فەروخ نیعمەتپوور كە نووسەرێكی دیارە و لە رووی بەرهەمەوە دەوڵەمەندە و خاوەن كتێبگەلێكی چاپكراوە لە زۆر بواری جیاوازدا. هەفتەنامەی "وشە" لەم دیمانەیەدا لەبارەی ئەو بەرهەمانەی گفتوگۆی لەگەڵ كردووە و وەڵامی چەندان پرسیار دەداتەوە.
* یەكەم كتێب كە خوێندتەوە چی بوو؟
یەكەم كتێب بێگومان بۆ سەردەمی منداڵی دەگەڕێتەوە. ئەوەندەی لەبیرم بێت ناوی "میوانی ناوەخت" بوو بە زمانی فارسی "مهمان ناخواندە". بەسەرهاتی ژنێكە كۆمەڵێك ئاژەڵ دەبنە میوانی و بە دڵێكی سەخییەوە پێشوازییان لێ دەكات.
* ناوەڕۆكی ئەم كتێبە كاریگەریی بەسەر هزر و نووسینی تۆوە چی بووە؟
دەبێت بەگوێرەی قۆناغەكانی تەمەن قسە لەسەر یەكەمین كتێبەكان بێت. واتە مرۆڤ بە هەر چەند ساڵێك دیسان تووشی یەكەم كتێب دەبێتەوە، رەنگە نە بە چەند ساڵێك، بەڵكو جار هەیە لە زەمەنێكی یەكجار كورتتردا. یەكەم كتێب تا ئەو جێگەیەی لە بیرم ماوە چەند كاریگەرییەكی بەسەر منەوە هەبوو و تا ئێستەیش ماوە.
یەكەم گوناندنی پێوەندیی دۆستانەی نێوان مرۆڤ و ئاژەڵ /لە كاتێكدا لە گەڕەكی ئێمە رۆژ تا ئێوارە پشیلە و سەگیان راو دەنا/. دووەم سیمای میهرەبانانەی خانەخوێ كە نەك تەنیا ناوچاوانی تاڵ نەدەكرد، بەڵكو هەر جار لە دەرگەیان دەدا بەڕوویەكی ئاواڵاترەوە دەرگەی بەڕووی نەناسیاودا دەكردەوە. سێیەم وێنەی ئاژەڵەكان وا كێشرابوون دەیانتوانی وەك مرۆڤ هەستەكانیان ببینێ و بیانخوێنێتەوە /بۆ وێنە وەك پێكەنین/. كەواتە میوانداری یان لە راستیدا هەستی هاوكاری لەگەڵ بوونەوەرەكانی تر، دەرفەتی دۆستایەتییەكی نائاشنا و سەرئەنجام ئەوەی ئاژەڵ دەكرێ وەك مرۆڤ خاوەن هەمان هەست و سۆز بێت ئەو كاریگەرییانەن كە من تا ئێستەیش لە بیرم ماون.
* لەپێناوی چیدا كتێب دەخوێنیتەوە؟
دۆزینەوەی هۆكار بۆ هەموو كردەیەك كەمێك دژوارە، بە تایبەت كاتێك نە مرۆڤ دەرفەت و توانای ئەوەی هەبێ هەموو هۆكارەكان ببینێتەوە و نە وەك بوونەوەرێكی خاوەنی "مەیلی ئازاد" دەتوانێ سنووری ئازادییەكانی خۆی بە ئاسانی بدۆزێتەوە. رەنگە من لە بنەماڵەكەمدا فێر و ناچاری خوێندنەوەی كتێبیان نەكردمایە، قەت ئێستە بەو شێوەیە هۆگری خوێندنەوە نەدەبووم. پێیان دەگوتم تۆ كتێب دەخوێنیتەوە لەپێناوی ئەوەی زیرەكتر بیت و چێژ لە ژیان وەربگری و باشتر لە دنیا تێبگەی. بەڵام ئەمانە گوتەكانی گەورەكانی ئەو سەردەمانە بوون بۆ من. لەگەڵ گەورەبوونم و تێپەڕینی ساڵ و دیتنی گەلێك رووداوی سەیر و سەمەرە و ئەزموونكردنی ژیان لە یەكجار نزیكترەوە، بووم بە خاوەن هەست و بیرێكی زیاتر سەربەخۆ كە زۆرتر لەسەر پێی خۆی راوەستاوە. ئەم سەربەخۆیییە رێژەیییە ئەو دەرفەتە بە من دەدا بڵێم لە پێناوی دۆزینەوەی هەندێ وەڵامیشدا بخوێنمەوە، یا لە پێناوی ئەوەی ئاخۆ "لە پێناوەكانی" پێشتری من لە راستیدا چین. هەروەها من لە پێناوی نووسینیشدا دەخوێنمەوە.
