هیچ كۆچبەرێك بە زۆر ناگەڕێنێتەوە بۆ كوردستان

عەلی دۆڵەمەڕی نوێنەری حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە فڕەنسا، رای دەگەیەنێت كە هیچ كۆچبەرێك لەلایەن پاریسەوە بە زۆر ناگەڕێنرێتەوە بۆ كوردستان، بەڵام وەرگرتنیشیان وەك پەنابەر زۆر ئەستەم بووە. هاوكات دووپاتی دەكاتەوە كە فڕەنسا دوای كشانەوەی ئەمەریكا لە عێراق كە خۆی دەڵێ "باوەڕناكەم ئەمەریكا دەست لە بەرژەوەندییەكانی هەڵگرێ"، گرنگییەكی تایبەت بە كوردستان دەدات و پێوەندییەكان پێشكەوتنی زیاتر بەخۆوە دەبینن.

دۆڵەمەڕی لەم دیمانەیەی "وشە"دا بە وردی تیشك دەخاتە سەر دۆخی كۆچبەرانی گەیشتوو بە فڕەنسا و باس لەوەیش دەكات كە یاساكان بەرانبەر قاچاخچی توند دەكرێ. دان بەوەشدا دەنێت كە وڵاتانی ئەوروپا خۆیان نوێنەرایەتییان هەیە لە كوردستان و دەبینن ژیان لەوێ زۆر باشتر و ئازادترە بەراورد بە عێراق و سووریا و زۆر ناوچەی تر، بۆیە كۆچبەر ئەگەر هۆكارێكی زۆر گرنگی نەبێت، ناتوانێت مافی مانەوە لە ئەوروپا مسۆگەر بكات.

ئێمە وەك نوێنەرایەتیی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، بەشێوەیەكی فەرمی و بە یاسا ناتوانین دەست وەربدەینە كاری كۆچبەران، چونكە بەشێوەیەكی نایاسایی هاتوونەتە فڕەنسا، بەڵام هۆكارەكانی كۆچ بەشێوەیەكی گشتی ئەمانەیە: عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە بارودۆخێكی ناخۆشدا تێدەپەڕن، هەموومان پێمان خۆشبوو دوای رووخانی سەدام، عێراقێكی فیدراڵ و دیموكرات كە خۆشگوزەرانی بۆ هاووڵاتییان دابین بكات بێتە ئاراوە، بەڵام بەداخەوە نەك خۆشگوزەران نەبوو، بەڵكو یەكێك لەو بارگرانییانەی كە تووشی كوردستان بوو، بڕینی بودجەكەی بوو لە ساڵی 2014دا، دواتر شەڕی داعش هات و ئێستەیش كێشەكانی سەرسنوور چ لەگەڵ توركیا، ئێران، حەشدی شەعبی، ئەمانە هەموو هۆكارن كە خەڵك ڕوو بكەنە ئەوروپا و بەدوای ژیانێكی باشتردا بگەڕێن، ئەمانە هۆكاری سەرەكین. 

نەخێر، یەكێتی ئەوروپا هیچ پلانێكی نییە، 27 وڵاتەكەی ئەوروپا هەر یەكەی سیاسەتی جیاوازی هەیە بەرانبەر پەنابەر، بەڵام هیچ پلانێكی وا نییە پەنابەر كە وڵاتی خۆی بەجێدێڵێ، دەبێ دۆسیەیەك ئامادە بكات بڵێ بۆچی وڵاتی خۆی بەجێهێشتووە، دەمێنێتەوە سەر ئەو وڵات و هەرێمەی لێوەی هاتووە، ئەگەرنا هیچ پلان نییە بۆ وەرگرتنی پەنابەرەكان. 

