دەكرێ بۆ ناوچە كوردستانییەكان بە هاوشێوەی شنگال رێككەوتن بكرێت؟

رێككەوتنی شنگال كە ساڵی رابردوو بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی ناوچەكە و ئێزیدییەكان بەتایبەتی، لە نێوان هەردوو حكوومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان واژوو كرا، رێككەوتنێك تەواو لە بەرژەوەندی هەرێم نەبوو، بەڵام بەوهۆیەی لەو دۆخەی ئێستە دەبووە سارێژبوونی برینی ئێزیدییەكان و گەڕانەوەیان بۆ ناوچەكانیان و ئاوەدانكردنەوەی و پاراستنی بوونی كورد لەو ناوچانە، بە رێككەوتنێكی مێژوویی دانرا، رەنگە پرسیار بكرێت، ئاخۆ دەتوانرێ رێككەوتنی هاوشێوە بۆ ناوچە كێشەلەسەرەكانیتر ساز بكرێت؟

د. رێبوار بابكەیی، پەرلەمانتاری كوردستان و سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوە بە "وشە"ی گوت، هۆكاری سیاسی و ستراتیجی لەپشت جێبەجێنەكردنی مادەی 140ەوە هەبوو، ئەوان دەیانزانی مادەكە جێبەجێ بكرایە، پارسەنگی هێز بەلای هەرێمی كوردستانەوە دەشكێتەوە، لە رووی جوگرافی و جیۆپۆلۆتیكییەوە، بۆیە ئامادە نین و نەبوون و ناشبن بۆ جێبەجێكردنی مادەكە، دەبێ ئێمە لە خەیاڵدا نەژین، ئەو ناوچانە كاتێك دەبنەوە بەشێك لە هەرێمی كوردستان، چۆن پێش 16ی ئۆكتۆبەر هەرێمی كوردستان بە ئەمری واقیع پێشمەرگە چووە ئەو شوێنانە و هێنانییەوە باوەشی هەرێم، بەڵام 16ی ئۆكتۆبەر جارێكی تر ئەو ناوچانەی لێ سەندینەوە و لەو شوێنانە عێراق یان شیعەكانی كردە هێزی یەكەم.

زیاتر گوتی، یان دەبێت بە رێككەوتنێكی سیاسی بێت، كەواتە ئەو ناوچانە یان بە ئەمری واقیع دەگەڕێنەوە یانیش بە رێككەوتنێكی سیاسی، واتە نەوەك گەڕانەوە، بەڵكو ئێمەیش بوونمان لەوێ هەبێت، وەك پێش 2014 و ئێمەیش وەك هێزی پێشمەرگە و ئاسایش و بوونمان وەك سیاسی هەبێت، بۆیە بۆ ئێستە كە ئەمری واقیع و بەهێز بگەڕێینەوە ئەو ناوچانە، بەدووری دەزانم، رێككەوتنی سیاسی باشترین چارەسەرە وەك رێككەوتننامەی شنگال.

شیعەكان خۆیان بوونەتە بەربەست لەبەردەم رێككەوتنی شنگال

بابكەیی روونی كردەوە، مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق هەوڵ دەدات لە هەندێك بابەت لەگەڵ هەرێم رێك بەكەوێت، وەك رێككەوتنی شنگال، كێشەكە لەوەدایە ئەو پاڵپشتییەكی سیاسی نییە لە پەرلەمانی عێراق، بۆیە هەر شیعەكان خۆیان بوونەتە بەربەست لەبەردەم رێككەوتنی شنگال، بەتایبەتی باڵی ئێران، خاڵەكانی رێككەوتنەكە هەموو باشە و زیاتر بەلای حكوومەتی عێراقە، بەڵام بۆ ئێمە لەوە باشتر نییە لە شێوەیەكیتر كە لەگەڵ عێراق رێكبەكەوین بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی شنگال و جێبەجێكردنی خاڵەكانی كە بۆ هەرێم گرنگ بوون. 

 

لەوەتەی كورد لە عێراق دەژی و بێ ویستی خۆی خراوەتە سەر ئەو وڵاتە، لەلایەن نەتەوەی عەرەبەوە لەبری ئەوەی وەك هاوبەش سەیر بكرێت، وەك بارێكی قورس و سەرچاوەی كێشە و نەهامەتی سەیر كراوە، ئەوەیش پێچەوانەی راستییەكەیە، لە دوای 2003ەوە هەرێمی كوردستان سەلماندی كە عەقلیەتێكی بەڕێوەبردنی جیاوازی لەوەی عێراق هەیە، بەگشتی عەرەب و توركمان لە عێراق لەبری هاوبەش، خۆیان بە ركابەر و نەیاری كورد دەزانن، ئاشكرایە كە لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن قسەی دڵی خۆیان دەكەن و بەو ناوەیش لایەنگرانیان رادەكێشن.  