لە راستیدا بەبێ خوێندنەوە، نووسینی رژد مەحاڵە، هەڵبەت بەو مەرجەی خوێندنەوەیش دەبێ دیاردەیەكی چالاكانە بێت. خوێنەر پاپۆڕێك نییە تەنیا بەسەر رووی دەریادا تێدەپەڕێ، بەڵكو لە هەر ساتێكی تێپەڕیندا هەم سەیری دوورە دەستەكان دەكات، هەم سەیری ئاوەكەی بەردەمی و قووڵایییەكانی، جاری وا هەیە لەسەر دڵۆپێك رادەوەستێ و لێی رادەمێنێ كە دەڵێی هەموو دنیایە. ئەم رامانە بەردەوام لەگەڵ بیركردنەوە و بەكاربردنی فەنتازیادایە. خوێندنەوە مانا بە ژیان دەدا و ئێمە پێویستمان بە دروستكردنی ماناكانە، هەروەها بێتاقەتی كە بە جۆرێك سەرێكی بە نیهیلیزمەوەیە، هانم دەدا بخوێنمەوە، دەخوێنمەوە بۆ ئەوەی زۆر بێتاقەت نەبم، بەڵام لە هەمان كاتدا دەزانم رەنگە دوای تەواوكردنی كتێبێك زیاتریش بێتاقەت بم!
* ئەگەر كردەی خوێندنەوە بوونی نەبێت، نووسین ماهییەتی چییە؟
خوێندنەوە پێویستییەكی گرینگی نووسینە، هەڵبەت نەك بە تاقی تەنیا، مەرجەكانی تر بریتین لەوەی كە خوێنەرێكی چالاك بیت و دواتر بتوانی خوێندنەوەكان بە دنیای دەوروبەرتەوە گرێ بدەیتەوە، بۆ ئەوەی شتی لێ بەرهەم بێت. بە گشتی بەبێ خوێندنەوە، ماهییەتی نووسین دادەبەزێ، نامەوێ بڵێم بە دڵنیایی دەبێت بە داڕشتن، چونكە هەندێ جار داڕشتنی یەكجار جوانیشمان هەیە، بەڵام لە ناوەڕۆكی دادەبەزێ، بەڵام لە دنیای لێكۆڵینەوەدا خوێندنەوە مەرجی سەرەكییە. نووسینی لەم شێوە بەبێ ئاماژەدان بە سەرچاوەی تر یا پشتبەستنی فیكری و تیۆری بە سەرچاوەكانی تر، نابێ بە نووسین.
* بەبڕوای تۆ كەی ئەو رۆژە دێت تاكی كوردی كتێبی لە پارە و زێڕ و سەروەت خۆشتر بوێت؟
گەیشتن بە وەها بەراوردێك هەمیشە ئەستەم بووە، چۆن ئێمە دەتوانین بزانین بۆ وێنە لە ئەوروپا خەڵك كتێبیان لە پارە خۆشتر دەوێت؟ بە تایبەت ئەگەر ئەوە لەبەرچاو بگرین لە سیستمی سەرمایەداریدا پارە بنەڕەتە بۆ ژیان. ئەوەی پارەت نەبوو نە پەنایەكت هەیە بۆ ژیان و نە جلوبەرگ و نە نان بۆ خواردن، ئەمە راستییەكی حاشاهەڵنەگرە. ماركس لەمەدا راستی كردووە كە ئابووری بنەمایە. من دەتوانم تەنیا ئەوەندە بڵێم لەو وڵاتانەی ژیانی خەڵك لە هەموو روویەكەوە سەقامگیرترە، كتێب و خوێندنەوە باوی زۆرترە. دەبێ بڵێین كە ئاواتەخوازی ئەوەین لە ناو سیستمی كاپیتالیستیدا وەها باڵانس و هاوسەنگییەك لە نێوان حەز بە پارە و كتێب خوێندنەوەدا چێ ببێ كە چیتر تەنیا پارە قسەی سەرەكی نەكا.
ـ لە پاڵ ئەوەی دەگوترێت "كتێب باشترین هاوڕێی مرۆڤە"، كتێب لە دیدی زۆر لە بیرمەندان جیاواز لەوە كەوتووەتەوە، ئایا كتێب بەلای تۆوە چییە؟
ـ ئەگەر دەستەواژەی ئیفلاتوونی بە كار بێنمڤت بریتییە لە كۆپیی ژیان، هەندێك جار زیاترە لەوەیش، چونكە هەندێ دیاردەی تەجریدی لە ژیاندا هەن تۆ ناتوانی لەمس و هەستی بكەی، بەڵام لە كتێبەكاندا دەیانبینیتەوە. هەروەها بەهۆی كتێبەوەیە تۆ لەگەڵ رابردوو و تەنانەت داهاتوویش وەك بوونەوەرێك كە ئێستە دەژی، پێوەندی بەرقەرار دەكەی. كەواتە كتێب ئەو بوونەوەرەیە زاڵە بەسەر زەمەندا. "كتێب باشترین هاوڕێتە" تا ئاستێكی زۆر، راستە. بەڵام هەندێ جار كتێب دەتوانێ ببێ بە باشترین دوژمنیشت.
