هەرچەند تا ئێستە سەرجەم بڕگە و بڕیارەكانی دادگای پاریس لەبارەی دۆسیەی نەوتی هەرێمی كوردستانە بڵاو نەكراوەتەوە، بەڵام بەپێی ئەو شتەی خراوەتەڕوو، بە ناڕاستەوخۆ چەند راستییەك بۆ ئێمە دووپات دەكاتەوە. جیی خۆیەتی كورد وەك خۆی وەریان بگرێت و بیانخوێنێتەوە. تێگەیشتنێكی باو هەیە دەڵێت: بڕیار پێوەستە بە هەلومەرجەوە. كەوابوو باشتر وایە كورد بەپێی ئەم هەلومەرجە تازەیە، نەخشەی سیاسی و بەرنامە و كارەكانی نوێ بكاتەوە، تا چەندیش ئەم نوێبوونەوەیە دوا بخات، پێدەچێت ئاستەنگ و ئاڵنگارییەكانی بەردەمی زیاتر بێت.
لەم قۆناغەدا بڕیارەكەی دادگای پاریس جارێكی تری دوو خاڵی بە گوێی ئێمەدا دایەوە. یەكەم بۆ ئەم قۆناغە و بۆ ئەم ساتەوەختە دنیا پاڵپشتی لە دروستبوونی دەوڵەتی تازە ناكات بەتایبەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. واتە ئەو پارادایمە (paradigm) زاڵە بەسەر پێوەندی نێودەوڵەتی و سیستمی جیهانیدا، هێشتا پێداگری لەوە دەكاتەوە، نەخشەی سیاسیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك خۆی بمێنێتەوە و گۆڕانكاری تێدا نەكرێت (دەبێت ئەوەش بزانین مەرج نییە ئەمە تا سەر بێت).
دووەم لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا بۆ ئەم قۆناغە پێشوازی لەوە دەكرێت عێراق هەندێك خۆی بگرێتەوە. لەوانەیە ئەمە پێوەست بێت بەو پلانەی بۆ داهاتوو دایانناوە كە بەغدا سەرلەنوێ بكرێتەوە بە قەڵغان و دیوارێك بۆ رێگریكردن لە پەلهاویشتن و فراوانخوازی هەندێ دەوڵەت، ئێرە بكرێت بە وێستگەیەك بۆ گۆڕانكاری لە هاوكێشەی هێز لە ناوچەكەدا.
بەڵام لە پاڵ ئەم دوو راستییەدا، خاڵێكی تریش هەیە زۆر بە زەقی خۆی پێشان دەدا، رۆژئاوا و دامەزراوەكانی سیستمی نێودەوڵەتی لەوانە نەتەوە یەكگرتووەكان، بە گەرمی پێشوازیی لێ دەكەن: هەرێمی كوردستان دەبێت وەك پارسەنگێكی گەورەی هێز لە كۆی سیاسەت و بڕیاری عێراقدا بەشدار بێت و جێی شایانی خۆی بۆ بكرێتەوە. واتە ئەوان پێشوازی لە كوردستانێكی بەهێزیش دەكەن، بەڵام جارێ لە چوارچێوەی عێراقدا.
ئەگەر ئەمە دیمەنی ئێستەی سیاسەت بێت لە عێراقدا و ئەمە هەلومەرجە تازەكە بێت، هەق وایە كوردستان بە هیچ شێوەیەك بەغدا تەنیا بۆ شیعە و سوننە بەجێ نەهێڵێت و سیاسەتی ئەم پایتەختەش نەدات بە هەندێ كورد كە لە بنەڕەتدا بەپێی پێویست مشووری كوردستان ناخۆن و پرسی ئەم گەلەیان بەلاوە زۆر گرنگ نییە. هەر جۆرە كەمتەرخەمییەك لەم بوارەدا، دەتوانێ شوێنەواری زۆر خراپی هەبێت و كوردستان لە نەخشەی هێز لە ناوچەكدا بچووكتر بكاتەوە.
ئەوانەی خەمی بەرژەوەندییەكانی كوردستانیانە، دەبێت رێك و بێ پێچ و پەنا بە ئەمەریكا و رۆژئاوا و زۆر وڵاتی هەرێمیش و هەروەها نەتەوە یەكگرتووەكانیش بڵێن: مادام ئێوە ناهێڵن ئێمە وڵاتی خۆمان هەبێت و بە هەموو شێوەیەك لەم قۆناغەدا دژایەتیی ئەم بیرۆكەیە دەكەن، مادام ئێوە بەردەوام ناونیشانی بەغدامان پێ پێشان دەدەن و دەڵێن وەرن بۆ بەغدا و لێرە بەشدار بن لە سیاسەت و هێزی ئەم وڵاتەدا، دەبێت ئەو مافەش بە ئێمە بدەن كە ئێمە كەسانێك بنێرینە بەغدا داكۆكی لە مافەكانمان بكەن، نەك ئەوەی كەسانێك بنێرین بە دڵی ئێوە بن و تەنیا بەناو كوردن و خزمەت بە هەرێمی كوردستان لە ئەولەویەتی یەكەمی ئەواندا نییە؛ بەپێچەوانەوە بە زۆر لە ئەولەویەتی دووەم و سێیەمیاندا جێی بۆ دەكرێتەوە.
