لە 3ی ئابی 2014 نەهامەتی كوردانی ئێزیدی لە مێژووی نوێی عێراق دەستی پێ كرد، كاتێك ناوچەكانیان كەوتە بەر پەلاماری دڕندانەترین دژمنی مرۆڤایەتی، كە خۆیان لە بەرگێكی ئاینیدا حەشار داوە، رێكخراوی داعش، رقی چەندان ساڵی شۆڤینییەكانی نەتەوەیی و ئاینی و ئەتنی لەوان دەركرد، د ماجد شنگالی، سیاسەتوان و پەرلەمانتاری پێشووی عێراق لە دیمانەیەكی "وشە"، ئاماژە بۆ كراوەیی زامی ئێزیدییەكان دەكات و خواستی ئەوان ئاشكرا دەكات.
پرسی شنگال سیاسییە و عێراق رژد نییە لە چارەسەركردنی
*ئێزیدییەكان بە زمانی حاڵ ئاماژە بۆ كراوەیی زامەكەیان و بەردەوامی كارەساتەكەیان دەكەن، چیان بۆ كراوە؟
لە شەشەم ساڵوەگەڕی كارساتی شنگالدا، تا ئێستە خەڵكی ئەو دەڤەرە لەناو نەهامەتیدان وەك بڵێی كارەساتەكە ئێستە رووی داوە، تا ئێستە زیاتر لە 85%یان لە كەمپەكان دەژین و زۆرینەی گوند و كۆمەڵگە و شارەكانیان وێرانەیە و هیچ بنیاتنانەوەیەكی خزمەتگوزاری تیادا نییە، هیچ بڕێك پارەیان وەك قەرەبووكردنەوە وەرنەگرتووە، تا ئێستە نزیكەی سێ هەزار لە ئافرەت و گەنج و منداڵەكانیان چارەنووسیان دیار نییە، زۆرێك لە گۆڕە بەكۆمەڵەكانیان تا ئێستە هەڵنەدراوەتەوە و قوربانیان تۆمار نەكراون، بۆیە پێم وایە حكوومەتی عێراق زۆر كەمترخەمە بەرانبەر بەوان.
پێشنیازی یاسایەك لەسەرۆكایەتی كۆماری عێراق هەبوو، سەبارەت بە رزگاربوانی ژنانی ئێزیدی، بەڵام تا ئێستە تێپەڕ نەكراوە، بابەتێكی تر دوای ئازادكردنەوەی شنگال، ململانێیەكی سیاسی لەو دەڤەرە دەستی پێ كردووە و چەندان گرووپی چەكداری یاسابەدەر كۆنترۆڵی ناوچەكە دەكەن، هەروەها ئەجیندایەكی دەرەكی هەیە كە شەڕوانانی ناعێراقی بەرجەستەی دەكەن، ئەوان سەر بە پەكەكە و هیتریشن، ئێستە ئەوانە كۆنترۆڵی كایەكانی ژیان لە شنگال دەكەن، بۆیە هەستاون بە دانانی بەرپرسانی كارگێڕی و رێگریان لە بەرپرسانی فەرمی ناوچەكە كردووە بۆ گەڕانەوە.
*دوای ساڵانێك لە نەهامەتی ئێزیدییەكان، خواستی ئەوان چییە؟
داواكاریی ئێزیدییەكان خۆی لە چەند خاڵێك دەبینێتەوە، داوای گەڕان و دۆزینەوەی رفێنراوانیان و كاركردن بۆ هێنانەوەیان دەكەن، هەروەها تۆماركردن و هەڵدانەوەی گۆڕە بەكۆمەڵەكانیان و ناسینەوەی تەرمەكانیان، جیا لەوەیش ئاوەدانكردنەوەی شنگال و دەوروبەری و گەڕاندنەوەی ئاوارەكان و گەڕاندنەوەی ئاسایش و سەقامگیری بۆ ناوچەكە و كاركردن بۆ نەهێشتنی بوونی هیچ گرووپێكی چەكدار و نایاسایی و نافەرمی لەو ناوچانە، بابەتێكی تر ئەوان داوای قەرەبووكردنەوە دەكەن بەرانبەر بەو زیانە گەورەی تووشی بوونەتەوە، لەوەیش گرنگتر، ئەوان داوای وەرگرتنی رێوشوێنی یاسایی دەكەن بۆ ئەوانەی ئەو تاوانەیان ئەنجام دا لە چەكدارانی داعش و ئەوانەیشی پاڵپشتیان لێ كردن لە دروستكردنی ئەو كارەساتە، چونكە زۆرێك لە ئەندامانی داعش خەڵكی ناوچەكە بوون.