ئەم كۆچە زۆر كێشەی بۆ ئەوروپا دروست كردووە، ئەوەی لە بیلاڕووسیا ڕووی دا، یەكێتی ئەوروپا یەكەمجار بوو هەڵوێستێكی یەكڕیزییان نواند، وڵاتانی ئەوروپا بەگشتی دەرگایان نەكردەوە بۆ ئەو كۆچبەرانەی هاتبوون، ئەمەیش وای لە حكوومەتی بیلاڕووسیا و حكوومەتەكانی تر كرد بە خۆیاندا بچنەوە، یەكێتی ئەوروپا لەوانەیە لە داهاتوودا بڕیارێكی وا دەربكات كە ئیتر سنوورەكانی خۆی توندتر بكات، چ لەگەڵ توركیا چ لەگەڵ بیلاڕووسیا و وڵاتانی تریش، بۆیە یەكێتی ئەوروپا ناتوانێ دەرگای خۆی بەڕووی ئەو كۆچبەرانەدا بكاتەوە. 

ڕاستە مافی مرۆڤ هەیە، سیستمی پەنابەری هەیە و مافەكان پارێزراون، بەڵام ئەوانیش تەنیا ئەو كەسانە وەردەگرن كە هەڕەشە لەسەر ژیانیان هەیە، یان بەهۆی كێشەی كۆمەڵایەتییەوە ناتوانن لە وڵاتی خۆیان بژین. بۆیە یەكێتی ئەوروپا بە هیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەوەدا نییە كۆچبەران ڕوو بكەنە ئەوروپا .

گرفتەكان زۆرن، ئەم ڕێیە ڕێی مەرگە، با خەڵك فریوی قاچاخچی نەخۆن، ڕەنگە قاچاخچی قسەی زۆر خۆشیان بۆ بكەن و بڵێن بە ئاسانی دەگەن بە ئەوروپا، بەڵام ڕێی توركیا بۆ یۆنان دەریایە و ڕێی وشكانیش هەیە، بەڵام هەردووكی مەترسیدارن، ڕێی فڕەنسا بۆ بەریتانیاش بەهەمانشێوە، بۆیە بە خەڵك دەڵێم كوردستان وڵاتی خۆتە و هی ئەوە نییە جێی بهێڵی یان منداڵەكانت تووشی هەڕەشەی لەناوچوون بكەیت. 

ئەوروپاش ئەو ژیانە نییە كە خەڵك بیری لێ دەكەنەوە، ژیان لێرە زۆر ئەستەمە و وەرگرتنی مافی پەنابەرێتی وەك پێشتر نییە، چونكە ژمارەیەكی زۆر كۆچبەر دوای ڕووداوەكەی 11ی سێپتمبەر و لێدانی ئەفغانستان ڕوویان لە ئەوروپا كردووە، هەروەها كارەساتی جەنگی سووریا كە تا ئێستە چارەسەر نەكراوە، لەگەڵیدا ئاڵۆزییەكانی عێراق، ئەمانە وایكرد كۆچبەر بەڕێژەیەكی بەرچاو ڕوویان لە ئەوروپا كرد، بۆیە وەرگرتنی مافی پەنابەرێتی ئاسان نییە. 

ئێستە وڵاتانی ئەوروپا نوێنەرایەتیی خۆیان لە هەرێمی كوردستاندا هەیە، دەبینن هەرێمەكە لەچاو عێراق، سووریا، وڵاتانی تر پێشكەوتووترە، مافی خەڵك پارێزراوە و ئازادی دەربڕین هەیە، لەڕووی ئابوورییەوە ژیانیان باشترە، بۆیە بە خەڵك دەڵێم ژیان ئەوە ناهێنێ خۆت یان منداڵی خۆت بخەیتە مەترسییەوە و لەناو بچی بە ئامانجی گەیشتن بە ئەوروپا.