بەمدواییە ژمارەیەك شارەزا و بەرپرسانی ناوچە كێشەلەسەرەكانی پارێزگای دیالە داوای رێككەوتنی هاوشێوەی شنگالیان بۆ ناوچەكانیان كرد، ئەوەیش بۆ مسۆگەریی ماف و پاراستنی پێكهاتەكان لە رووی سیاسی و تەناهی و سەقامگیربوونی ئەو ناوچانەوە، بەتایبەتی لە رووی كۆمەڵگەییەوە.

سەلام شكور، چالاكێكی كورد دەڵێت، دووبارەكردنەوەی رێككەوتنی شنگال و جێبەجێكردنی لە ناوچە كێشەلەسەرەكانی دیالە، مسۆگەرییە بۆ سەقامگیریی كۆمەڵایەتی و بەهێزكردنی هاریكاریی تەناهی و سیاسی لەو ناوچانە، كە بەدەست چەندان كێشەی تەناهی و سیاسییەوە دەناڵێنن، دیارترینیان نەبوونی بارەگای پارتە كوردستانییەكان و سستبوونی لایەنی سیاسییە.

روونی كردەوە، بۆیە پێویستە چەند بڕگەیەك بخرێتە ناو ئەو رێككەوتنانە بۆ دروستبوونی هاوسەنگیی ئیداری و تەناهی لە هەموو ناوچە كێشەلەسەرەكان و هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی نوێ لە بەیەكەوەژیانی كۆمەڵگایی بۆ هەموو پێكهاتەكان و نوێنەرایەتیكردنیان لە كایەكانی جێبەجێكردن و خزمەتگوزارییەوە، ئەوەیش لە سایەی داڕووخانی خزمەتگوزارییەكان كە ناوچە كێشەلەسەرەكانی دیالەی گرتووەتەوە. 

عەدنان مەنسووڕ دەلۆیی، بەرپرسی لیژنەی جێبەجێكردنی مادەی 140 لە دیالە رای گەیاند كە نووسراوێكی فەرمیان ئاراستەی پەرلەمان و حكوومەتی هەرێمی كوردستان كردووە بۆ سازكردنی رێككەوتنێكی هاوشێوەی ئەوەی شنگال بۆ خانەقین و پێنج شارەدێكانی و ناوچەكانی قوڕەتوو و كۆكز، چونكە ئەوە دەبێتە دەستكەوتی باشی تەناهی و خزمەتگوزاری و جەماوەری، دیارترینیان كۆتاهاتنی هەڕەشە تیرۆریستییەكان، كە پێش 17ی ئۆكتۆبەر نەبوون، هەروەها دروستكردنی گیانێكی نیشتمانی و پاراستنی ئەو ناوچانە لەلایەن خەڵكەكەی، كە باشتر شارەزای ناوچەكەن.

دەلۆیی دەڵێت، ناوچە كێشەلەسەرەكانی دیالە كە تا سنوورەكانی شارۆكەی كەلارەوە درێژ دەبێتەوە، ژمارەی دانیشتووانی لە 250 هەزار كەس زیاترە، ئەوەیش دەرگا لەبەردەم پێكهێنانێكی هێزێكی گەورەی پاراستنی ناوچەكە لە هەموو پێكهاتەكان واڵا دەكات و پێوەندی نێوانیانیشیان بەهێزتر دەكات، بۆیە دووبارەكردنەوەی رێككەوتنی شنگال لەو ناوچانە هەلێكە بۆ كۆتاهێنان و چارەسەركردنی چەندان كێشەی كەلەكە بوو، دیارترینیان پەكخستنی مادەی 140.

هەردوو حكوومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق لە تشرینی یەكەمی ساڵی رابردوو رێككەوتنێكی مێژووییان بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی شنگال واژوو كرد، لە بڕگەكانی ئەو رێككەوتنە، دانانی ئیدارەیەكی نوێ بۆ شارەكە و دووبارە دابەشكردنەوەی پۆستەكانی و دۆسیەی تەناهی شارەكە دەدرێتە پۆلیسی ناوخۆیی و 2500 ئەندامی نوێ لە خەڵكی شنگال و ئاوارە ئێزدییەكان لە كەمپەكان وەك پۆلیس دادەمەزرێن و میلیشیا و هێزە نافەرمییەكانیش دەبێت بچنە دەرەوەی شارەكەوە.