سوپای ئەوروپا.. كاتی جێبەجێكردنی هاتووە؟

بەم دواییە ئیمانوێل ماكڕۆن، سەرۆكی فڕەنسا باسی دامەزراندنی "سوپای ئەوروپا"ی كرد كە ئەوروپا لە رووسیا و چین و ئەمەریكا بپارێزێت و پشت بەستنی ئەوروپا بە ئەمەریكا لە پاراستنی ئەو كیشوەرە كەم بكاتەوە، بەڵام پێ دەچێت وادەی راگەیاندنی بیرۆكەی ئەو پڕۆژە هەڵە بووبێت، چونكە دەبوایە ئەو لە رۆژی دوای قسەكانی دیداری لەگەڵ سەرانی ئەو وڵاتانە لە پاریس ساز بكردایە لە 100ەمین ساڵوەگەڕی جەنگی یەكەمی جیهانی، بۆیە ئەو بە دیپلۆماسیەتەوە و بە ناچاری لە لێدوانێكی بۆ ئێزگەی ئەوروپا هەڵەكەی راست كردەوە. 

وەك نووسەر ئەمەل هەزانی، لەو بارەوە دەڵێت، ئەو بابەتە وەك بیرۆكە نوێ نییە و تەنانەت ماكڕۆن بەر لە دوو ساڵ خستییە روو و بەر لەویش شارل دیگۆل پێشنیازی كردووە و خەونێكی ناپلیۆنیش بووە بۆ باڵادەستی بەسەر ئەوروپا، بەڵام ئەو مەترسیانە چین كە وا دەكات ئەوروپاییەكان ئەو سوپایە دامەزرێنن؟، ئاخۆ پلانەكە لە دیگۆل و ناپلیۆنەوە گۆڕاوە؟.

لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی جەنەراڵ شاڕل دیگۆل هەستی بەوە كرد كە نەشئەی سەركەوتن كورسییەكی پێ دەدات لەگەڵ چوار دەوڵەتی فەرمانڕەوای دنیا دەكەن و شكانی ئەڵمانیای نازیش راگەیاندنی دەركەوتنی فڕەنسایە وەك بەهێزترین دەوڵەتی ئەوروپا بەوەی ببێتە كڕۆكی پێكهێنانی سوپایەكی ئەوروپایی، نەوەك تەنیا بەمەبەستی پاراستنی ئەو كیشوەرە، بەڵكو وەك ئامرازێكی سەربازی ئاماژەكار بۆ هێزێكی یەكگرتووی سەربازی گونجاو لەگەڵ هێزی نوێی یەكێتی ئەوروپا، بەتایبەتی كاتێك بەریتانیا تا ئێستەیش بەرهەڵستكاری دامەزراندنی ئەو سوپایە دەكات لە سایەی بوونی هاوپەیمانی ناتۆ كە ئەمەریكایش لەخۆ دەگرێت.

ئێستە ماكڕۆن هەمان سیناریۆی دیگۆل دووبارە دەكاتەوە، لەگەڵ جیاوازی دۆخەكە لە چەند شتێكەوە، گرنگترینیان ئەوروپا دووچاری دوو گورز هاتەوە یەكەمیان بە پاشەكشەی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا، دووەمیش سزاكانی ئەمەریكا بۆ سەر چەند وڵاتێك كە كاریگەری ئابووری بۆ سەر ئەوروپا دروست كردووە. لە رووی سیاسی و سەربازیشەوە سوپای فڕەنسا پێنجەم بەهێزترین سوپایە لە دنیا و بەهێزترینە لە ئەوروپا.

لای خۆیەوە رووسیا و ڤلادیمێر پووتینی سەرۆكەكەی پێشوازی لە بیرۆكەی دامەزراندنی "سوپای ئەوروپا" دەكەن، چونكە لە كۆتادا دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی هاوپەیمانی ناتۆ كە لە دژی یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو هاتە دامەزراندن، بۆیە دروستبوونی هاوپەیمانیەتێكی سەربازی بێ ئەمەریكا لە بەرژەوەندی ئەودایە.