خۆتان دەبینن ئەو ئازادی و پێكەوەژیان و گەشە ئابوورییەی لە هەرێمی كوردستان هەیە، باوەڕ ناكەم لە عێراق و سووریا و وڵاتانی تریشدا هەبێت، بۆیە داوا دەكەم خۆتان نەخەنە مەترسییەوە، ئەوروپا ئەو بەهەشتە نییە كە بیری لێ دەكەنەوە، ژیانیش ئاسان نییە، دەبێ كار بكەی، بۆیە پێم باشە لە وڵاتی خۆمان بن و دەرفەتی زیاتر بدەن بە خۆتان و بەشدار بن لە ئاوەدانكردنەوەی وڵات، چونكە هەرێمی كوردستان وڵاتی هەموومانە، ئێستە هەموو دنیا كوردستان بە فاكتەرێكی گرنگی  سەقامگیری دەزانن لە ناوچەكەدا.

ئەوروپا پڕ بووە لە قاچاخچی و هەر ئەوانەیشن لە توركیاوە ئیدارەی دۆسیەی كۆچ و بازرگانی بە مرۆڤەوە دەدەن، چۆنە ناگیرێن و لەناو ئەو سیستمە وردەی ئەوروپادا توانیویانە یاریی بكەن؟ یان هیچی نوێ هەیە دژی قاچاخچێتی لە فڕەنسا بەتایبەتی كە خاڵی سەرەكیی ترانزێتی كۆچبەرە؟  

ئێوە دەزانن كاری قاچاخچێتی لە هەموو دنیادا هەیە و قاچاخچێتیش جۆری هەیە، قاچاخچێتی بە مرۆڤەوە كارێكی ترسناكە و بەپێی مادەكانی یەكێتی ئەوروپا و لە فڕەنسایشدا، ئێستە هەزاران كەس لە فڕەنسا و وڵاتانی تری ئەوروپا لە گرتووخانەدان و دەیان ساڵی تێدا بەسەر دەبەن، ئەمە كارێكە ناتوانرێ ڕێی لێی بگیرێ، هەرچەندە تا ئاستێكیش ڕێی لێ گیراوە، بەڵام كارێكی ئاسان نییە، بەپێی یاساكانی یەكێتی ئەوروپا و فڕەنسا، بڕیاری زۆر توند دژی قاچاخچی دەگرنە بەر، لە داهاتوویش رێكاری زۆر توندتر دەگیرێتە بەر بەرانبەر بە قاچاخچییەكان.

بەڵێ بێگومان هەرێمی كوردستان لە زۆر ڕووەوە پێشكەوتووترە، بڕینی بودجەی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2014دا، هەروەها دوای ڕیفراندۆمیش، هەموو ئەوانە مەترسی بوون بەلای چەند وڵاتێكەوە، بۆیە ئەو خەڵكەی دژی كورد و كوردستانن، دەیانەوێ هەموو كارتێكی سیاسی دژی هەرێمی كوردستان بەكار بێنن ، بەداخەوە خۆشمان لەناو هەرێمدا دەستێك هەیە دەیەوێ كوردستان ئیحراج بكات بەرانبەر بەم ڕووداوانە، بەڵام هەموو وڵاتانی ئەوروپا نوێنەرایەتییان لە كوردستاندا هەیە، وڵاتانی تریش وەك ڕووسیا و ئەمەریكا ژیانی هەرێمی كوردستان دەبینن و شتێك نییە شاراوە بێ، ڕاستە ئێمە لە پەرلەمان و لەگەڵ سیناتۆرەكان، بۆیان باس دەكەین، لەگەڵ وەزارەتی دەرەوە و لە داودەزگاكانی وڵاتان، بەڵام خۆشیان ئاگاداری ئەوەن. 

