"تا خەڵك زیاتر بەشداری لە هەڵبژاردن بكەن ساختەكاری كەمتر دەبێتەوە"

دۆخی عێراق لە تەنگژەیەكەوە بۆ ناو تەنگژەیەكی ترەوە دەچێت و عێراقییەكان چاوەڕوان دەكەن 2021 ساڵێكی باشتر بێت، ئەمساڵ هەڵبژاردنێكی گرنگی پێشوەختە چاوەڕوانی عێراق دەكات، ئایات مزەفەر نووری، گوتەبێژ بەناوی هاوپەیمانی "نەسڕ"، لە دیمانەیەكی "وشە"، گوتی، هەرچەند بەشداریكردنی جەماوەر لە هەڵبژاردن زیاتر بێت ساختەكاری كەمتر دەبێتەوە، دووپاتی كردەوە، كێشەكانی هەرێم و عێراق نەبوونی مادەی دەستووری نییە، بەڵكو لە جێبەجێكردنیانە.

ئەمەریكا زلهێزە و هەمووان ئەوە دەزانن لەوانەیش ئێران هەوڵ دەدات لەسەر مێزی گفتوگۆ لەگەڵی دابنیشێت

وەك هاوپەیمانی نەسڕ لەو لایەنانە بووین داوای هەڵبژاردنی پێشوەختەمان كردووە، دوای ناڕەزایەتییەكانی تشرینی یەكەمی 2019 ئێمە یەكەمین لایەنەكان بووین دەستپێشخەریی گۆڕینی حكوومەت و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەمان كرد بۆ گۆڕینی هاوكێشەی حكوومەت كە چیتر نوێنەرایەتی گەل ناكات، ئێمە پاڵپشتی لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكەین، بەڵام ئەگەر پێوەرە راستەقینەكانی تیادا جێبەجێ نەبێت، لەوانە هەڵبژاردنێكی ئازاد و پاك، پێمان وایە دەبێتە ئەزموونێكی كۆپیكراوی هەڵبژاردنی 2018 كە بووە هۆی دروستبوونی حكوومەتی عادل عەبدولمەهدی، كە ئێستە لەناو كێشە و كاریگەرییە نەرێنییەكانی لە هەموو بوارەكاندا دەژین، بۆیە پێویستە ئەمڕۆ حكوومەت و پەرلەمان و گەلی عێراق ئەوەی بتوانن بیكەن بۆ ئەوەی هەڵبژاردنێكی پاك و ئازادانە بكرێت و گۆڕانكاری ریشەیی لە پرۆسەی سیاسی دروست بێت و ببێتە هۆی بەرهەمهێنانی هاوكێشەیەكی فەرمانڕەوایی راستەقینە لە رێگەی هێنانەپێشەوەی هێزی جەماوەری و بەرجەستەكار بۆ خواست و هیوای جەماوەر و ئەوان حكوومەت پێكبێنن.

پێویستە هەمووان كار بۆ سەرخستنی ئەو هەڵبژاردنە بكەن، بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكە لەكاتی دیاریكراوی خۆی لەسەر چەند هۆكارێكەوە وەستاوە، لەوانە ئامادەبوونی كۆمسیۆن و تواناكانی بۆ بەڕێوەبردنی پرۆسەكە، توانای حكوومەت بۆ دابینكردنی دۆخێكی تەناهی گونجاو، ئەگەر ئەوانە فەراهەم بوون لەپاڵ رژدیی هێزە سیاسییەكان لە خۆهەڵوەشاندنەوە بەر لە پرۆسەكە كە لە هاوپەیمانی "نەسڕ" بەو نیازەین، هەرچی بەشداری جەماوەرییە لە پرۆسەكە، پێوەندییەكی پێچەوانە لە نێوان رێژەی بەشداریكردن و ساختەكاری هەیە، هەڵبژاردنێكی نموونەیی نییە، بەڵام بەشداریكردنی گەورە هەیە لە هەڵبژاردن، هەرچەند بەشداریكردن زیاتر بێت ساختەكاری كەمتر دەبێتەوە، بۆیە داوا لەو خەڵكە دەكەین كە قەناعەتیان بەو هێزە سیاسیانەی ئێستە نییە، خۆیان رێكبخەن و بەشداری زۆری تیادا بكەن و ئەو كەسانە هەڵبژێرن كە نوێنەرایەتی ئەوان دەكەن لە پەرلەمان  حكوومەت.

