جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لە فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی بۆ "وشە"روونی دەكاتەوە كە ئێستە كاتیەتی كە هەرێم و بەغدا رێككەوتن بكەن، ئەگینا كارەكە قوڕستر دەبێت، دووپاتی كردەوە كە نابێت كورد بە دەستی بەتاڵەوە بچێتە بەغدا و ناشكرێ خۆی رادەستی بەغدا بكات.
*دوا زانیاری لەبارەی بودجەی 2020ی عێراق و سەبارەت بە پشكی هەرێم لەو بودجەیە چییە؟
لە میانی بەشداریكردنمان لە دانیشتنەكانی لیژنەی ستراتیجیەتی بودجە كە 16-20 دانیشتنمان ئەنجام دا و لە دوا دانیشتندا راپۆرتێك بەرز كرایەوە كە رەشنووسێكی سەرەتایی بودجە بوو و تیایدا قەبارەی بودجەی 2020ی عێراق 139 ترلیۆن دیناری عێراقی بوو، لەو بڕە پارەیە 72 ترلیۆنی كورتهێنان بوو و ئەوەی تر خەمڵاندنی داهاتی دەوڵەتی عێراق بوو، ئەو كاتە باسی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراق نەكرا، ناشزانین هۆكاری چیبوو كە باس نەكرا، هەر وەزارەتێك دەهات و باسی خۆی دەكرد، بۆیە باسی هەرێم نەكرا و هەموو جارێكیش كەس لە هەرێم نەهاتووە لە دانیشتنەكانی بودجە باسی پشكی خۆی بكات، بەڵكو حكوومەتی هەرێم گفتوگۆ دەكات و رێككەوتن لەگەڵ سەرۆك وەزیران و وەزیری دارایی دەكرێت و داخیلی پڕۆژەكە دەكرێت.
*كاتی هاتووە هەرێم و بەغدا بگەن بە رێككەوتن، بۆچی؟
ئێستە وەك كورد لە دۆخێكی نیگەرانیداین، چونكە تا ئێستە هەرێم و بەغدا نەگەیشتوون بە رێككەوتن و ئەگەر تا كۆتایی مانگی نۆ رێك نەكەون، بۆ شاندی دانوستانكاری هەرێم پرسەكە سەخت دەبێت، جا ئەوەی لە هەرێم دێت یان ئێمە بین لێرە لە لیژنەی دارایی و بۆ وەزیرانی كورد لەناو حكوومەتی عێراق، بابەتەكە زۆر قوڕس دەبێت. ئەم خولەی پەرلەمانی عێراق چەند شتێكی جیاواز بەخۆیەوە دەبینێت، یەكەم ئێستە لە عێراق ئۆپۆزسیۆنێكی راستەقینە هەیە و دووەم بابەتی هەڵبژاردنە كە مانگی نیسانی ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنێكمان لەپێشە، هەمووی دەبێتە موزایەدە و ئەوانەی پێش ئێستە دۆستی ئێمە بوون وەك سەدڕییەكان "سائیروون"، لە كاتی دەنگدان لەسەر بودجەی 2019 رێككەوتین پاڵپشتی یەكتر بكەین و سەرۆكی فراكسیۆنەكەیان لە پەرلەمان لە گفتوگۆكانی دوا شەودا رای گەیاند كە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ ئەوان هێڵی سوورە و پێویستە دابین بكرێت، ئێستە ئەوان دژی وەزیرانی دارایی و نەوت كار دەكەن، چونكە پرسی هەڵبژاردن هەیە و هەموو فراكسیۆنەكان خۆیان بە نیشتیمانی و مافپەروەری عەرەبی و داهاتی بەسڕە بەدیار دەخەن، بۆیە بۆ كورد قوڕستر دەبێت.
