ساڵانی دوایی پڕ بوون لە تەنگژەی جۆراوجۆر، كە زۆرینەی وڵاتانی دنیای گرتەوە، وەك هێرشی بزاوە تیرۆریستییەكان و دابەزینی نرخی نەوت و سەرهەڵدانی تەنگژەی كۆرۆنا و گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا و هیتریش، ئەوەی تێبینی دەكرێت ئەوانە بەپێی كات دووبارە دەبنەوە، بەڵام لە 2022 چی چاوەڕوانی مرۆڤایەتی دەكات؟
لەگەڵ نزیكبوونەوەی چوونە ناو
2022، دنیا رووبەڕووی پێنج تەنگژەی گەورە دەبێتەوە، ئەوانە هەڕەشە لە ئابووری دنیا دەكەن و ئەگەری هەیە شێوانی گەورە دروست بكەن، كە ببنە هەڕەشە بۆ سەر سەقامگیریی سیاسی و سیستمی دنیا، كە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانیدا لەسەر بنەمای هاوسەنگیی ئاشتیانە لە خزمەتی بەرژەوەندییە ئابوورییەكانی وڵاتان و رێكخستنی مامەڵە بازاڕی و داراییەكان و رەوتی بازرگانی دنیا بنیات نراوە.
حەوت خاڵی گەرم لە دنیا شێوانی جیۆسیاسی بەخۆیانەوە دەبینن و ئەگەری دروستبوونی جەنگ تیایاندا هەیە
یەكەم تەنگژە بریتییە لە بەرزبوونەوەی رێژەی هەڵاوسان و ئەگەری بەرزبوونەوەی سوودی سەر دۆلار، لەوكاتەی قەرزی وڵاتان و كۆمپانیاكان روو لە زیادییە، دووەم تەنگژە ئەو شێوان و ئاڵۆزییە جیۆسیاسیەیە كە چەندان ناوچەی دنیای گرتووەتەوە و هەڕەشەی هەڵگیرسانی جەنگ دەكەن، بەتایبەتی لە ئەوروپا و ئاسیا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
سێیەم تەنگژە دەركەوتنی رەوتە راستڕەوە توندڕۆكانی ئەوروپا و ئەمەریكایە، كە هەڕەشە لە دیموكراسیەتی رۆژئاوا و سەقامگیریی سیاسی دەكەن، چوارەمیش، باڵادەستیی هەندێك وڵاتە وەك چین و رووسیا و كێبەركێییانە لەسەر پیشەنگی دنیا لەگەڵ ئەمەریكا، كە سەرپەرشتی و پاڵپشتی و پاراستنی ئاسایشی بازرگانی و رێڕەوە ئاوییەكان و رێزگرتن لە رێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكانی تایبەت بە گواستنەوەی ئاسمانی و ئازادی پێوەندیكردن دەكات.
پێنجەم تەنگژەیش، بازدان و دەركەوتنی تیرە نوێیەكانی كۆرۆنایە، كە دواترینیان تیرەی ئۆمیكرۆنە، كە خێراتر بڵاو دەبێتەوە و خەریكە كاریگەرییەكانی جارێكی تر هەڕەشەی داخستنەوەی چالاكی و جموجۆڵە ئابوورییەكان دروست دەكەن، ئەو تەنگژانە سەرەڕای ئەوەی دەتوانرێت چارەسەر بكرێن، بەڵام هەریەكەیان مەترسی راستەقینە بۆ سەر سەقامگیریی سیاسی و ئابووری و تەناهی لە دنیا پێك دێنن، كە بە گرنگترین بناغەی وەبەرهێنان و بوژانەوەی ئابووری دادەنرێت.
