بانكی ناوەندی دامەزراوەیەكە و نزیكەی لە هەموو وڵاتێكدا هەیە، كاریگەری لەسەر ژیانی رۆژانە و داهاتووی ئابووریدا هەیە، كاریگەری لەسەر دەرچووانی تازە و خانەنشینان و هاووڵاتییان و وەبەرهێنەرانی بیانیش هەیە، بۆیە لەگەڵ هەر تەنگژەیەكی ئابووریدا چاوەكان دەچنە سەر بانكی ناوەندی، چونكە وەك سەرچاوەی تەناهیی ئابووری و سەقامگیرییەكەی سەیر دەكرێت، بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی داهاتووی ئابووریی وڵات بەرەو خراپتر ناچێت.
پ.د. سەباح سابر خۆشناو، پرۆفیسۆری ئابووری و دارایی گشتی لە زانكۆی سەڵاحەدین– هەولێر بە "وشە"ی گوت، یەكێك لە كارەكانی بانكی ناوەندی لە عێراق راگرتنی بەها و نرخی دینارە بەرانبەر بە دۆلاری ئەمەریكی و دراوە بیانییەكان، كە پێی دەگوترێت دراوی قورس، لە سەردەمی حكوومەتی پێشووی عێراق، دینار زۆر بێ بەها بوو و بانكی ناوەندی نەیدەتوانی هاوسەنگی بەهای دراوەكە رابگرێت، بەڵام دوای گۆڕانی فەلسەفەی سیاسی و دارایی و ئابووری لە عێراق، دامەزراوەكان هەریەكەیان دەسەڵاتی خۆیان وەرگرت، لەوانەیش بانكی ناوەندی، كە بەرپرسە لە داڕشتنی سیاسەتی نەختێنەیی.
زیاتر گوتی، بانكی ناوەندی كاری بۆ ئەوە كرد بتوانرێت جۆرێك لە سەقامگیری لە ئالوگۆڕی دراوی عێراقی بەرانبەر بە دراوی بیانی دروست بكات، ستراتیجیەتێكیشی هەبێت لە چەند ساڵێكی كەم بتوانێت بگاتە ئاستێكی سەقامگیرتر، ستراتیجیەتێكی تریش هەبوو سفرەكانی سەر دیناری عێراق لابدرێت، بەڵام بەهۆی هاتنی داعش لە 2014، ئەو پڕۆژە جێبەجێ نەكرا، بۆیە بانكی ناوەندی لەژێر گوشاردا بوو، چونكە بانكەكە بەرپرسە لە داڕشتنی سیاسەتی نەختێنەیی.
وڵاتانی دوو سیاسەت بۆ كارتێكردنی ئابوورییەكەیان پێڕەو دەكەن، نەختێنەیی و دارایی
ئەو مامۆستایەی زانكۆ ئاماژەی كرد، بەگوێرەی دامەزراوەكانی دەوڵەت، بانكی ناوەندی كەسایەتییەكی مەعنەوەی سەربەخۆی هەیە، واتە سەر بە دەوڵەتە نەك حكوومەت، واتە حكوومەت نابێ دەست بخاتە ناو دەسەڵاتی بانكەكە، ئەو كێشانەی رووبەڕووی ئابووری دنیا لەوانەیش عێراق هاتنەوە، وایان كرد یەدەگی دراوی بیانی لە بانكی ناوەندی لە كورتی بدات.
لەبارەی شێوەی كاركردنی بانكەكە و پێوەندی بە یەدەگی دراو و حكوومەتەوە، د. سەباح سابر خۆشناو روونی كردەوە، لە عێراق حكوومەت نەوت بە دۆلار دەفرۆشێت، ئەو دۆلارە دەدرێتەوە بانكی ناوەندی، چونكە حكوومەت خەرجییەكانی بە دینارە، ئەوەیش لای بانكی ناوەندییە، وەك چۆن لەسەر پارە نووسراوە لە بانكی ناوەندی عێراق دەرچووە، واتە بانكەكە پارە چاپ دەكات و پارە هی حكوومەت نییە و هی بانكەكەیە، دۆلارەكە لەو بانكە دەبێتە یەدەگ و كۆ دەبێتەوە.
