لە عێراق بابەتە گرنگەكان دوای مشتومڕێكی گەورە بە رێككەوتنی سیاسی یەكلا دەبنەوە، ئەگەر سەیری ئەو خولەی ئێستەی پەرلەمان و خولەكانیتریش بكرێت، دیارە كە هەموو بڕیار و یاسا گرنگەكان یان پەكخراون یان بە رێككەوتن و سازانی سیاسی لە دەرەوەی هۆڵی پەرلەمان یەكلا كراونەتەوە، ئێستە بودجەی عێراق خەریكە یەكلا دەكرێتەوە، بەڵام دوور لە كورد و رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ كورد تێپەڕ دەبێت؟
ساڵی رابردوو و دوای كوژرانی قاسم سلێمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس، شیعەكانی پەرلەمانی عێراق دوور لە ویستی كورد و بەشێكی سوننە پڕۆژە بڕیارێكیان تێپەڕ كرد بۆ دەركردنی هێزە بیانییەكان، بەتایبەتی ئەمەریكا، لە كۆتایی ساڵی رابردوویش، دووبارە لە پەرلەمان یاسایەكیان لەبارەی قەرزكردن بۆ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەران دوور لە كورد و بەزۆرینە تێپەڕاند، ئێستەیش مەترسی ئەوە هەیە كە یاسای بودجە تێپەڕ بكەن، وەك بەشێك لە ئەندامانی شیعە ئاماژەیان بۆ كرد.
كورد لە بابەتی بودجە كەوتووەتە ناو هاوكێشەی ململانێی دەسەڵات لەگەڵ شیعە
لە عێراق جگە لە كەناڵی فەرمی و راگەیەندراوی كۆبوونەوەی هێزە سیاسییەكان، ئەوان كەناڵی نافەرمیان بۆ لێكگەیشتن و رێككەوتن و ناكۆكی هەیە، بە بەردەوام ئاماژە و پەیام بۆ یەكتر رەوانە دەكەن، پێوەری سەرەكیش پاراستنی بەرژەوەندی خۆیانە، ئێستە بابەتی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق و دەركردنی هێزەكانی ئەمەریكا هەیە، لە هەردووكیان هێزە شیعەكانی سەر بە ئێران لایەنێكی بەهێزی هاوكێشەكەن، كورد و سوننەیش خۆیان لەلایەكەی تری ئەو هاوكێشەیە دەبیننەوە، ئێستە كورد لە بابەتی بودجە كەوتووەتە ناو ئەو هاوكێشەوە.
نەدا شاكر جەودەت، ئەندامی لیژنەی ئابووری لە پەرلەمانی عێراق دووپاتی كردەوە كە 70%ی ئاڵۆزییەكانی بودجەی 2021ی عێراق چارەسەر كراوە، پڕۆژەكە بێ سازان و رێككەوتنی سیاسی تێپەڕ نابێت، روونی كردەوە، تا ئێستە كێشەی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق بەهۆی پێداگریی هەردوولا بەردەوامە، بەڵام گفتوگۆكان بەردەوامن و یاساكە لە قۆناغی كۆتاییدایە، بودجەی 2021 بریتییە لە رێككەوتنی سیاسی لە رووەكانی رێكخستن و دابەشكردنەوە و دواكەوتنی كاریگەریی ئابووری و سیاسی و تەناهی دەبێت.
ئەمڕۆ دووشەم بەپێی سەرچاوەكان لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رەشنووسی بودجەی داوەتە سەرۆكایەتی پەرلەمان بێ یەكلاكردنەوەی پشكی هەرێمی كوردستان لە یاساكە، بڕیاریشە سەرۆكایەتی پەرلەمان وادەیەك بۆ دەنگدان لەسەر پڕۆژكە دیاری بكات و پێشبینی دەكرێت پێنجشەمی داهاتوو بێت، ئەگەرچی هیچ لایەنێكی فەرمی ئەوەی پشتراست نەكردەوە.
