ئەمەریكا و ئیسرائیل دوو ناون كە بە بەردەوام بە دواییەكدا دێن و كە باسی بەرژەوەندییەكانی هەریەكەیان دەكرێت پێویستە كارەكە لە بەرەژەوەندی ئەوتیریانیش بێت، تا وای لێ هاتووە ببنە دووڕووی یەك دراو، بەڵام كامیان زیاتر سوود لەوەی تریان وەردەگرێت و بۆچی سەرانی ئەمەریكا كێبەركێیانە بۆ رازیكردنی ئیسرائیل؟
رۆژنامەی
"ئیسرائیل تودەی"ی ئیسرائیلی وتارێكی شرۆڤەیی یۆرام ئەتینگەر، نووسەری ئیسرائیلی بڵاو كردەوە كە باسی پێوەندییەكانی ئیسرائیل و ئەمەریكا دەكات و تیشك دەخاتە سەر قۆناغەكانی ئەو پێوەندییە. ئەو دووپاتی دەكاتەوە كە ئەوە پێوەندییەی لە نێوانیاندا هەیە بە پلەی یەكەم لە بەرژەوەندی ئەمەریكایە و تەنانەت ئیسرائیل بووەتە گەنجینەیەكی ستراتیجی بۆ ئەمەریكا، ئەگەر ئەو توانا گەورەی ئیسرائیل لە بوارەكانی هەواڵگری و تەكنۆلۆجیا نەبووایە، ئەمەریكا زیانی گەورەی دەكرد.
زۆر كەس وا لە پێوەندی ئەمەریكا و ئیسرائیل دەگەن كە وڵاتێكی زلهێز هەموو هەوڵێك بۆ پاراستنی وڵاتێكی بچووكی وەك ئیسرائیل دەدات، بەڵام بۆیان روون نییە كە هۆكارەكەی چییە كە وا لە ئەمەریكا دەكات ئەو كارە بكات و بەرپرسانی ئەمەریكا بە بەردەوام هەوڵی رازیكردنی ئەو وڵاتە بچووكە بدەن.
ئەتینگەر لەو بارەوە دەڵێت، هەڵسەنگاندنی پێوەندی راستەقینەی ئیسرائیل و ئەمەریكا پێوەندی بە پرسی ململانێی عەرەبی– ئیسرائیلی یان دۆزی فەلەستینی و تەنانەت پێكهاتە و لۆبی جوو لەناو ئەمەریكادا نییە، چونكە ئەوانە هەمووی پرسی سەرەكی نین بە بەراورد بە رەوت و دۆخی ناوچەیی و جیهانییەوە، هەرچی هەڵسەنگاندنی راستەقینەیە بۆ پێوەندییەكانی ئیسرائیل و ئەمەریكا، ئەو پرسە پێوەستە بە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە دنیا بەگشتی، هەروەها پێوەستە بە تواناكانی ئیسرائیل لەسەر هەردوو ئاستی كردەگەلی و تەكنۆلۆجییەوە.
ئەو شرۆڤەكارە ئیسرائیلییە، ئاماژە دەكات كە وەزارەتی دەرەوە و پێنتاگۆن و ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی ئەو وڵاتە لە 1948دا رەتیان كردەوە دان بە دەوڵەتی ئیسرائیلدا بنێن و رێگریان لە رەوانەكردنی چەك بۆی كرد بە پاساوی ئەوەی لە داهاتوودا ئەو دەوڵەتە دەبێتە هاوپەیمان بۆ یەكێتی سۆڤیەت و كەمینەی عەرەبی دەبێتە زۆرینەی لەو وڵاتە و سوپاكانی عەرەبی ئیسرائیل لەناو دەبەن، بۆیە ئیسرائیل دەبێتە بارگرانییەك لەسەر ئەمەریكا و رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە دواتر دەركەوت ئەو پاساوە راست نییە.
لە جەنگی 1956دا فرانگ ئایزنهاوەر سەرۆكی ئەوكاتی ئەمەریكا ئیسرائیلی ناچار كرد بۆ پاشەكشەكردنی تەواوەتی لە نیوچە دوورگەی سینا و كەرتی غەزە و لە 1967، جۆنسن سەرۆكی ئەوكاتی ئەمەریكا هەڕەشەی لە ئیسرائیل كرد كە گورزی پێشوەختە نەوەشێنێت، چونكە ئیسرائیل بەتەنیا نییە بۆ ئەوەی بە تەنیا كار بكات.