* چۆن؟
كتێبی "شەڕی من" لە نووسینی ئادۆلف هیتلەر، بە كتێبێكی پڕ لە رق و نەفرەت ناسراوە. بەڵام ئێستەیش زۆر مرۆڤی فاشیست هەن ئەم كتێبە وەك ئینجیل و قورئانی خۆیان سەیر دەكەن.
* ئەو كتێبەی حەزت دەكرد تۆ نووسیارەكەی بی، چی كتێبێكە؟ هەروەها ئەو كتێبە چی كتێبێكە حەز دەكەی چەندان بارە بیخوێنیتەوە؟ ئەی ئێستە خەریكی خوێندنەوەی چی كتێبێكی؟
ـ زۆر كتێب لە ژیانمدا هەبووە حەزم كردووە من نووسەرەكەی بوومایە، بۆ وێنە ساڵانی زوو كتێبێكم خوێندەوە بە ناوی "پرتو اختر دوردست" واتە تیشكی ئەستێرەی دوورەدەست كە رۆمانێكی رووسییە، یا بە نەوجەوانی كاتێك كتێبەكانی عەلی ئەشرەف دەروێشانم دەخوێندەوە، یان كتێبی "بیچارگان"ی داستایفسكی، هەندێ كتێب وەها دەمگرێ تا یەك هەفتە و رەنگە زیاتریش بەرم نادا، بەتایبەت بە كاتی گەنجیەتی ئەم حاڵەتەم زۆر تیادا بەهێز بوو. بە دەیان جار بە دەم رێگەوە گریاوم. گلەیییان لێ كردووم مرۆڤێكی لە خۆباییم، چونكە وەڵامی سڵاوم نەداوەتەوە، بەڵام تەنیا هۆكەی ونبوونی خۆم بووە لە خۆمدا.
لە دووبارە خوێندنەوەی بە تایبەت رۆماندا زۆر زیرەك نیم، تەنیا یەك جار دەیخوێنمەوە و لەگەڵ جاری دووەم كێشەم هەیە، بەڵام بۆ كتێبی فیكری وا نیم. بۆ وێنە دەتوانم دەقێكی فەلسەفی چەندان جار بخوێنمەوە بە تایبەت ئەگەر كتێبەكان سەرچاوە سەرەكییە فەلسەفییەكان بن، من زۆر رێز دادەنێم بۆ ئەو هەستە یەكەمەی خوێندنەوەی رۆمان پێم دەبەخشێ و پێم وایە جاری دووەم بیخوێنمەوە، ئیتر ئەو هەستەم بەو شێوەیەی پێشوو ناداتێ، كەواتە بە دووبارە خوێندنەوەی ستەمم لە خۆم كردووە، رەنگە هۆكارەكەی ئەوە بێت كە لە یەكەم جاردا من زۆر شت لە پێناوی خوێندنەوەی رۆماندا دادەنێم، بەڵام بۆ كتێبی فیكری وا نیم و هۆكارەكەیشی دیارە، چونكە كتێبی فیكری زۆرتر و رەنگە تەنیا لەگەڵ فیكر و تیۆر سەروكاری هەیە و ئیتر ئەمە شتێكی ترە. هەڵبەت لە خوێندنەوەی چیرۆكدا وا نیم، هەندێك جار چەندبارە هەمان چیرۆك دەخوێنمەوە، ئەم ئەزموونەم لەگەڵ دەقەكانی چیخۆف هەبووە.
لەبارەی خوێندنەوە، من جۆراوجۆر دەخوێنمەوە، لە رۆمانەوە بگرە تا چیرۆك و دەقی فەلسەفی و بابەتی سیاسی و هەواڵ، هەموو ئەم بابەتانە رۆژانە دەخوێنمەوە، پلانم بۆ داناون، یەك بە دوای یەكدا. ئێستە خەریكی خوێندنەوەی هیگڵم، وتارێكی دوور و درێژی نەرویجی لەسەر ستاتیكا بە دەستمەوەیە، رۆمانێكی نەرویجی بەناوی "گوڵی رۆزی نیوەشەو" دەخوێنمەوە، هەروەها لەگەڵ خوێندنەوە سیاسییە رۆژانەكانم.
وشە/ غەمگین خدر