لوتفی شاعیر ناوی تەواوی شێخ لەتیف شێخ رەزا شێتەی کوڕی شێخ مارف قوولەی کوڕی شێخ فەتاح قوولەی شێخ حەسەنی قوولە کوڕی شێخ محێدینی کەرکووکی کوڕی شێخ حەسەنی گڵەزەردەی بەرزنجییە و دایکی ناوی حەلاوە خانمی کچی شێخ مەحموودەی قوولەیە. لوتفی لە ساڵی ١٩٠٥دا، لە گوندی (پەڵکانە)ی سەر بە قەرەحەسەن لە دایک بووە و جگە لە زمانی کوردی زمانەکانی عەرەبی و فارسی و تورکی بەباشی زانیوە و چەندان کتێبی لەو زمانانەوە وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی.
کە تەمەنی گەیشتووەتە شەش ساڵان لە دێی "قوێن پەڵک" لە ناوچەی دوزدا، باوکی لە لای مەلا سەعید ملباز خستوویەتییە بەر خوێندن، قورئانی پیرۆز و چەند کتێبێکی تری لە کنی خوێندووە. ئینجا بەرەو کەرکووک چووتە مزگەوتی "نائیب" شێخ سەتاری شێخ محمەمەدی کەرەدان خوێندووێتی و دواتر وەک خۆی دەڵێ: لەسەر ڕاسپاردەی خوالێخۆش بێت "عەبدولکەریمی دارەخورما"ی خاڵی لەگەڵ مستەفای خاڵۆزای، کە بە شێخ کاکە ناودارە، نێردراون بۆ دیبەگەی سەر بە قەزای مەخموور، دوو ساڵ لە لای مەلا تاهیر عاڵڵا خوێندوویەتی و دواتر گەڕاوەتەوە بۆ لەیلانی سەر بە کەرکووک و لەلای مەڵا عەلائەدین هێندێ کتێبی خوێندووە.
پاشان چووەتە گوندی "خاڵۆ بازیانی" لە لای "مەلا شەریفی سیامەنسووری" چەند ساڵێکی خوێندووە و ئینجا بۆ شاری کەرکووک گەڕاوەتەوە. لە مزگەوتی "ئیمام قاسم" بووەتە "موستەعید" و لەلای مەلا محەمەدی هەورامی ماوەتەوە. پاشان لەلای مەلا سلێمانی تورک خوێندوویەتی و دوای مردنی مامۆستا، لای مەلا عەلی ئەفەندی ئەو کتێبانەی مابوونەوە خوێندوویەتی.
بەڵام ئەوەی جێی داخە، ئەو خوێندن و تەقەلایەی لوتفی لە کاروانی خوێندنی ئاینی و مەلایەتیدا، لەبەر هێندێ هۆی تایبەتی دەستی لە خوێندنی مەلایەتی هەڵگرتووە و ئیجازەی مەلایەتی وەرنەگرتووە. دوای ئەم کاروانە دوورودرێژەی خوێندنیش، بە شار و ناوچەکانی هەولێر و سلێمانی و کەرکووکدا گەڕاوە. چاوی سەرنج دان و کۆڵینەوەی ئاسۆی بیر و لێکدانەوەی، بە چاکی کراوەتەوە شارەزای شار و دێهاتەکانی کوردستان بووە. زۆربەی ژیانی خۆی لەناو شوان و ساڵەییاندا بەسەر بردووە. بەزۆری هەر خەریکی کشتوکاڵ و کەسابەیت بووە. ژیانێکی هەژارانە ژیاوە و هەمیشە نەدار و دەست کورت بووە، لەم دێڕە شیعرەیدا ئاماژەی بەم دۆخە نالەبارەی ژیانی خۆی کردووە:
لەبەر دەست کورتی هەم ئاخیر شەڕی
سەگی کائینات گشت بە مـــــــن وەڕی
لوتفی بەدرێژایی تەمەنی دوو جار بووە بە مووچەخۆری میری، یەکەم لە ساڵی ١٩٣٩ی زاینیدا، لە کاتی دروستکردنی ڕێگەی نێوان هەولێر و ڕەواندز، بە چاودێری کرێکاران لە ئیشغال و جاری دووەمیش لە ساڵی ١٩٥٩دا، بۆ ماوەی دوو ساڵ لە شاری کەرکووک کراوە بە چاودێری شارەوانی، جار جاریش لە گوندەکانی ساڵەییان مەلایەتی کردووە. دەنا زۆربەی وەک لەمەوبەر گوتمان ژیانی کولەمەرگی و بە حاڵە حاڵ نانێکی بە دۆی ڕاگەیشتووە، کە خۆیشی لە هێندێک دێڕە شیعرەکانی ئەم ڕاستییەی پێ گەیاندووین.
شاعیر بەم شێوەیە ژیانی بردە سەر، تا لە پاشنیوەڕۆی ڕۆژی سێشەمە، ٢٣ی پێنجی ساڵی ١٩٨٩دا، دوای ململانێ لەگەڵ نەخۆشییەکی کوشندە و درێژخایەن، بۆ هەتایی چاوە گەشەکانی لێکنا و لە یەکێ لە ژوورەکانی نەخۆشخانەی کەرکووک ماڵئاوایی لە کەسوکار و هەموو ئەدەبدۆستانی گەلەکەی کرد.
