رای گەیاند كە داوایەكی ئاراستەی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە بۆ لێپرسینەوە لە محەمەد شەریعەتمەداری وەزیری پیشەسازی و كانەكان و بازرگانی ئێران بەهۆی ئامادە نەبوونی لە كۆبوونەوەیەكی لیژنەی پیشەسازی پەرلەمان، وەك رۆیتەرز باسی كرد.
ئەوەی ئێستە بەسەر ئێران دێت لە پاڵەپەستۆی دەرەكی بۆ سەر ئابووری ئەو وڵاتە و لێكەوتە ناوخۆییەكانی، لە چوارچێوەی پاڵەپەستۆیەكی رێكخراوی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا و وڵاتانی ناوچەكەیە بۆ سەر ئێران بەهۆی پێڕەوكردنی چەند سیاسەتێك كە بە دوژمنكارانەی دەزانن، لە دەستوەردانی سیاسی و سەربازی و ئابووری لە كاروباری ناوخۆی وڵاتانی ناوچەكە و پەرەدان بە پڕۆگرامی مووشەكی و هەڕەشەكردن لە ئیسرائیل و ئامانجە سەربازییەكانی ئەمەریكا و وڵاتانی هاوپەیمانی بۆی، جیا لە هەوڵە نهێنییەكانی بۆ پەرەپێدانی پڕۆگرامی ئەتۆمی كە جیا لە مەبەستی ئاشتیانەكەی، دەتوانێت بۆ مەبەستی سەربازیش بێتە بەكارهێنان، بۆیە ئەگەر رێگەی لێ نەگیرێت، رەنگە ببێتە مایەی دروستبوونی كێبەركێی ئەتۆمی لە ناوچەكە.
سیاسەتەوانی ئێران وای لە وڵاتانی دنیا كرد كە بەڕژدی بیر لە رێگرتن لە ئێران بكەنەوە و چەندان كۆتی بەسەر بسەپێنن بۆ ئەوەی وەك دەڵێن ببێتە دەوڵەتێكی ئاسایی، هەموو ئەوانەیش خراپتربوونی زیاتری دۆخی ناوخۆیی ئەو وڵاتە و نزیكبوونەوەی لە داڕمانی ئابووری و راپەڕینی جەماوەری لێك دەدەنەوە بەتایبەتی لەگەڵ نزیكبوونەوەی سەپاندنی دووەم گەڕی سزاكانی ئەمەریكا لە پێنجی نۆڤێمبەری داهاتوودا.
بەهای دراوی ئێران تا دێت زیاتر دادەبەزێت و رێژەی بێكاری وەك عەبدولرەزا رەحمانی فەزڵی وەزیری ناوخۆی ئەو وڵاتە پێشتر رای گەیاندبوو لە هەندێك شارەكانی ئێران گەیشتووەتە 60% كە ژمارەیەكی بێوێنەیە لە مێژووی ئەو وڵاتە،
شارەزایەكی پێشووی ئێران لە دیمەشق لەو بارەوە دەڵێت، تەنگژەكانی ئابووری ئێران بەربەستێكی گەورەیە لەبەردەم مانەوەی هێزەكانی ئێران لە سووریا، بەتایبەتی كاتێك رێژەی هەژاری لە ئێران گەیشتووەتە رێژەیەكی پێوانەیی، جیا لە دابەزینی پێوانەیی بەهای تمەن كە لە سێ ساڵی رابردوو دوو لەسەر سێی بەهاكەی لە بەرانبەر دۆلار لەدەست داوە.
ئەو شارەزایە دەڵێت، بەهۆی دابینكردنی بودجەیەكی گەورەی نهێنی بۆ میلیشیا چەكدارەكانی سەر بە ئێران لە چەند وڵاتێكی وەك یەمەن و سووریا، خوێنبەربوونی ئابووری ئێران زیاتر دەبێت، كە تەنیا حزبوڵای لبنانی ملیارێك دۆلاری بۆ تەرخان دەكرێت، ئەو زیاتر دەڵێت، لە سێ ساڵی دوایی كۆمەڵگەی ئێران لە رووی ئابوورییەوە بەسەر دوو چیندا دابەش بووە و چینی ناوەند بەتەواوەتی ون بووە و بانكی ناوەندی ئێران لە 2005ەوە لە دیاریكردنی رێژەی هەژاری لەو وڵاتە وەستاوە و سوپای پاسدارانی ئێران كۆنترۆڵی 55%ی داهاتی وڵاتەكە دەكات و ئەو پارەیەیش بۆ پاڵپشتی میلیشیاكان بەكار دێت و ناشچێتە ناو حیساباتی بودجە، لەوكاتەی ئێران پاڵپشتی لە 17 رێكخراوی چەكداری لە دنیا دەكات لە ئاسیا و ناوچەی عەرەبی و ئەفریقیا و ئەمەریكای لاتین.
لای خۆیەوە
ئالان فراشۆن، شرۆڤەكار لە لۆمۆندی فڕەنسایی لەو بارەوە دەڵێت، ترەمپ دەیەوێت لە رێگەی سزا توندەكانییەوە تاران ناچاری دەستبەردان و سازش و دووبارە گفتوگۆكردن لەبارەی رێككەوتننی ئەتۆمی بكاتەوە، ئەو دەیەوێت چاودێری بۆ سەر پڕۆگرامی ئەتۆمی تاران توند بكات و رێككەوتننەكە ئەمباری مووشەكی تارانیش بگرێتەوە، بۆیە هەوڵەكانی ترەمپ رووبەڕووی حەزێكی مێژوویی ئێران دەبێتەوە بەفراوانخوازی.
ترەمپ رێگەی سزای ئابووری هەڵبژارد كە دەستی دەگاتە هەموو دنیا و توانای دابڕینی تەواوی ئێرانی لە سیستەمی دارایی ئەمەریكا هەیە، بۆیە هیچ كۆمپانیایەكی ئەوروپایی خۆی لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران ناكاتە ساحێب، تاران رێگەچارەی لە بەرانبەر ترەمپ پێ نییە و چاودێرانی گەشبین دەڵێن، ترەمپ لە هەنگاوەكانی چاوی لەسەر سیاسەتەكانیەتی لە بەرانبەر كۆریای باكور و پێشبینی دەكات كە چینی و ئیرانییەكان ئێستە یان دواتر هەر گفتوگۆی لەگەڵ بكەن، ئەگەرچی ئەوەی چاوەڕوانی دەكات گرێنتی بۆ نییە، لەو كاتەی ئێران و چین ئارامگرتنیان هەڵبژاردووە و چاوەڕوانی كۆتاهاتنی ماوەی سەرۆكایەتی ترەمپ دەكەن.