بێگومان هەوڵی نەیارانی كورد ئەوەیە ئەم هەرێمە لەناو بەرن یان بەهەر شێوەیەك بێ ئیحراجی بكەن، ئێمە وەك هەرێمی كوردستان رێكاری باشمان گرتووەتە بەر و تا ئێستە سەركەوتوو بووینە، كوردستان لەڕووی ئازادی و دیموكراسی و مافی مرۆڤ و پێكەوەژیان لە ناوچەكەدا بێ وێنەیە، ئەمەش وایكردووە سەركردەكانی دنیا سەردانی بكەن و سەرۆكی هەرێمی كوردستان، سەرۆكی حكوومەت و سەرۆكی پەرلەمان بكەن ببینن، هاوكات لەلایەن سەرۆك و وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی پێشكەوتوو پێشوازییان لێ دەكرێت، ئێمە هەرێمێكین لەناو عێراقداین، ئەو عێراقەیش دەزانین بە چەندان قۆناغدا تێدەپەڕێ، لەگەڵ هەموو ئەوانەیشدا وەك هەرێمی كوردستان توانیومانە نموونەیەكی زۆر جوان پێشانی دنیا بدەین كە ئەمە جێی دڵخۆشییە بۆ گەلی كورد.

لە كۆتایی مانگی ئابی رابردوودا سەرۆكی فڕەنسا سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد، ئەمەش ئەوە دەردەخات كە فڕەنسا گرنگییەكی زۆر بە هەرێمی كوردستان دەدات.

نەخێر بەهیچ شێوەیەك ڕاست نییە، تا ئێستە هیچ پرۆگرامێك لەلایەن حكوومەتی فڕەنساوە نییە، بەپێی ئەو یاسایانەی لە فڕەنسا دەرچوون، كەس بەزۆر ناگەڕێنرێتەوە، بەتایبەت ئەو وڵاتانەی شەڕیان تێدایە وەك عێراق، سووریا و ئەفغانستان، بەڵكو ئەوانەی بە ئارەزووی خۆیان دەگەڕێنەوە، ئاسانكارییان بۆ دەكرێ لەلایەن حكوومەتی فڕەنسا و ئێمە و باڵوێزخانەی عێراقیشەوە، بە سەتان كەس ئارەزوومەندانە خۆیان گەڕاونەتەوە، چونكە بە چاوی خۆیان بینییان ئەو كەسانەی باسی ئەوروپا دەكەن، لە واقیعدا وا نییە. 

لە داهاتوودا ئەگەر لێشاوی كۆچ بەردەوام بێ، یەكێتی ئەوروپا بەشێوەی گشتی و فڕەنسا بەتایبەتی، رێكاری تر دەگرنە بەر، بەڵام تا ئێستە هیچ شتێكی وا نییە پەنابەران بەزۆر بگەڕێنرێنەوە وڵاتی خۆیان. هەزاران كەس هەن مافی پەنابەرییان نییە نەك تەنیا كورد، بەڵكو عێراقی، سووری، ئەفغانی، فلیپینی، میسری و زۆری تریش كە لە فڕەنسا دەژین، بەڵام بەپێی یاسا ناتوانن كەس بە زۆر بگەڕێننەوە.

فڕەنسا ڕۆڵێكی زۆر مێژوویی بینیوە لە هەرێمی كوردستان و تەنانەت لە عێراقیش، سەرۆك ماكرۆن لە دوا سەردانیدا بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان، باسی ئەوەی كرد كە ئێوە بەتەنیا جێناهێڵین، بەڵام وەك هێزی یەكەم ناتوانێ جێی ئەمەریكا پڕ بكاتەوە، بڕوای من وایە ئەمەریكایش عێراق و هەرێمی كوردستان جێ ناهێڵی بەشێوەی كۆتایی، چونكە بەرژەوەندیی خۆی تێدایە، دوای رووخانی سەدام لە 2003دا، ئەمەریكا پابەند بووە بە بەڵێنەكانی خۆی، فڕەنساش ڕۆڵێكی گرنگ دەبینێ و دەیەوێ ئەو ڕۆڵە مێژووییەی خۆی جارێكی تر لە ناوچەكە ببینێتەوە، چونكە لە بیری نەكەین دابەشكاری ئەو ناوچانە لە دوای جەنگی جیهانی یەكەمەوە، فڕەنسا و بەریتانیا بوون، بۆیە بەتایبەتی سەرۆك ماكرۆن گرنگییەكی زۆر بە عێراق و هەرێمی كوردستان دەدات، بۆیە سەردانی كردوون. 