لوتفی شاعیر وەک زۆربەی شاعیرە کلاسیکییەکان مامەڵەی تەواوی لەگەڵ عیشقی مەجازیدا کردووە و لە شیعرەکانیشیدا ڕەنگیان داوەتەوە. لوتفی له سه‌ره‌تای شاعیریه‌تیدا وه‌ك عاشقێكی ئاسایی ئافره‌ت مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ عیشقی مه‌جازیدا كردووه. وه‌ك شاعیره كلاسیكییه‌كانی كورد، كۆمه‌ڵه هۆنراوه‌یه‌كی دڵداری رێكوپێكمان پێشكه‌ش ده‌كات و بەهه‌مان وشه‌ی فه‌رهه‌نگی شیعری ئه‌وان زوڵفی یاره‌كه‌ی به‌شه‌وی تاریك ده‌چووێنێ و ڕوومه‌تی ڕه‌نگ ئاڵی به چه‌رخی خڕ و گه‌ردنی به سووره‌ییای پرشنگدار و ڕوخساری جوانی به ئه‌ستێره‌ی ڕابه‌ری ڕێگه‌ی بیابانی خۆی ده‌چوێنێ و له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێ:
له تاریكی شـــه‌وی زولفی له ده‌ستم چوو خه‌زینه‌ی دڵ
به چه‌رخی روومه‌تی ئاڵی ئه‌ســـیری چه‌رخی ده‌ورانم
ســوره‌ییای گه‌ردنی ئه‌وبوو چرای دڵــمی كه‌وا كز كرد
تریشقه‌ی تیری جادووی بوو، كه خانه‌ی سه‌بری ڕوخانم
كه ئه‌ســتێره‌ی روخی ون بوو بزر بوو لێم هه‌مـوو رێگه
به نه‌جمی روومـــه‌تی ئـــــــــه‌و بوو ده‌لیلی رێی بیابانم
بەشێک لە چوارینەکانی لوتفی شاعیر
کوردە, دەبا تووشی تالیع یارت بێ
چوار ڕۆژ بێگانە خزمەت کارت بێ
تاکەی زەلیلی چەرخی دەوران بی
خەم و پەژارە و گریان کارت بێ
ئەی کوردی زەلیل دیدە پڕ لە زار
دەروون پڕ لە خەم لە ژیان بێزار
گاه مەستی بادەی ژەهراوی گەردوون
گاهی گیرۆدەی ژێر دەستی ئەغیار
زۆر جێگە گەڕام من لەم وڵاتە
شیرین و تاڵیم چەشت لەم حەیاتە
هیچی لە یادم نەماوە ئێستا
ئەوەی لە یادە تەنها ئەم کاتە
یاران وێنەکەم خەیلێ شێواوە
وێنەی پیرێکی تەواو فەوتاوە
چەرخی ڕۆژگار هەر لە کەمیندا
بۆ ئازاری دڵ هەردەم بەتاوە
فەلەک لە داخت دائیم ئەناڵێنم
ناو بەحری مەینەت شکاوە باڵم
ئەو جەورەی کەوا تۆ بە منت دا
یاخوا هیچ کەسێ نەبێ بە حاڵم
پایز و زستان لەگەڵ هاوینە
هەر بناڵێنە لە دەس ئەم ژینە
بەڵام فەسڵەکەی بوهار زۆر خۆشە
چونکە لابەری خەفەت و کینە
چاوەکەم هێندە حەزینم دڵ ئەناڵێ ڕۆژ و شەو
مەیلی توو دائیم لە دڵدا لێم حەرام بوو خورد و خەو
تیری ئەبرۆ و لەشکری موژگانی چاوی دولبەرم
هێرشی هێنا بە توندی موڵکی جان کرد درەو
ئەوەی پارەی بوو پیاوێ تەواوە
سەد عەیبی هەبێ گشت داپۆشراوە
بەڵام کەسێکی هەژار و بێ ماڵ
با فەیلەسوف بێ پشتی شکاوە
دونیا وەک ژنە لە دوای حەفتا ساڵ
داوات لێ دەکات بازنگ و خرخاڵ
زۆر ئاگادار بە لە ڕێت لانەدات
لەم ئاخیرەدا نەتخاتە ناو چاڵ
ئەی گوڵی هیوای کورد ئەی شێخ مەحموودی مەلیک
ئاگادارت بێ خودای تاک و تانیا و بێ شەریک
تۆ کە فەخری قەومی کوردی، توو زەعیم و پێشەوای
خالقی عالەم بەخۆی حیفزت بکا نەتکا خەریک
پێم بڵێن یاران چییە ئیمڕۆکە ڕووی ئاسمان تەمە
سەیری هەرلایێ ئەکەی عالەم غەریقی ماتەمە
ئەی فەلەک باڵت شکێ بۆ کردەوە و ڕەفتارەکەت
بۆچی حاڵی قەومی کورد دائیم لە جەور و ستەمە
تێناگەم بۆچی فالەک بەردەوام
دۆست و هامرازی بۆ پیاوی نەفام
کەچی ئینسانی خاوەن هۆش و بیر
دائیم مەحزوونە لە چەرخی ئەیام
با شیوەن بکەم خاک بە دامانم
وەک جۆگە خوێن بێ لە چاوەکانم
بۆ کزی کوردە شین و هاوارم
بە ڕۆژ و بە شەو هەر لە گریانم
سەرچاوە/ دیوانی لوتفی، وریا جاف، چاپخانەی دەزگای ئاراس هەولێر، یەکەم چاپی ساڵی ٢٠٠٨.