بەشی پێنجەم
ڕووخساری شیعرەکانی بابە تاهیر:
شیعرەکانی بە فۆڕمی چوارینە و غەزەل و قەسیدە نووسیوە، زمانی شیعرەکانی "لۆکاڵیی"یە واتە خۆجێییە. لەسەر کێشی عڕووزی عارەبییە، سەروای شیعرەکانی (ا، ا، ب، ا) نووسراوە. هەرچەندە بابە تاهیر ناوی هیچ ئافرەگیکی نەهێناوە، بەڵام شیعری دڵداری نووسیوە، لە چاپێکدا ناوی (فاتیمە لوڕ)ی هێناوە بەڵام پێ دەچێت هەڵبەستراو بێت. لە لایەکی تر شیعری بۆ خۆشەویستی خودا نووسیوە، وەک:
بە سەحرا بنگەردم سەحرا تەوینم
بە دەریا بنگەردم دەریـــــا تەوینم
بە هەر جا کوهەر دەرودەشت
نیشان ئەز قامەتی ڕەعنا تەوینم
جگە لەوەش، شیعری ئاینی، وەسفی سروشت، شانازیکردن بەخۆی، سەرگەردانی، فەلسەفەی ژیان و مردن، خەم، نووسیوە. یارسانەکان بەشێک لە چوارینەکانی بابە تاهیریان لە پەراوێزی سەرەنجام نووسیوە. لە هەمان کاتدا ناوی بابە لە ناو یارسانەکاندا، بەناوبانگە بە باوە.
دووبەیتییەكانی بابا تاهیر لە زەمینەی زمان و سروودی شیعردا، ئەو شیعرانەی، كە هەمووان تێییان دەگەن و خوێندەواران و شارەزایانیش پەسەندی دەكەن و لە ستایشیاندا چەندان بابەت و لێكۆڵینەوە نووسراون. لە سەتە كۆنەكاندا و لە سەردەمی ساسانی و مێژووی دوای ئەو سەردەمەیش بەم جۆرە بە شیعریان دەگوت "پەهلەویات" كە عەرەب كردوویەتی بە "فهلوی" یان "فهلویات". بە پێی ئەو بەڵگانەی كە لە سەرچاوەكاندا هەن ئێرانییەكانی ناوەند و رۆژئاوای وڵات لە كۆنەوە بەم شێوەیە شیعری سادەی زمان و خاوەن مانای بە هێزیان گوتووە. لە هەندێك سەرچاوە فارسیەكاندا بەم شێوەیە بە شیعر گوتراوە چوارینە. لەنێوان ڕۆژهەڵاتناساندا كەسانێك هەبوون، كە لێكۆڵینەوەیان لەم بارەوە كردووە و بەم چوارینە یان دووبەیتییان گوتووە (هەزەج موسەدەس مەحزوف). ئەم شێوەیەیش لە سرووداندنی شیعر بۆ ئاواز و گۆرانی ئاسان دەبن و هەر بۆیە شیعرەكانی بابا تاهیر و خەییام لە ناو خەڵكا بە ئاسانی بڵاو بوونەتەوە.
یەكێكی دیكە لە مانای شیعری یان بابەت و ناوەڕۆكی شیعری بابا تاهیر، مانای تایبەتییە بۆ شاعیر یان رووناكبیر. واتا باوە تاهیر وێڕای ئەوەی، كە شیعر و نووسینی بۆ بابەتە گشتییەكان هەیە، بەڵام ئەوەیشی بیر نەچووە واتەی تایبەت بە شاعیر و ڕووناكبیری بكاتە کەرستەی شیعر. مانای تایبەتی شاعیر یان ڕوانگەی تایبەتی ڕووناكبیر، ئەو دیدانەن، كە یان كەسانی دیكە نیانە، یان تێیانناگەن یان بەرگەی ئامانجەكانیان ناگرن. بەڵام باوە بەو پەڕی بەرگە گرتن و یەقینی زانینەوە ئەو ناوەڕۆكانە باس دەكات و لە شیعردا وەک سروود دەیان نووسێت.