هەموو حزب و هێزە سیاسییەكان بەرنامەیەكی دیاریكراویان هەیە و دەیانەوێ بگەن بە دەسەڵات، ئەوەیش مافێكی رەوایە، بەڵام ئەوەی نایاساییە ئەو شێواز و میكانیزمانەیە هەندێك لە هێزە سیاسییەكان پێڕەوی دەكەن بۆ جێبەجێكردنی ئەو بەرنامەیە، واتە سیاسەتی رەوا و ناڕەوا هەیە، ئەوەیش دەكەوێتە سەر دەنگدەر كە قەناعەت بەو سیاسەتانە بكات، وەك هاوپەیمانی "نەسڕ"، بەشبەشێنە بەتەواوەتی رەت دەكەینەوە، بەڵام لێرە تیكەڵاوییەك هەیە، شتێكی جیاوازە بەوەی كەسێكی دیاریكراو سەر بە هێزێكی سیاسی دیاریكراو، پۆستێكی دیاریكراو وەردەگرێت، ئەو ئەركەكانی وەك پێویست جێبەجێ دەكات دوور لە ئاراستەی حزبەكەی، ئەوە بەشبەشێنە دانانرێت، بەشبەشێنە ئەوەیە ئەو كەسە ئەجیندای هێزە سیاسییەكەی خۆی پێڕەو بكات و هەموو دەستكەوتەكانی لەبەرژەوەندی ئەودا بێت، تا ئێستە ئامادەسازییەكانی هەڵبژاردن تەواو نەبووە، وەك یاسای دادگای فیدراڵ و وادەی هەڵبژاردنەكە تەواو جێگیر نییە و پێشم وایە چوونە ناو بانگەشەی هەڵبژاردن لەئێستەوە راست نییە.

ئێستە تا وادەی هەڵبژاردن دەرگەی هاوپەیمانیەتیكردن واڵایە، بەڵام تا ئێستە دیدێكی راستەقینە بۆ دروستبوونی هاوپەیمانیەتییەكان نییە، وەك هاوپەیمانی "نەسڕ"، ئاراستەیەكی روونمان هەیە و سیاسەتێكی دیاریكراومان هەیە بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەتێكی دامەزراوەیی، ئێمە خاوەن دیدێكین لە بواری ئابووری و پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان، پێڕەوی سیاسەتێكی ناوەند و میانڕەوین و لەگەڵ سیاسەتی تەوەركاری نین، هەموو ئەوانەن رێبازی هاوپەیمانی "نەسڕ"ن، بۆیە هەر هێزێكی سیاسی لەو دیدانە لەگەڵ ئێمە نزیك بێت ڤیتۆ و هیڵی سوورمان لەگەڵیدا نییە، بۆیە دەرگەكانمان واڵایە بۆ هاتنە ریزەكانی هاوپەیمانیەتییەكە كە پڕۆژەیەكە و هێزێكی سیاسی خاوەن ئایدۆلۆجیایەكی دیاریكراو نییە.

كێشەكانی نێوان هەرێم و عێراق ئاستێكی زیاتریان لە قەبارەی خۆی وەرگرتووە، ئەوەیش بەهۆی دواخستنی چارەسەركردنی تەنگژەكانە لە قۆناغێكەوە بۆ یەكێكی تر، چەندان مادەی دەستووری هەن كە ئەوانە یەكلاكەرەوەن بۆ هەموو بابەتێكی ناكۆك، لەوانە مادەی 140 كە باسی چارەسەركردنی زەوی و ناوچە كێشەلەسەرەكان دەكات و مادەكانی 110 و 114 باسی چارەسەركردنی سیاسەتی دارایی یەكگرتوو و بەڕێوەبردنی دەروازە سنوورییەكان دەكات و مادەی 111 یان 112 باسی چارەسەری كێشەی نەوت و گاز دەكات، بۆیە كێشەكە نەبوونی مادەی دەستووری نییە و كێشە لە جێبەجێكردنیانە، بۆیە زەرەمەند لە بەردەوامیی كێشەكان هاووڵاتییە.

