عێراق.. خۆپێشاندانەكان و گەندەڵی هاوتەریب بەردەوامن

سێشەمی رابردوو خۆپێشاندانێكی تری جەماوەری لە عێراق دەستی پێ كرد، ئەوان درووشمێكی نوێیان بەرز نەكردەوە و هەمان درووشمی جاران و خۆپێشاندانەكانی پێشتر بوون، كاتێك هەزاران كەس هاتنە سەر شەقامەكانی بەغدا و پارێزگاكانی تری عێراق و ناڕەزایەتیان لە بەرانبەر ئەو گەندەڵییەی سامانە زۆرەكەی عێراق بەتاڵان دەبات و ئەوانیش ساڵانێكە لە چاوەڕوانی بەڵێنە بەتاڵەكانی حكوومەتە دوای یەكەكانین. 

خۆپێشاندانی ئەم دواییە لە خۆپێشاندانەكانی 2018ی بەسڕە دەچێت كە ئەوانیش رژانە سەر شەقامەكان و قوربانی زۆریان دا و هەڵیان كوتایە سەر بارەگای حزب و گرووپە چەكدارەكانی سەر ئێران و تەنانەت كونسوڵخانەی ئێرانیان سووتاند، ئەوان ئەوكات داوای خزمەتگوزاری و نەهێشتنی بێكاری و گەندەڵیان كرد و ئەو پارتانەیان بە هۆكاری خراپی دۆخیان و گەندەڵییەكە دەزانی، بەڵام تەنیا بە چەند بەڵێنێكی بەتاڵی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئەوكات وەڵام درانەوە كە تا ئێستەیش چاوەڕوانی جێبەجێكردنیان دەكەن.

ئەوەی ئەم خۆپێشاندانانەی ئەم دواییە جیا دەكاتەوە ژمارەی زۆری قوربانیانە كە گەیشتووەتە زیاتر لە 105 كوژرا و چوار هەزار بریندار، جیا لەو دەمگرتنەی راگەیاندنەكان و پچڕاندنی هێڵەكانی ئینتەرنێت كە ئەوانە ژمارەی قوربانیانی راستەقینە و دیمەنەكانی سەركوتكردنیانی شاردەوە، كاتێك خۆپێشاندەران هەڵیان كوتایە سەر بارەگای پارتە سیاسییەكان و سووتاندنیان و ئەوانیش دەستیان نەپاراست لە كوشتنی خۆپێشاندەران. 

لە خۆپێشاندانەكانی عێراق و ئەو جۆرە وەڵامدانەوەیان دەردەكەوێت جیا لە هۆكاری سیاسی و تایفەیی كە حكوومەتی عێراق حكوومەتێكی شیعەیە، بە بەردەوام خۆپێشاندانەكان داوای نەهێشتنی گەندەڵیان كردووە و ئەو پارتە سیاسییانەیان بە هۆكار و سەرچاوەی گەندەڵی و لەو رێگەشەوە بەهۆكار بۆ خراپی خزمەتگوزارییەكان داناوە، رەنگە هەر ئەوە ئەو مەتەڵە هەڵبێنێت كاتێك دەسەڵاتدارانی عێراق رایان گەیاند كە كەسانی قەناسبەدەستی نەناسراو خۆپێشاندەران و هێزە تەناهییەكان بەیەكەوە دەكەنە ئامانج.

كاروانی نوێی گەندەڵی لە عێراق لە 2003ەوە دەستی بە جووڵانەوە كردووە و تا ئێستە ئەو وڵاتە بەو هۆیەوە نزیكەی 450 ملیار دۆلاری لەدەست داوە، هەرچی بێكارییە گەیشتووەتە ئاستێكی پێوانەیی و دەستەی ئاماری ناوەندی لە بەغدا بۆ ئەمساڵ رێژەكەی بە 23% دیاری كردووە، لەو كاتەی سندووقی دراوی نێودەوڵەتی بۆ ساڵی رابردوو باس لە تێكڕای بێكاری لەنێو گەنجان تا 40% دەكات. لەوكاتەی وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەڵایەتی عێراق باسی ئەوە دەكات كە رێژەی دەستی كاركەری ناوخۆیی لە عێراق لە كەرتی نەوت 1%یە، لەوكاتەی چواریەكی عێراقییەكان هەژارن و رێژەكەی لە پارێزگاكانی باشوور دەگاتە 31%.