*سەبارەت بە حسێبكردنی كەیسی ئێزیدییەكان بە كۆمەڵكوژی، چی كراوە؟
لەبارەی جینۆسایدەوە بڕیار لە پەرلەمانی كوردستان و پەرلەمانی عێراقیش هەیە، بەڵام وەرگرتنی ئەو جۆرە بڕیارە سەبارەت بە كۆمەڵكوژی زۆر زەحمەتە، چونكە ئەرمەنەكان لە 1915ەوە دووچاری كۆمەڵكوژی بوونەتەوە، ئەوان دەوڵەتیشیان هەیە، تا ئێستە دداننان بە كۆمەڵكوژییەكەیان نەگەیشتووەتە ئاستی پێویست، چونكە دداننان بە كۆمەڵكوژی لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێویست بە پابەندی زۆری نێودەوڵەتی دەكات، لەوانە دادگا و قەرەبووكردنەوە، هەمووان دەزانن ئەندامانی داعش لە زۆر وڵات بوون، ئەو دەوڵەتانە دەبێت قەرەبووی ئەوان بكەنەوە لە داهاتوودا، ئەگەر ددان بە كۆمەڵكوژی ئەوان بنرێت، بۆیە زەحمەتە ئەوە بكرێت، ئەگەرچی هەوڵەكان بەردەوامن بۆ دداننان بە كۆمەڵكوژییەكە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییەوە.
*سەبارەت بەو ئێزیدیانەی چارەنووسیان دیار نییە، ئاخۆ بۆچی هیچ زانیارییەكیان لەبارەوە نییە، لەوكاتەی دەیان چەكداری داعش كە بەشدار بوونە لەو كارەساتە، گیراون؟
نووسینگەی رزگاركردنی ژنانی ئێزیدی سەر بە حكوومەتی هەرێمی كوردستان كاری زۆری كردووە لەپێناو ئازادكردنی زیاترین رفێنراوەكان، تا ئێستە زیاتر لە سێ هەزار و 500یان ئازاد كراون، زۆرینەیان ژن بوونە، چونكە پیاوەكان كوژراون، تا پێش دوو رۆژ ژنێك و منداڵێك گەڕێندراوەتەوە، سەرەڕای ئەوە چەند كێشەیەك لەو بابەتەدا هەیە، بۆ نموونە پێش ماوەیەك منداڵێك لە نەینەوا دۆزرایەوە كە خێزانێك گومانی هەبوو كە هی ئەوانە، بەڵام حكوومەتی عێراق كەمتەرخەمە و پشكنینی دی ئێن ئەی بۆ نەكرا، كە ئەوە مافی ئەوانە.
*كێشەی شنگال چییە، داعش وێرانی كرد و كۆمەڵكوژی ئەنجام دا، بەڵام بۆچی ئاوەدان ناكرێتەوە؟
پرسی شنگال سیاسییە، بۆیەیش بەپرسانی كارگێڕی شارۆكەكە و شارەدێكانی رێگریان لێ دەكرێ بگەڕێنەوە ناوچەكە، بەپێچەوانەوە چەكدارانی گرووپەكان و سەر بە پەكەكە، ئەوان كەسیان لەو پۆستانە داناوە، ئەگەر حكوومەتی عێراق رژد بوایە، دەیتوانی كارگێڕییە فەرمییەكە بگەڕێنێتەوە و ئەو گرووپانەی ناچاری رێزگرتن لەوان بكردایە، بۆیە دەستوەردان هەیە، كلیلی چارەسەری دۆخەكە بوونی هاوئاهەنگییە لە نێوان هەولێر و بەغدا بۆ گەڕاندنەوەی بەڕێوەبەرایەتی فەرمی و وەدەرنانی ئەو گرووپانە، چونكە ناوچەكە بووەتە شوێنی تەراتێنی ئەجیندای دەرەكی بۆ شەڕوانانی بیانی.
*كارەساتی ئێزیدییەكان بە گشتی چۆن كاریگەری لەسەر بوونی ئێستە و داهاتووی ئەوان كرد؟
بێگومان زیانێكی گەورەیان بەر كەوت، ئێستە 100 هەزار كۆچبەر و پەناخوایان هەیە، ئەوان چوونە دەرەوەی عێراق بۆ ئەوروپا و وڵاتانی تر، هەروەها نزیكەی 400 هەزار ئاوارەیان هەیە كە لە هەرێمی كوردستانن و تەنیا 10-20%یان گەڕاونەتەوە ناوچەكانیان، ئەگەر دۆخی ناوچەكانیان ئارام بێت و ئاوەدانكردنەوە هەبووایە، 50- 60%یان دەگەڕانەوە، بۆیە پێویستە حكوومەتی عێراق بە هاوئاهەنگی لەگەڵ هەرێم كار بۆ ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكانیان و گەڕاندنەوەیان بكات.