بۆیە ئەگەر هەرێم دەیەوێت رێككەوتن هەبێت، پێویستە ئێستە بیكات، ئەگەر نیازی ئەوەی هەیە، ئەگەر نا كارەكە دوای ئەوە بۆ ئەوانیش قوڕس دەبێت، كێشەیەك هەیە كە هەرێم تا ئێستە پرسیار لە ئێمە لەو بارەوە ناكات كە چی بكەین، لەكاتی تاوتوێكردنی بودجەی 2019ش ئەوان زۆر گەرموگوڕ نەبوون، وای دەبینین كە پێویستە هەرێم لەگەڵ بەغدا بگات بە رێككەوتن، چونكە قەرزەكان زۆرن و دۆسیەی سكاڵاكانیش زۆربوونە وەك سكاڵای عێراق لەسەر توركیا بە 24 ملیار دۆلارە و سكاڵای دانا غاز بە دوو ملیار دۆلار و سكاڵایەكیتر تر لەدژی هەرێم لەسەر دوو بلۆكی نەوتی هەیە لە لەندەن كە بای ملیارێك و 500 هەزار ملیۆن دۆلارە، ئەوانە پارەیەكی زۆرن و دۆسیەی نێودەوڵەتین و ناچاری كە بیدەیت، بۆیە پێویستە هەرێم رژدتر بیر بكاتەوە كە بابەتەكە وەك جاران نەماوە.
*هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی عێراق لە ساڵی داهاتوو چۆن كار دەكاتە سەر گفتوگۆكانی بودجەی 2020ی عێراق و دیاریكردنی پشكی هەرێم؟
سەختی گفتوگۆكانی بودجەی ساڵی داهاتوو داهاتوو و هەڵبژاردنی ساڵی داهاتوو بەیەكەوە كار دەكەنە سەر هەرێم و بەهەموو شێوەیەك دۆخەكە لە بەرژەوەندی هەرێم نییە، بیانییەكان دەڵێن دەبێت رێككەوتن بكەن و نەتەوە یەكگرتووەكان لەسەر خەتە و داوای رێككەوتن دەكات، دۆخی ئێمەش زۆر ئارام نییە لە رووی ئابووری كە بێمنەت بین و قەرزاریشین، بۆیە پێویستە بەرژدی بیر بكەینەوە و بەدەستێكی بەتاڵ نەچینە بەغدا و خۆشمان رادەستی بەغدا نەكەین، بۆیە پێویستە هەندێك دەسپێشخەری بكەین كە بكرێن، ئێمە ناتوانین بڵێن قەرزەكانمان هەمووی بخەنە ئەستۆی خۆتان كە 24 ملیار دۆلارە و نیوەی داهاتی یەكساڵی دەوڵەتی عێراقە، عێراق ناتوانێت دابینی بكات.
*پرسی قەرزەكانی هەرێمی كوردستان تا چەند كاریگەریان لەسەر رێككەوتن و گفتوگۆی هەرێم و بەغدا هەیە و چارەسەر چییە؟
پێشنیازەم هەبوو كە ئەو قەرزەی هەرێم دابەشی سێ بەش بكرێت، بەشێكی بخرێتە ئەستۆی حكوومەتی عێراق، چونكە نەوتی بەغدا هەمووی لەسەر بودجەی سیادییە و نەوتی ئێمە یەك دینارمان لە بودجەی سیادی وەرنەگرتووە بۆ دەرهێنان و دۆزینەوە و پەرەپێدانی، بەشی دووەم ئێمە هەندێك گرێبەستی نەوتیمان كردووە لەگەڵ ئەوەی عێراق ناگونجێت كە گرێبەستی خزمەتگوزارییە، بۆیە پێویستە ئێمە لەئەستۆی بگرین، بەشی سێیەم دەبێت بەغدا رەچاوی دۆخی هەرێم بكات، دەنگۆیەك هەیە بەوەی دەبێت هەموو نەوتەكە رادەست بكەین، ئێمە دەتوانین 200 هەزار بەرمیل رادەست بكەین و ئەوەی دەمێنێتەوە ئێمە قەرزەكانی پێ دەدەینەوە، واتە ئێوە و ئێمە دووبەش دەگرینە ئەستۆ و نەوتیش بەشی سێیەمی قەرزەكانی هەرێم.