بەپێی راپۆرتەكان یەكەم كڕۆكی دروستبوونی بانكی ناوەندی لە دنیا لە سەتەی 17 بووە، كە یەكەم بانكی ناوەندی لە ساڵی 1668 لە سوید دامەزراوە، دوای ئەوەیش بە چەند دەیەیەك بەناوبانگترین بانكی ناوەندی لە ئینگلتەڕا بەناوی "بانگی ئینگلتەڕا"، دروست بوو، بۆ پاڵپشتیكردنی حكوومەت و كڕینەوەی قەرزەكانی و رێكخستنی كەرتی بازرگانی لەو سەردەمە.
هەندێك جار بانكە ناوەندییەكان مامەڵەیان لەگەڵ تەنگژە دارایی و ئابوورییەكاندا كردووە، بەتایبەتی تەنگژەی دراو، جیا لە چوونە ناو مامەڵە بانكییەكان، ئەوەیش بەهۆی پارەیەكی زۆر كە لەلایەن بانكەكانی ترەوە لای دانراوە، توانای قەرزدانی هەر بانكێكی لەكاتی پێویستیدا هەبووە، بۆیە بووە دوایین پەناگەی بانكەكان لەكاتی تەنگژەكان و مامەڵە داراییەكانی لە نێوان بانكەكان رێك دەخست. بەڵام لە هەمووی گرنگتر دەركردنی دراوی كاغەزی قۆرخ كرد و بووە تەنیا لایەن كە مافی خستنەڕووی لە هەموو وڵاتاندا هەبێت.
وڵاتانی دنیا دوو سیاسەت بۆ كارتێكردنی ئابوورییەكەیان پێڕەو دەكەن، یەكەمیان سیاسەتی نەختێنەییە و دووەمیان دارایی، یەكەمیان بریتییە لە سیاسەتەكانی بانكی ناوەندی لە كارتێكردنی بڕی ئەو دراوەی لە چوارچێوەی چالاكییە ئابوورییەكان خراوەتە روو، هەروەها پێوەست بە نرخی سوود و تێكڕای هەڵاوسان و هیتریش لە ئەركەكانی بانكی ناوەندییەوە، كە لە بانكێكەوە بۆ یەكێكی تر دەگۆڕێت، لەوكاتەی سیاسەتی دارایی بریتییە لە سیاسەتەكانی دەوڵەت و یاساكانی پێوەست بە باج و رسوومات و داهاتە جیاجیاكان و رێگەكانی خەرجكردنی داهات لە بودجەی گشتی دەوڵەت و پێوەندی هەموو ئەوانەیش بە كۆی بەرهەمی ناوخۆیی وڵاتەوە.
بانكی ناوەندی رۆڵی سەرەكی هەیە لە دیاریكردنی نرخی كاڵا و بەرهەمەكان لە ئابووریدا، هەروەها دیاریكردنی تێكڕای سوود، بۆیە دیاریكەری سەرەكی وەبەرهێنان و بەكارهێنانە لە ئابووریدا، جیا لە بوونی رۆڵی گرنگ لە رووبەڕووبوونەوەی تەنگژەی دارایی و بەردەوامیدان بە جوڵەی ئابووری. بە گشتی رۆڵی بانكەكە بریتییە لە:
*تاكە قۆرخكاری خستنەڕووی دراو و چاپكردنیەتی.
*رێكخستنی كەرتی بانكی و كۆنترۆلكردنی.
*دوایین پەناگەی قەرزدانە بە بانكەكان.
*خاوەنی یەدەگی دراوی بیانی و كانزا بە نرخەكانە وەك زێڕ.
*جێبەجێكردنی سیاسەتی نەختێنەیی لەناو دەوڵەتدا.
بە گشتی هەموو بانكە ناوەندییەكان وەك ئەوەی ئەمەریكا و ژاپۆن و بەریتانیا و ئەوروپا بەهێز نین، كە خاوەنی یەدەگێكی گەورەن و توانای بەرهەمهێنانی پارە و رژاندنین بۆ ناو ئابووری لەكاتی پێویستدا، تەنانەت هەندێك لە بانكەكان توانای بەكارهێنانی ئامرازەكانی سیاسەتی نەختیشیان نییە بۆ كارتێكردنی ئابووری، بەهۆی نەبوونی تواناوە.