بەپێی زانیارییەكان هۆكاری سەرەكیی رێكنەكەوتن لایەنە شیعەكانن، كە ئەو بڕگەی حكوومەتی عێراق لەناو یاساكە دایناوە پێوەست بە پشكی هەرێم، ئەوان رەتی دەكەنەوە، بەدەر لەوە هیچ بژارەی تری و یەدەگێكیان بۆ كورد دانەناوە بۆ رێككەوتن لەبارەوەی، هەر ئەمڕۆ جووتیار عادل، گوتەبێژی حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئاشكرای كرد كە شاندی حكوومەتی هەرێمی سەردانی بەغدا دەكاتەوە، بۆ گەیشتن بە رێككەوتنی كۆتایی لەبارەی پشكی هەرێم لە بودجەوە، بەوكاتەی میدیاكانی عێراق بڵاویان كردەوە كە ئێوارەی ئەمڕۆ شاندەكە دەگاتە بەغدا، بەڵام هەرخۆیان دووپاتیان كردەوە كە بەهۆی وەڵامنەدانەوەی شاندەكە لەلایەن "فەتح"، و "سائیروون"، دوو هێزی سەرەكیی شیعەوە، سەردانەكە دواخراوە.
لەگەڵ بەردەوامیی گفتوگۆكان لێرە و لەوێ قسە و باسی ژێر بەژێری دەكرێت، چەند پەرلەمانتارێكی شیعە باسی ئەگەری تێپەڕاندنی بودجەیان بە زۆرینە كرد، ئەوەیش وەك گوشارێك بۆ سەر كرود بۆ رازیبوون بە مەرجە قورسەكانی بەغدا كە زیاتر لەلایەن هێزە شیعەكانەوە سەپێنراوە، لای خۆیەوە ئەحمەد شەریفی، كە شارەزایەكی تەناهی نزیك لە شیعەیە دەڵێت، تا ئێستە ناكۆكییەكانی بەغدا و هەولێر چارەسەر نەبووە.
روونی كردەوە، ئێستە لەناو ماڵی كورددا گفتوگۆیەك هەیە كە ئەوان چی بكەن، باسی دوو رێگە دەكرێت، كشانەوە لە حكوومەتی ئێستە و دووەم زیندووكردنەوەی پرسی چارەی خۆنووسین، ئەوە ئەگەر بەغدا بە مەرجی كورد رازی نەبێت، بۆیە ئەو دەڵێت بەپێی زانیارییەكانی ئەو بابەتە بەرژدی لە كوردستان تاوتوێ دەكرێت.
ئەو شارەزایە گوتی، تەنگژەی نێوان بەغدا و هەولێر لە تەنیا پرسی نەوت و داهاتی دەروازە سنوورییەكانی هەرێم بۆ دەسەڵات تێپەڕی كردووە، دووپاتی كردەوە كە هەردوولا بەدوای باڵادەستیی بەسەر ناوچە كێشەلەسەرەكان و دابەشكردنی داهات لە بودجە دەگەڕێن، حكوومەتی عێراق كێشەیەكی گەورەی هەیە و ناتوانێت رەوڕەوەی چاكسازی بەڕێوە ببات، چونكە دۆخەكە لەسەر بنەمای ویستی حزب و هێزە سیاسییەكان و لەسەر حیسابی دەوڵەت و بەرژەوەندیی هاووڵاتییانەوە بەرێوە دەچێت.
دوێنێ جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق گوتی، هێزە سیاسییە شیعەكان رێگری لە گەیشتن بە رێككەوتنی كۆتایی دەكەن، چونكە هەرێم بەو دەقە رازی بووە كە حكوومەتی فیدرال لە یاسای بودجە دایناوە بەر لە گۆڕانكارییەكانی پەرلەمان، بۆیە مانەوەی دۆخەكە وەك ئێستە، واتە تاكە پەیام ئەوەیە و بە كورد دەڵێن، "بودجەتان نییە و بڕۆن و دەوڵەتی خۆتان رابگەیەنن".
ئەو پەرلەمانتارە ئاماژەی كرد، هەرێم بە مەرجەكانی بەغدا رازی بووە، بەڵام لیستە شیعەكان دەیانەوێ تەواوی داهاتی كوردستان بەرانبەر تەنیا خەرجكردنی مووچەی فەرمانبەران بەدەست بێنن، بێ ئەوەی هیچ بڕە پارەیەك بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان و خزمەتگوزاری تەرخان بكەن.