(عەلی وەردی) كۆمەڵناس و زانای ناوداری عێراقی، لە كتێبی وانەكانی ژیانمدا كە بیرەوەرییەكانی خۆیەتی و تێیدا باسی كۆمەڵگەی عێراقی لە سەرەتاكانی سەدەی ڕابردوودا دەكات، هەروەها لە گەلێك لە كتێبەكانی تریشیدا باسی كەسییەتی تاكی عێراقی دەكات و ڕەهەندە كۆمەڵایەتییەكانی دەردەخات. بە بڕوای ئەو كۆمەڵناسە، تاكی عێراقی تاكێكی دووڕووە و لە زۆربەی كاتدا، پرەنسیپێكی كۆمەڵایەتی و مۆڕاڵی جێگیری نییە و هەوڵ دەدات لەگەڵ هەموو دۆخێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی و هەموو دەسەڵاتێك خۆی بگونجێنێت.
لەم ڕووەوە لە كتێبی "وانەكانی ژیانم"دا، نموونەی سەرۆكی شارەوانی بەغدا دەخاتە ڕوو كە لە سەردەمی عوسمانییەكاندا چۆن ژیاوە و چەند خزمەتی ئەوانی كردووە، كەچی كاتێ ئینگلیز عێراق داگیر دەكات و عوسمانییەكان لە بەغدا وەدەر دەنێن، هەمان ئەو سەرۆك شارەوانییە چی بۆ ئەوان كردبوو، بۆ ئینگلیزیش دەیكات، لە كاتێكدا خەلافەتی عوسمانی دەسەڵاتێكی بەناو ئیسلامی هەبوو.
ئەو دووڕووییە بووەتە بەشێك لە خەسڵەتی كۆمەڵایەتییانەی تاكی عێراقی و وەك دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی و دەروونی لێ هاتووە. ئەوەی بەلای ئەوەوە گرنگە ئەوەیە چۆن پارێزگاری لە بوون و بەرژەوەندی خۆی بكات، هەربۆیە چۆنی مەبەست بێت بەو شێوەیە دەژی، یان لەگەڵ هەموو دۆخێكدا خۆی دەگونجێنێت.
كاتێك سەرنج لە كارەكتەری (نووح)ی پاڵەوانی ڕۆمانی "خورمای سەر پەنجەكان"یش دەدەین، دەبینین هەمان ئەو جۆرە كەسیەتییە دووڕووەی هەیە كە لە عێراق دەژیی. مرۆڤێكە كاتێك ئاوارەی ئیسپانیا دەبێت، كەسێكی تری 180 پلە جیاوازە لەوەی لە گوندەكەی خۆی، لەناو عەرەبدا هەیبووە. تا ئەو ئاستەی گومان بكەین ئەو كەسە نووح بێت.
ڕووداوەكانی ئەم ڕۆمانە لە گوندی (سوبح) دەست پێ دەكات كە بە ناسنامە عەرەبن، ئەم بنەماڵەیە لە نەوەی موتڵەقی باپیرە گەورەیانن. نووح كە دەكاتە كوڕی موتڵەق و باوكی سەلیم، لەو گوندە دەژیی، كچێكی هەیە بەناوی (ئستەبرەق) ئەم كچە نەخۆشییەك دەگرێت و ڕۆژ بە ڕۆژ لاواز دەبێت و ڕەنگی زەرد هەڵدەگەڕێت، بۆیە ڕۆژێكیان دەیباتە لای پزیشك لە شاری تكریت و بەر لەوەی بگەنە نۆرینگەكە، لەسەر شۆستە شۆفێرێك دەستێك بە سمتی كچەكەی نووحدا دەهێنێت.
ئەم ڕووداوە دەبێتە سەرەتای دروستبوونی شەڕ و ئاشووبێك كە سەرەنجام 17 كەسی تێدا دەكوژرێن. بەو پێیەی لە ڕوانگەی نووحدا ئەمە دەستدرێژیی و شكاندنی شكۆی خێڵەكی و كەسی ئەوە. چۆن دەبێت كوڕێك دەست لە سمتی كچەكەی بدات؟ ئەویش بێ دەنگ و بێ هەڵوێست بێت. بۆیە هێرش دەكاتە سەر كوڕەكە و ئازار و ئەشكەنجەی زۆری دەدات و خەڵتانی خوێنی دەكات.