رێژەی كورتهێنان لە بودجەی 2020 دەگاتە نزیكەی 40 ترلیۆن دینار و جگە لەوە ئابووری عێراق بەدەست چەندان كێشەی ترەوە دەناڵێنێت لەوانە داڕمانی ژێرخان و وێرانی كەرتەكانی پیشەسازی و لاوازیی كشتوكاڵ و بازرگانی و زیادبوونی كێشەی تەناهی و لاوازیی سەروەری یاسا، كاتێك راپۆرتێكی پەیمانگەی واشنتن بۆ توێژینەوەی رۆژهەڵاتی خواروو بەر لە مانگێك ئاماژەی كردووە كە گەندەڵی 25%ی سامانی گشتیی عێراق بەهەدەر دەدات. لەوكاتەی میدیاكانی عێراق پێش ساڵێك باسی 800 دۆسیەی گەندەڵیان كردووە كە لەژێر لێكۆڵینەوەدایە.    

سەرچاوە نێودەوڵەتییەكان لەبارەی تۆماری گەندەڵی عێراق ئاماژە دەكەن كە تۆماری ئەو وڵاتە بەرەو خراپییە و رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی لە 2003 عێراقی لە پلەی 117مین گەندەڵترین وڵات دانا لە كۆی 133 دەوڵەت كە دواتر گەیشتە پلەی 169مین لە نێوان 180 دەوڵەت.

چاودێرانی سیاسی زۆرجار ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە هۆكاری سەرەكی گەندەڵی لە وڵات بریتییە لەو تایفیەتەی هەیە كە پۆستە حكوومەتییەكان لە نێوان گرووپ و پارتە سیاسییەكان و تیفەكان دابەش دەكرێت بەپێی سیاسەتی بەشبەشێنە و ئەوەش وای كردووە گەندەڵی ببێتە شتێكی ئاسایی لە دامەزراوەكانی دەوڵەت كە سیستەمی سیاسی زیاتر چەسپاندوویەتی، وەك پەیمانگەی واشنتن باسی دەكات، هاوكات ئاماژەش دەكەن كە پارتە سیاسییەكانی عێراق دەست لەو سیستەمەی تەوافوقییەی هەیە وەردەدەن بۆ بەرژەوەندی خۆیان، بۆیە ئەو سیاسەتە تایبەتمەندی سیاسی و ئابووری و یاسایی هەیە كە بەشێوەیەكی رێكوپێك و رێكخراو گەندەڵی بەهێزتر دەكات. 

لە رووی سایسییەوە بەشبەشێنە وا دەكات ئەو پارتانە بەئاسانی دەستیان بە حكوومەت بگات، جیا لە دابینكردنی پۆست بۆ كەسانی لایەنگری خۆیان لەو پارتە سیاسییانە، ئەوانە كار بۆ بەرژەوەندی حزبەكانیان دەكەن كە دایانناون و پاڵپشتیان دەكەن، لەبری كاركردن بۆ بەرژەوەندی حكوومەت و گەل، بۆیە گرووپە سیاسییەكان زیاتر گرنتگی بە كۆنترۆڵكردنی ئیدارە و مانەوە تیایدا دەدەن لەبری گرنگیدان بە چاودێریكردنی ئەجیندای دیاریكراوی سیاسیانە. 

هەرچی لەلایەنی ئابوورییە ئەو گرووپە سیاسییانە لە رێگەی بەشبەشێنەی هەیە بەئاسانی دەستیان بە سامانی گشتی وڵات دەگات و چالاكییە ئابوورییەكان لە بازاڕ بۆخۆیان قۆرخ دەكەن وەك پەیمانگەی واشنتن باسی دەكات.