كە بمكوژی بە پەیكانت، چ پەروات؟
دەرمكەی گەر لە كۆڵانت، چ پەروات؟
لەتێكم دڵ هەیە، قەت نیمە پەروا
دڵی عالەم لە دامانت، چ پەروات؟
چ دڵ چەشنی دڵی پرژانی من نین
چ غەم چەشنی غەمی هیجرانی من نین
ئەگەر دەریایە، گەر هەوری بەهاران
حەریفی چاوی پڕ گریانی من نین
زۆربەی سەرچاوەكانی تایبەت بە عیرفان و تەسەوف و بەشێكیش لە زانایان و شارەزایان بڕوایان وایە عیرفان و تەسەوف، سەرەڕای دینداری و پابەندبوونی بە خودا پەرستی، بەڵام دەكرێت وەك پرۆژەیەكی ڕووناكبیری ناو ئایین یان ئاینەكان بناسرێت و هەر وەک دەشزانین زۆربەیان هەموو ئاینەكان ئەم پرۆژە رووناكبیرییەیان تێدایە. بابای شاعیر و شاعیری ڕووناكبیر، كە بەشێك لە ژیان و نووسین و بڕواكانی لە ناو ئایندایە بەرە و هەمان پرۆژەی رووناكبیری دەچێت، كە عیرفانە. عیرفان و یەقینی زانینی و ناسین و پەیڕەوكردن لە بەرگەگرتن دەبنە سیانەی شیعر لەلای بابا تاهیر و شیعری عیرفانی ئەو، یان تەسەوف لە لای ئەو تایبەتمەندیانەی دەبێت، كە رووناكبیرێك لە ئایندایە هەیەتی. دەبێ ئەوەش لە بیر نەچێت، كە بڕوای لێبوردن و کاراسانی بەشێكە لە بڕوا ئاینییەكانی باوە تاهیر و سەرجەم پرۆژەی عیرفان و تەسەوف.
بابەی سوتەدڵ و عاشق، لە دنیای عیشق و دڵداریدا چاوەڕوان دەمێنێتەوە و لە جیهانی پێچەوانە بە بڕواكانی ئەو بەرەو كۆچەری دەچێت. چاوەڕانی عاشقانە و ناڵین لە دەستی ئەو عیشقە ناكامە ئەگەر بێ ئیختیار و بێدەسەڵاتی عاشقی تێدا بێت، بەڵام ڕوو كردنە ئاوارەیی و كۆچەری و دوور ماندە لە هەموو كەس دەمێنێتەوە و ئەو بەرەو مەنفایەكی ئیختیاری دەچێت و تا دەمرێت لەو مەنفایەدا دەمێنێتەوە.
سەرچاوەکان/
1_ ناسری حیسامی،بابای سووتە دڵان (ژیانی،بەرهەمەكانی،باوەڕی) سایتی ناسری حیسامی.
2_ دو بیتی های بابا تاهر،بە اهتمام علیرزا اسدی،خت مەسعود فەزللاهی،چاپ سوم،1386 ، انتشارات شابك،ل ە .
3_ ه.س.پ.(ناسری حیسامی).
4_ا. دورە هەفتوانە(جزوی از نامەی مینوی سەرئەنجام)تفسیر و تالیف صدیق صفی زادە،تهران 1361،ل 35.
ب.میهرداد ئیزەدی،ئایین و تایەفە ئایینی یەكان لە كوردستان،وەرگێڕانی كامەران فەهمی، بڵاوكراوەكانی مەكتەبی بیر و هۆشیاری (ی.ن.ك)،سلێمانی 2002،ل 48، 51.
5_چوارینەكانی بابا تاهیری عوریان،رازی وەڕیگێڕاوە،كتێبخانەی شانۆ،سلێمانی 1979.
6_ ادوارد سعید،نقش روشنفكر،ترجمەی حمید عزدانلو،نشر نی، چاپ دوم،1382 تهران،ل 22.
7_ دو بیتی های بابا تاهر.ه.س.پ. ل.63.
8_ باشگاە اندیشە_ سایتی انترنیتی.
9_ مقدمەی د. حسین محمد زادە صدیق بر كتاب(ترانەهای بابا تاهر) مولف،محمد باقر باقری،تهران،تكدرخت،1386.
10_ فرشاد علی یاری(كارشناسی ارشد ادیان و عرفان)،بابا تاهر لر،یا بابا تاهر همدانی_ انترنیت.
11_ داریوش اشوری،شعر و اندیشە،چاپ سوم،نشر مركز،تهران 1380،ل 132.
12_ جواد مفردكهلان،بابا تاهر لر همدانی،روایتی از مانی استورەای است.سایتی باشگاە اندیشە.
13_ ارغنون(14)فصلنامە فلسفی،ادبی،فرهنگی،زمستان 1377،دربارەی شعر، گاستون باشلار (پدیدار شناسی شعر)_ ل.13.
14_ ئەکرەم میهرداد، خوداوەندی ناکام، چەند نیگایەک، ژمارە ٢٦ی هزر و هونەر.