بەپێی هەندێ ئامار كورد لە بەغدا زیاتر لە ٦٠٠ پۆستی لەلایە. سەرۆك كۆمار و وەزیری دەرەوەی یان ئابووری و جێگری سەرۆكی پەرلەمان و زیاتر لە ٦٠ پەلەمانتار، ئاخۆ كورد ئەمەی بەكار هێناوە بۆ پتەوكردنی پێگە و و چەسپاندنی هزر و داخوازییەكانی؟ ئاخۆ بەغدا كردووە بە بەرەی پێشەوەی شەڕ و ململانێ؟ ئاخۆ بەغدای كردووە بە ناوەندێك لەوێ پەرژینێكی تەنا و ئاسایش بۆ كوردستان دروست بكات؟
لە قۆناغی رابردوودا مێشكە سەرەكییەكەی (mastermind) سیاسەت لە كوردستاندا بڕوای وابوو كوردستان بەهێز بكرێت دەتوانێ لە بەرانبەر بەغدادا بوەستێت. ئەم تێڕوانینە لە ناوخۆدا كاری زۆر گەورەی كرد، بەغداشی وەك گۆڕەپانێكی كەمتر گرنگ، تا ئاستێك پشتگوێ خست. ئەوەبوو بەغدا نەبوو بە ناوەندێكی تری بەرگریكردن لە كوردستان.
بەداخەوە دوای ساڵی ٢٠٠٣ سیاسەتی كوردستان لە بەغدا بەگشتی، دەكرێ بەسەر دوو بەشدا دابەش بكرێت. لە بەشی یەكەمیدا لە نێوان ساڵی ٢٠٠٥ تا ٢٠١٣ نوێنەرانی كورد تا ئاستێكی زۆر عێراقچیەتییان كرد. واتە خەمی یەكخستنی عێراقیان بوو. لە قۆناغی دووەمیشدا لە ٢٠١٤ تا ئەمدواییانە، تا ئاستێكی زۆر بێدەنگبوون و كپكردنی دەنگەكانیان هەڵبژاردووە. بۆ نموونە لە قۆناغی دووەمدا، سەرۆك كۆماری كورد رۆیشتووەتە بەغدا و هیچ قسەیەكی لەسەر كوردستان نەكردووە! بەجۆرێك لەلای ئەوان پرسی كورد بڤە و تابۆ بووە!.
قۆناغی رابردوو كورد بەم جۆرە جووڵاوەتەوە، بەڵام لەبەرئەوەی بەغدا ئەو گرنگییەی نەبووە، زیان گەیشتووە بە كوردستان، بەڵام قەبارەی زیانەكان زۆر گەورە نەبوون. بەڵام بۆ لێرە بەدواوە و بەتایبەت پاش ئەوەی بڕیارە لە پاڵ كوردستانێكی بەهێزدا، بەغدایەكی بەهێزیش هەبێت، هەر جۆرە كەمتەرخەمییەك لەمبارەیەوە زیانی ستراتیجی و بگرە كەمەرشكێن لە كوردستان دەدات.
ئەگەر بەم ستاف و بەم سیاسەتەوە كورد لە بەغدا بەردەوام بێت، رۆژ لە دوای رۆژ ئاستی زیانەكانی زۆرتر دەبێت. كەوابوو كورد هەر لە ئێستەوە باشتر وایە لە بیری حكوومەت و كابینە و پەرلەمانی داهاتوودا بێت. هەوڵ بدات لە هەموو لایەنە سیاسییەكان كەسانی كوردپەروەر و داكۆكیكار لە هەرێمی كوردستان بچنە بەغدا. دەكرێت بۆ نموونە لەناو ئەو پەرلەمانتارانەی بڕوایان بە دۆزی كورد هەیە، رێككەوتنێكی نەنووسراو بێ هەڵای راگەیاندن، لەسەر گوتاری كوردایەتی دروست بكرێت و هێڵە سوورەكانی دیاری بكرێن، هەر كەس و لایەنێك ئەو هێڵانەی بەزاند، پەرلەمان بكەن بە ناوەندێك بۆ ئەوەی ناچار بە پاشەكشێی بكەن.
ئەمە بۆ وەزارەتەكان و جێگری سەرۆك پەرلەمان و گرنگتر لە هەر هەموویان بۆ سەرۆك كۆماریش راستە. پێویستە لە ئێستەوە لۆبی بۆ ئەوە بكرێت ئەم پۆستانە بە كەسانێكی خاوەن ئیرادە و كۆڵنەدەر و بوێر بدرێت، بەرگەی گوشار بگرن و نەسڵەمینەوە و بە هەڕەشە و گوڕەشەیەك دەستەبەرداری مافەكانی كوردستان نەبن.
بەگشتی ناكرێ بە هەمان شێواز و میتۆدی قۆناغی پێش ٢٠٢٣، مامەڵە لەگەڵ قۆناغی پاش ٢٠٢٣ (دیار نییە تاكەی بەردەوام دەبێت) بكرێت، ئەمە ئەو ساتەوەختەیە كوردستان دەبێت بەخۆیدا بچێتەوە و بە ریشەیی پێوەندییەكان و جۆری سیاسەتی لەگەڵ بەغدادا بگۆڕێت.