دووەم: لەبارەی ڕۆمانەکانی "میرنامە" و "مارتینی بەختەوەر"ەوە

:: PM:09:45:07/12/2017 ‌
ئەمڕۆ پێنجشەم ٧ی ١٢ی ٢٠١٧، سێیەم چاپی "میرنامە" و یەکەم چاپی ڕۆمانی "مارتینی بەختەوەر"ی ڕۆماننووسی ڕۆژئاوای کوردستان "جان دۆست" لە ناوەندی غەزەلنووس بە وەرگێڕانی وەرگێڕی بە توانا "سەباح ئیسماعیل" بڵاو دەکرێتەوە.

جان دۆست نووسەری ڕۆمانەکە، لە بارەی ئەم ڕۆمانەیەوە بە "وشە"ی ڕاگەیاند: "لە زنجیرەی ڕۆمانە كوردییەكانمدا ڕۆمانی مارتینی بەختەوەر چوارەمینیانە، واتە دوا ڕۆمانە. من لەم ڕۆمانەدا لە هێڵی گشتیی دەرچوومە، كە لە ڕۆمانەكانی پێشوودا لەسەری ڕۆیشتووم. ئیدی كاراكتەری سەرەكیی كورد نییە و مێژووی كوردم نەكردووە بەباكگڕاوندی ڕۆمانەكەم. هەروەها پشتم بەو ڕووداوانە نەبەستووە، كە لە كۆمەڵگەی كوردیدا ڕوو دەدەن. مارتین كەسێكە وەك ئەوانی تر، عەوداڵی دوای بەختەوەرییە، دەخوازێت بزانێت چییە و چۆن دەكرێت مرۆڤ بەدەستی بهێنێت و كەنگێ پێی دەگات. مارتین ڕەمزی ململانێ ئەزەلییەكانی نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوایە. ئەو ململانێیانەی لە گشت ڕۆژگارێكدا بەشێوەیەك لە شێوەكان دەردەكەون. هەزاران ساڵ تێپەڕی بێ ئەوەی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا بتوانن بگەنە ئەنجامێك بەپێی ئەوە ژیانێكی هاوبەش و ئارام دوور لە شەڕ و ناكۆكی بژێن."

زیاتر گوتی: "هەر لە سەردەمی ئەسكەندەری مەكدۆنییەوە و پێش ئەوەش، لە ڕۆژگاری هانیپاڵ، پاشان ڕۆمانەكان و ئیسلام و عوسمانییەكان و تاكو چاخی كۆڵۆنیالیی نوێ، ئەم دوو بەشەی دنیا لە ململانێدا مانەوە هەر یەكەیان جەنگ دژی ئەویدی هەڵدەگیرسێنێت. لەگەڵ یەكتر بەزمانی شیر و تفەنگ دەدوێن، هیچ مەیدانێك بۆ یەكتر ناساندن جێی قبووڵكردن نییە جگە لە مەیدانی شەڕ و خوێنڕێژی. ئەوی مایەی تێڕامانە، شارستانیی ڕۆژئاوا زانستەكانی ڕۆژهەڵاتی نەناسیوە، تەنیا لە ڕێگەی جەنگ و وڵاتگیرییەوە نەبێت. جا ئەگەر لە سەردەمی خاچهەڵگران بووبێت، یان سەردەمی كۆڵۆنیالیی نوێ. گەلێك لە كتێبەكان بوونە بەشێك لەو تاڵان و بڕۆیانەی ڕۆژئاوایییەكان ئەنجامیان دا، تەنانەت ناپۆلیۆن پۆناپەرت بەپێی گێڕانەوەی مێژوو، شاندێكی لە زانایانی فڕەنسی لەگەڵ خۆیدا هێنابوو، لەنێویاندا شامپلیۆنی زانا و مێژوونووس، كە لە ڕێگەی ئەوەوە ژیاری فیرعەونەكان و شوێنەوارەكانیانمان ناسی. ئایا نەدەكرا ئەو دوو لایەنەی دنیا دوور لە جەنگ و ناكۆكی یەكتریان بناسیایا؟ بێگومان دەكرا. دەكرا میللەتان لە ڕێگەی بازرگانییەوە یەكتر بناسن. دەیانتوانی یەكتر بناسن و یەكێك لەو میللەتانە دەرگە و پەنجەرەی بەڕووی ئەوانی تردا بكردایەتەوە و پێوەندیی ساخڵەمی لەگەڵیاندا ببەستایا. مخابن، لەمیانەی مێژووەوە گەلێك گوێی بۆ شرنگەی شمشێر هەڵخستووە، خۆ ئەگەر جیڕەی خامە بڵندتر بوایا، ئەوا هەوكە دنیا شتێكی تر دەبوو."

جان دۆست ڕوونی کردەوە: "لە مارتینی بەختەوەردا، دەمەوێت دژ بەخوێنڕێژی بوەستمەوە، كە هۆیەك نابینمەوە بۆ ئەنجامدانی، هەروەها دژ بە كۆیلایەتیی مرۆڤ و داگیركاریی خاك و جەنگەكان دەوەستمەوە. لەلایەكی ترەوە دەخوازم بێژم، بەردەوامیی ڕۆژهەڵات لەگەڵ ڕۆژئاوادا جێگەی خۆیەتی، ئاكامی ئەوەش لە هەموو بوارەكاندا بۆ گشت لایەك مایەی خۆشبەختییە. مارتین هەوڵێكی بێ ئاكامە، مارتین ئەزموونە، ڕاستە ئەو بێ زمان بۆ نیشتمان گەڕایەوە، بەڵام حیكمەتێكی مەزن و زانیارییەكی گەورەی بەدەستهێنا. هیچ نەبێت لە ڕۆحیدا كێشەی ململانێی نەتەوە و مەزهەب و ئاینەكانی چارەسەركرد."