هیچ وڵاتێك بێ كێشە نییە، بەڵام ئەوە دەوەستێتە سەر خاوەن بڕیار و حكوومەتی عێراقی و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی بۆ دەوڵەت، ئەو كێشانەی هەیە لە 2003ەوە تا ئێستەیش بەردەوامن، ئەوەی جیاوازە چۆنیەتی بەڕێوەبردنی دەوڵەتە لەو قۆناغەدا، لەوساتەوە گەندەڵی و كێشەی دارایی و بەشبەشێنە و چەندان كێشە هەیە، بەڵام سەیری میكانیزمەكان بكەن كە چۆن جیاواز بووە، لە سەردەمی د حەیدەر عەبادی چەندان كێشەی گەورە هەبوو لە سەردەمی حكوومەتەكانیتر نەبووە، دابەزینی نرخی نەوت و ترازانی كۆمەڵگاییە و تایفیەت و خراپیی پێوەندی دەرەوە و رێكخراوی تیرۆریستی داعش كە تەنیا هەڕەشە نەبوو بۆ سەر عێراق، بۆیە چارەسەركردنی ئەو كێشانە دەوەستێتە سەر توانای خاوەن بڕیار لە دروستكردنی سەقامگیریی بۆ وڵات بەوەی سەقامگیریی عێراق لە بەرژەوەندی وڵاتاندایە نەوەك پشێوییەكەی، ئەو هاوكێشەی بەشێك لە وڵاتانی ناوچەكە هەوڵی بۆ دەدەن، بۆیە هەر وڵاتێكی ناوچەكە یان دنیا بیەوێ جێی پێی لەسەر خاكی عێراق بچەسپێنێت، بابەتەكە پێوەستە بە حكوومەتی عێراقی كە پێویستە بەرەی ناوخۆیی بەهێز بكات و رێگە نەدات بەهیچ وڵاتێك دزە بكاتە ناو عێراق، بۆیە دەبێت سیاسەتەكانی دەوڵەت لەبارەی پێوەندیی دەرەكی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش و دەستوەرنەدان لە كاروباری ناوخۆیی و رێزگرتن لە سەروەری یەكتر بێت.

پێویستە بگوترێ كە سیاسەتی ئەمەریكا یەك سیاسەتە، ئەوەی جیاوازە میكانیزم و شێوازی كاركردنە كە سەرۆكی نوێی ئەو وڵاتە دەیگرێتە بەر، بۆ نموونە سیاسەتی ئەمەریكا بەرانبەر بە عێراق یەك شتە، بەڵام لە میكانیزمی جێبەجێكردنی جیاواز دەبێت، هەروەها بەرانبەر بە ئێران و هەر دەوڵەتێكی تری ناوچەكە، سیاسەتی بایدن لە سیاسەتەكانی حزبەكەی سەرچاوە دەگرێت، وەك دەزانن حزبی دیموكرات خاوەن جۆرێكە لە سیاسەتەكان زیاتر دیپلۆماسیەتە و مەیلی توندوتیژی نییە و پشت بە لەخۆگرتنی نەیارانی یان بەسفركردنی دوژمنەكانی ئەمەریكا دەبەستێت، واتە گۆڕینی دۆست بۆ هاوبەش و دوژمن بۆ دۆست، پێم وایە ناوچەكە جۆرێك لە هێوربوونەوە بەخۆیەوە دەبینێت، بەڵام هێوربوونەوەی تەواو نا، هۆكارەكەیش ئەوەیە لایەنەكانیتر دڵنیاییان بەرانبەر بە بایدن هەیە، لەوە زیاتر نابێت، دۆخەكە لە عێراق دەوەستێتە سەر زیرەكی خاوەن بڕیار چۆن دەتوانێ زیاترین دەسكەوت بەدەست بێنێت و پێوەندییەكی ئەرێنی بنیات بنێت، لە رێگەی دەرخستنی بەهێزی و تواناكانی بۆ پاراستنی ناوخۆی وڵات و مامەڵەكردنی ئەرێنی و روون لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و لەوانەیش ئەمەریكا، كە بەداخەوە تاوتوێكردنێكی واقیعی بۆ دۆخی ناوچەكە و نێودەوڵەتی هەیە، ئەوەی ئەمەریكا دەوڵەتێكی بەهێزە و هەموو وڵاتانی تر ئەو راستییە دەزانن لەوانەیش ئێران، كە ئەویش هەوڵ دەدات لەگەڵ ئەمەریكا لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشێت، بەڵام بەو شێوەی خۆی دەیەوێت، لێرە هەڵوێستی ئەو لایەن و هێزە عێراقیانە چی دەبێت كە بەشێوەیەكی بیروباوەڕ بەرگری لە ئێران دەكەن، هەڵوێستیان چی دەبێت دوای ئاشتبوونەوەی ئێران و ئەمەریكا، بۆیە پێویستە گرنگی بە كاروبارەی ناوخۆیی خۆمان بدەین و عێراق بكەین بە پردێك بۆ بەیكگەیاندنی لایەنە ناكۆكەكان، نەوەك گۆڕەپانێك بۆ یەكلاكردنەوەی ئەجیندا جیاوازەكان.