لەبارەی هەڵاوسانیشەوە، سندووقی دراوی نێودەوڵەتی لە توێژینەوەیەكی نوێدا وای دەبینێت بەرزبوونەوەی تێكڕای هەڵاوسان، واتە زیادبوونی نرخ و تێچوو و كرێ بۆ هاووڵاتییان، هۆكارێكی سەرەكی بووە لە دروستبوونی شێوان و ئاڵۆزیی سیاسی و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی لە چەندان وڵاتی گەشەسەندوو، كە هەندێكیان بە رووخانی حكوومەتەكان یان دروستبوونی دەوڵەتی شكستخواردوو كۆتاییان هاتووە، وەك لە زیمبابوێ رووی دا كاتێك رێژەی هەڵاوسان گەیشتە سەرووی هەزار لە سەت، واتە "هایپەر ئینقلیش"، واتە هەڵاوسانی زۆر، كە ئێستە لە ڤەنزوێلا روو دەدات.
ئێستە دنیا بە قۆناغێكی هەڵاوسانی بەرزدا تێپەڕ دەبێت، نەك تەنیا وڵاتانی گەشەسەندوو، بەڵكو ئابوورییە پێشكەوتووەكانیش، بۆ نموونە لە ئەمەریكا رێژەی هەڵاوسان گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی لە ماوەی 30 ساڵدا و رێژەكە لە سەرووی 6%یە، لە ئەوروپا و چین و رووسیایش هەڵاوسان بەرزە، لە هەندێك ئابووری تازە گەشەسەندوو رێژەی هەڵاوسان لە سەرووی 20%یە، وەك لە توركیا، كە بەدەست داڕووخانی بەهای دراوەكەیەوە دەناڵێنێت، لە ئێران رێژەی هەڵاوسان بە 45% دەخەمڵێندرێت، لە سوودان و لبنان و وڵاتانی عەرەبی نابەرهەمهێنەری نەوت هەڵاوسان گەیشتووەتە ئاستێكی شێتانە.
شرۆڤەكاران پێیان وایە دنیا لە ساڵی داهاتوو رووبەڕووی هەڵاوسانێكی گەورە و بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار دەبێتەوە، جیا لە زیادبوونی قەبارەی قەرزی وڵاتان و كۆمپانیاكان و كەسەكانیش، ئێستە چەندان ناوچەی دنیا شێوانی جیۆسیاسی بەخۆیانەوە دەبینن كە ئەگەری دروستبوونی جەنگ لەهەر ساتێك هەیە، كاتێك حەوت خاڵی گەرم لە دنیادا هەن، مەترسیدارترینیان ئۆكرانیا و تایوان و دۆسیەی ئەتۆمی ئێران و ململانێی ژاپۆن و چین لەسەر دوورگەی سینكاكۆ و ململانێی وڵاتانی تری ئاسیا لەگەڵ چین لە دەریای باشووری چین، ململانێی هەردوو كۆریا و ناوچەی كشمیری كێشەلەسەر لە نێوان هیندستان و پاكستان و ململانێی سنوروی لە نێوان هیندستان و چین.
جیا لەوان سەركەوتن و هاتنەپێشەوەی حزب و بزاوە راسترۆ توندڕۆكان لە وڵاتانی رۆژئاوا و بوونیان بە هەڕەشە بۆ سەر دیموكراسیەتی ئەو وڵاتانە كە بنەمای سەقامگیری سیستمی ئێستەی دنیایە، لە ئەڵمانیا و فڕەنسا و هەنگاریا بە روونی دیرن، ئەوانە داوای چوونەدەرەوە لە یەكێتی ئەوروپا دەكەن، واتە لێكترازانی یەكێتی ئەوروپا، جیا لە دەركردنی كۆچبەر و پەناخوازان.
هەرچی ململانێی ئەمەریكایە لەگەڵ چین و رووسیا و ئێران، كاتێك چین هەوڵی باڵادەستی بەسەر بازاڕەكانی ئەفریقیا و ئاسیا و ئەمەریكای لاتینی دەدات و رووسیایش هەوڵی كۆنترۆلكردنی نرخی نەوت لە دنیا دەدات، چین بە پلانی رێگەی ئاوریشم هەڕەشە لە ئەوروپا و وڵاتانی گەشەسەندوو دەكات، هەرچی تیرەی ئۆمیكرۆنی ڤایرۆسی كۆرۆنایە، كاریگەرییەكانی بوونەتە هەڕەشە بۆ سەر نرخی نەوت و پەنابردنەوەی ئابوورییەكانی دنیا بۆ داخستنی چالاكییەكانیان.