خستنەڕووی ئەو بیرۆكەیە لەلایەن ماكڕۆنەوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی باڵادەستیی ئەمەریكایە بەسەر ئەوروپا، كاتێك ئەوروپاییەكان هەست بەوە دەكەن بەوەی ئەمەریكا ناچاریان دەكات لە بەرانبەر پاراستنیان هاوڕێچكە بن لەگەڵیدا و بە پێی سیاسەتەكانی بجووڵێنەوە، بەڵام ئەو بیرۆكە لەناو هەموو وڵاتانی ئەوروپا كۆكی لەسەر نییە كە وای دەبینن بوونی هاوپەیمانی ناتۆ بەسەر بۆ پاراستنیان لە هەر مەترسییەك.

كێشەی ئەوروپای نوێ لەگەڵ ترەمپ و چین و رووسیا نییە، بەڵكو كێشە سەرەكییەكەی ئەوەیە كە خۆی لە بەرپرسیارەتی لە بەرانبەر پرسە سەرەكییەكانی جیهان لاداوە و دەشیەوێت بە پێی مێژووە دیرینەكەی دەستی باڵای لە بڕیارەكاندا هەبێت، لەوانە پرسی نەهێشتنی تیرۆر. 

دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا گەیشتە پاریس بۆ بەشداریكردن لە ساڵوەگەڕی جەنگی یەكەمی جیهانی، لێدوانەكانی ماكڕۆن لەبارەی بیرۆكەی دامەزراندنی "سوپای ئەوروپا"، بێزاری كردبوو، ئەو دوای گەیشتنی سەركۆنەی لێدوانەكانی كرد و بە زۆر شەمەزار وەسفی كرد.

دوای گەیشتنی ترەمپ و میلانیای هاوسەری لە هەینی رابردوو بۆ پاریس، ترەمپ تویتێكی بڵاوكردەوە و تیایدا نووسیبووی، ماكڕۆن پێشنیازی دامەزراندنی سوپایەكی بە ڕووی ئەمەریكا و چین و رووسیا كردووە، ئەوەیش زۆر شەرمەزارییە، بەڵام پێویستە سەرەتا ئەوروپا پابەندییەكانی لە هاوپەیمانی ناتۆ جێبەجێ بكات كە بە زۆری لەلایەن ئەمەریكاوە پاڵپشتی دارایی دەكرێت. 

برۆنۆ لۆمیر، وەزیری ئابووری فڕەنسا لەو بارەوە دەڵێت، ئەو تویتە توندەی ترەمپ لەبارەی بیرۆكەی دامەزراندنی "سوپای ئەوروپا"، پاڵنەرێكی ترە بۆ دامەزراندنی ئەو سوپایە كە پێویستە ئەوروپا سەروەری خۆی دووپات بكاتەوە. ئێمەی ئەوروپایی توانای ئەو كارەمان هەیە بەتایبەتی لە بەرگریكردن لەخۆمان لە بەرانبەر هەڕەشەی تیرۆر.

سەرەڕای بێزاری ترەمپ لە خستنەڕووی بیرۆكەكە، بەڵام ئەو بیرۆكە لەلایەن پووتین و سەرۆكی كۆمسیۆنی ئەوروپا و ئەلمانیا و بەلجیكا و دانیمارك و ستۆنیا و هۆڵەندا و ئیسپانیا و پورتوگال و چیك رەزامەندی لەسەر هەیە، لای خۆیەوە د.ئەحمەد سەید توێژەر لە پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان دەڵێت، بیرۆكەی دامەزراندنی "سوپای ئەوروپا" نوێ نییە، ئەو بیرۆكە پێش 2014 خرایە روو، بەڵام لەگەڵ هاتنی دۆناڵد ترەمپ بۆ دەسەڵات و لێدوانەكانی لەبارەی هاوپەیمانی ناتۆ و بەرگری لە ئەوروپا، پاڵنەری خستنە رووی زیاتر بوو.