سەباح ئیسماعیل وەرگێڕی ڕۆمانەکە لەبارەی ڕۆمانی "مارتینی بەختەوەر"ەوە گوتی: "ڕۆمانی مارتینی بەختەوەر بەپێچەوانەی ڕۆمانی (عەشیقی وەرگێڕ) و (زەنگەكانی ڕۆما) كاراكتەری سەرەكیی لەبری ڕوو لە ڕۆژئاوا بكات، بەرەو ڕۆژهەڵات دێت. سەفەرێك بێ ئاراستەی دیاریكراو، بەرەو نادیار و نهێنییەكان، بەرەو ڕۆژهەڵاتی ڕووحانییەت، ڕۆژهەڵاتی ڕووناكی و ڕۆژ، ڕۆژهەڵاتی فرەئاینی و سۆفیگەری. دەكرێت ئەم ڕۆمانە بەڕۆمانی (ڕۆدنۆڤڵ)ی ناوببەین، بەهۆی ئەوەی ڕووداوەكان لە ڕێگەوبانان ڕوودەدەن. مارتین لەسەر بنەمای ئامۆژگاریی پیرە هانس، كە جەنگی سی ساڵەی ئەوروپای بینیوە، ئەو ئەوروپایەی لەسۆنگەی جەنگی مەزهەبیی نێوان كاسۆلیك و پرۆتستانان كارەساتی دڵتەزێن و جەرگبڕی گەورەی بەخۆوە بینی و پارچە پارچە بوو و خێزانەكەی ئەمی لەناو دا و ڕقی گەورەی لە ئەوروپا هەڵگرت، شارۆچكەكەی لە باكوری ڕاین لە زستانی 1699دا جێدەهێڵێت و ڕوو لە ڕۆژهەڵات دەكات." 

سەباح ئیسماعیل ئاماژەی دا: "ڕۆمانەكە لە سەروەختی كۆبوونەوەی نێوان نوێنەرانی ئیمپراتۆریای عوسمانی و نوێنەرانی وڵاتانی ئەوروپا لە شارۆچكەی كارلۆڤیچی سربستانێ دەست پێدەكات، بەمەبەستی واژۆكردنی پەیماننامەیەكی مێژوویی، كە كۆتاییی بەزنجیرەیەك شەڕ و كوشتاری بەردەوامی نێوان ئەوروپا و عوسمانی هێنا و كۆڵەكەكانی ئاشتیی تۆكمە كرد. ئەمەش وای كرد هەندەك كۆت و بەندی سەپێنراو لەسەر بازرگانیی هەڵگیران و تەڤگەری گەڕیدە و مسیۆنێران بووژایەوە و ڕێی پێدان ڕوو لە وڵاتی عوسمانی بكەن. مارتین بەمەبەستی دۆزینەوەی كتێبی بەختەوەری ڕوو لە ڕۆژهەڵاتی پڕ لە نهێنی و ئەفسانە دەكات. ئیدی وەكو ڕۆژئاوایییەك ڕووی ڕاستەقینەی دەردەكەوێت و تا سەر ئێسقان ڕووتدەبێتەوە، بێبەزەیییانە هەرچی دەمامكی هەن فڕێیان دەدات و دەكەوێتە گێژاوی خۆ وێرانكردنەوە. هەر لە ڕاوە فیل و كوشتنیان بەمەبەستی عاجەكەیان، ئینجا ڕاوە مرۆڤی ڕەشپێست بەئامانجی كۆیلەكردن و بازرگانی پێوەكردنیان، تا دەگاتە بازرگانیی قاوە و كاغەز. تاكو لە ئاكامدا زمانی هەڵدەوەرێ و لە قسەكردن دەكەوێت. ئەمیش بۆ ئەوەی خۆی لە ژانی زنجیری بێدەنگیی ڕزگار بكات، یادەوەرییەكانی دەنووسێتەوە. قسە لەسەر خۆی و ئازارەكانی ڕۆح و ژانەكانی دەكات. ئیدی دەفتەر دەبێتە دەوی و خامەش زمانی."

زیاتر گوتی: "شایانی گوتنە، ڕووداوەكانی ئەم ڕۆمانە هاوكات و هاوسەردەمی ڕووداوەكانی ڕۆمانی "میرنامە"یە. بۆیە ڕێكەوت نییە هەندێك لە كاراكتەرەكانی میرنامەی تێدا ببینینەوە. وەك یاووزی خۆشنووس (دەمولووتهەڵپێچراو) و سەڵاحەدینی سەحاف و عومەری خەزنەدار... بەهەمان شێوە مارتین هاوزەمەنی ڕووداوەكانی ڕۆمانی "عەشیقی وەرگێڕ"یشە، لەوێش لەسەر كەشتییەكە ئامادەبوونی هەیە."





وشە - ژیڤان خۆرانی