نووسەرەكە ئاماژە دەكات كە ئەو گورزە پێشوەختە و خۆپارێزییەی سوپای ئیسرائیل لە جەنگی 1967 بوو وای كرد ئەمەریكا دان بە ئیسرائیلدا بنێت و لە بەرانبەر وڵاتانی عەرەبی و یەكێتی سۆڤیەت پاڵپشتی بكات، لەو كاتەی ئەو سەركەوتنەی ئیسرائیل بووە هۆی شكاندنی سوپاكانی میسر و سووریا كە لایەنگری یەكێتی سۆڤیەت بوون و هەڕەشەیان لە توركیا و ئەو وڵاتە عەربییانە دەكرد كە سەر بە ئەمەریكا بوون، بە هەمان شێوە ئێران كە ئەوكات سەر بە ئەمەریكا بوو و شا فەرمانڕەوایی دەكرد.
وەك نووسەر دەڵێت، هەروەها سەركەوتنە سەربازییەكەی ئیسرائیل بووە هۆی پەكخستنی هەوڵەكانی جەمال عەبدولناسڕ سەرۆكی ئەوكاتی میسر لە بوون بە سەركردەی نەتەوەیی عەرەبی كە ئەگەر بووبووایە پێگە و پایەی یەكێتی سۆڤیەتی لە ناوچەكە زیاد دەكرد لەسەر حسێبی پێگەی ئەمەریكا.
ئەتینگەر دووپاتی دەكاتەوە كە جەنگی 1967 بۆچوونەكانی ئەمەریكای لەبارەی ئیسرائیل گۆڕی و ئیتر ئیسرائیلی بە گەنجینەیەكی گرنگ و ستراتیجی بۆخۆی لەقەڵەم دا، لەو كاتەی پێش ئەوە بە بارگرانی بۆخۆی دەزانی و دواتر گرنگی ئەو دەوڵەتە بۆ واشنتن دیاركەوت.
لە 1970 ئەو كاتەی ئەمەریكا لەناو زەڵكاوی ڤێتنام نقووم بووبوو، سووریا كە لایەنگری یەكێتی سۆڤیەتە، ئوردنی داگیر كرد كە سەر بە ئەمەریكا بوو، بەڵام سوپای سووریا لە دوای پەیامێكی ئیسرائیلی بە رەوانەكردنی هێزی سەربازی بۆ ناوچەی جۆلان، راستەوخۆ پاشەكشەیان كرد، هەروەها ئۆپراسیۆنی "عەنتیبی"، لە 1976 توانای هەواڵگری و ئۆپراسیۆنی ئیسرائیلی بۆ نەهێشتنی تیرۆر ئاشكرا كرد كە هەڕەشەیەك بوو بۆ سەر ئەمەریكا و رۆژئاوا.
هەرچی بۆردمانكردنی كوورەی ناوەكی تەمووزی عێراقی لە 1981 بوو، دووپاتی لە توانای بەرپەرچدانەوەی ئیسرائیلی دیارخست و ئەمەریكای لە مەترسی رووبەڕووبوونەوەی ناوەكی گریمانكراو لەگەڵ سەدام حوسێن دوورخستەوە لە دوای داگیركردنی كوێت لەلایەن عێراقەوە لە 1990. وەك شرۆڤەكارەكە گوتی.
وتارەكە ئاماژە دەكات كە بەپێچەوانەی تێگەیشتنی رووكەشانە بەوەی هاوكاری نێوان ئەمەریكا و ئیسرائیل لە ئەنجامی هەڕەشەكانی یەكێتی سۆڤیەت بووە، لێكهەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەت و دروستبوونی فرەجەمسەری لە دنیا وای كرد كە گرنگی ئیسرائیل زیاتر بێت، بەو پێیەی پێگەیەكی پێشكەوتووە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گڕگرتوو.
شرۆڤەكارەكە دووپاتی دەكاتەوە كە سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی لە 2010 كە تا ئێستەیش رووداوەكانی بەردەوامن، هەروەها زیادبوونی هەڕەشەكانی رژێمی ئێران، ئەوانە مەترسی تیرۆری سوننە و شیعە لە دنیا زیاتر دەكەن و هەڕەشە لە هەر رژێمێكی عەرەبی سەر بە ئەمەریكا دەكەن، ئەمەیش بێگومان گرنگی رۆڵی ئیسرائیل زیاتر دەكەن لە پاراستنی ئەو رژێمانە و لە رووبەڕووبوونەوەی ئێران و لێخستنی سەرانیان و رێگرتن لە دروستبوونی پشێوی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.