فڕەنسا دەمێنێتەوە پشتگیریی هەم لە سیاسەتی عێراق و هەم لە سیاسەتی هەرێمی كوردستان دەكات، دەیەوێ عێراقێكی بەهێز هەبێت بەبێ دەستێوەردانی وڵاتانی دەوروبەر، كوردستانێكی یەكگرتوو و بەهێز لەناو عێراقێكی دیموكراسی و فیدراڵیدا هەبێ، چونكە بۆ فڕەنسا هەرێمی كوردستان پێگەیەكی ستراتیجیی زۆر گرنگی هەیە كە تاكە هەرێمە پێكەوەژیانێكی ئاشتییانەی تێدایە، دەرگای خۆی بە ڕووی ئاوارەكاندا كردووەتەوە، ژیان مانایەكی تری هەیە لە كوردستان، ئەم هەرێمە بۆ فڕەنسا زۆر گرنگە، لە ئاستی باڵادا لە نێوان سەرۆك كۆمار و سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان و سەرۆكایەتیی حكوومەت گفتوگۆ دەكرێت، بۆیە بە بڕوای من فڕەنسا زیاتر ڕۆڵی خۆی لە داهاتوودا دەگێڕێ.

بەڵێ بێگومان، چونكە شەڕی داعش هێشتا كۆتایی پێ نەهاتووە، راستە داعش خاكی بەدەستەوە نەماوە وەك سنووری جیۆگرافی، بەڵام هێشتا هێزی ماوە و مەترسییەكانی ماون، ئەو مەترسییانە تەنیا بۆ هەرێمی كوردستان و عێراق نین، بەڵكو بۆ هەموو دنیا بەتایبەت بۆ ئەوروپا و فڕەنسان، بۆیە بەردەوام وەزارەتی دەرەوە و سەرۆكی فڕەنسا، دووپات لەوە دەكەنەوە كە ئەوان بەردەوام دەبن لە بنبڕكردنی داعش لە ناوچەكەدا، كەواتە لە هاوكاریكردنی هێزەكانی پێشمەرگە و هێزەكانی سوپای عێراق بەردەوام دەبن، چونكە داعش تەنیا هێزێكی شەڕكەر نییە، بەڵكو ئایدۆلۆجیایە، ئایدۆلۆجیایش پێویستی بە كاتێكی زۆرە تا بنبڕ بكرێت.

بڕوا دەكەم لە داهاتوو پێوەندییەكانی كوردستان لەگەڵ فڕەنسا بچێتە قۆناغێكی باشتر، نەك تەنیا لە هاوكاریی هێزی پێشمەرگە، بەڵكو لە بوارەكانی ئابووری، ڕوشنبیری، زانستی و ئەكادیمیدا، چونكە فڕەنسا و هەرێمی كوردستان زۆر لێك نزیكن، هەم گەلەكەیان هەم حكوومەتەكەیان، بەدڵنیاییەوە دەتوانم بڵێم فڕەنسا هەمیشە هاوكاریی كوردستانی كردووە، هیچ كات بەرژەوەندیی لە بەرچاو نەبووە، هاوكاریی كوردستانی كردووە بێ ئەوەی هیچ بەرانبەرێك، ئەمەش زۆر گرنگە بۆ ئێمە، لە كاتی تەنگانەدا فڕەنسا لە ساڵی 1991 لە دوای راپەڕین و ساڵی 2014 لە شەڕی داعش و لە 2017 لە دوای ریفراندۆم، هاتنی سەرۆك ماكرۆنیش لەمدواییەدا، ئەوە دەردەخات كە فڕەنسا هەمیشە گرنگیی تەواو بە هەرێمی كوردستان دەدات و دەیەوێ پێوەندییەكان بخاتە هەموو بوارەكانەوە.