دوای ئەمە، هێزەكانی پۆلیس نووح دەگرن و كەسوكارەكەیشی كاتێك لە ڕێی ئستەبرقەوە بەو هەواڵە دەزانن، ئەوەندەی تر هەست بە شكاندنی خۆیان دەكەن، بۆیە بڕیار دەدەن هێرش بكەنە سەر پارێزگای تكریت و نووح ڕزگار بكەن. لەم شەڕ و ڕووبەڕووبوونەوەیەدا 17 كەس لە كەسوكار و ناسیاوەكانی نووح دەكوژرێن و دواجاریش گوندەكەیان چۆڵ دەكەن.
تا ئێرە، ئێمە لە بەردەم نووحێكی عێراقیداین، مرۆڤێك كەسێتییەكی خێڵەكی، میلی و پەتریاكی هەیە، مرۆڤێك شانازی بە شەرەفی خێَڵ و بنەماڵەوە دەكات و جەستەی ژن وەك هێمای شكۆمەندیی و شەرەف دەبینێت. بۆیە چەند پارێزگاری لەو جەستەیە بكات، ئەوەندە شكۆ و پێگەی جەماوەری خۆی و بنەماڵەكەی بە سەربەرزی ڕادەگرێت.
نووح ئەو دەمەی لە گوندەكەیان دەژیی، كەسێكە وابەستەی داونەریتی میلی و خێڵەكی، هەموو ئەو ڕێسایانە پیادە دەكات كە خەڵكی گوندەكەی و بنەماڵەكەی پێ دەناسرێنەوە. بەڵام كاتێك هەمان ئەو مرۆڤە /نووح/ ئاوارەی هەندەران دەبێت و لە ئیسپانیا دەگیرسێتەوە، دەبێتە كەسێتییەكی تری 180 جیاواز لەوەی لە عێراقدا هەیبوو.
نووح كاتێ ئاوارەی ڕۆژئاوا دەبێت، دیسكۆیەك دادەنێت و گارسۆنەكانیشی هەموویان لە ڕەگەزی مێن. نووح دەبێتە مرۆڤێكی تر، تا ئەو ئاستەی سەلیمی كوڕی شۆك دەیگرێت لەوەی چۆن باوكی كە كوڕی موتڵەقی بە ناو و دەنگە، بەم شێوەیە گۆڕاوە؟ نووح كە تەنیا لەبەرئەوەی كێشایان بە سمتی كچەكەیدا 17 كەسی لە عێراق بە كوشت دا، كەچی خۆی لە دیسكۆكەیدا ڕۆژانە دەست لە سمتی ڕۆسا و فاتیمە دەدات و چێژ لەو كردەیە وەردەگرێت، ئەمە وێڕای ئەوەی مەی دەخواتەوە و لە یانەكەیدا كوڕ و كچ سەما دەكەن و ئەویش وەك ئەوەی هەرگیز ئەو كەسە نەبێت كە لە گوندی سوبح دادەنیشت و چەند وابەستەی خێڵ و بنەماڵەكەی بوو. ئەمجارەیان نووح دەبێتە كەسێكی تری جیاواز كە پشت دەكاتە داونەریتی میلی و خێڵەكی بنەماڵەكەی.
وەك كەسێك ڕەفتار دەكات كە نە ڕۆژێك عەرەب بووە نە مسوڵمانیش. بەڵكو مرۆڤێكە خۆی لەگەڵ هەموو بارودۆخێك دەگونجێنێت. ئەزموونی ئەو مرۆڤە لە ژیاندا پێمان دەڵێت زۆرجار مرۆڤەكان ئاین و ناسنامە، خێڵ و بنەماڵە، شكۆ و كەسێتی، بۆ هەڵخەڵەتاندن و فریودان بەكار دێنن.
نووح ماسكێك دەپۆشێت كە لە عێراقدا پێویستە و پێی دەناسرێتەوە، كەچی كاتێك دەچێتە ئیسپانیا، ئەو ماسكە فڕێ دەدات و یەكێكی تر دەپۆشێت. لێرەوە ئەو بۆچوونەی عەلی وەردی لەبارەی كەسێتی تاكی عێراقی، جوانتر بەرجەستە دەبێت.
خورمای سەر پەنجەكان، ڕۆمانێكی سادەیە، وەلێ ڕەهەندێكی قووڵی كۆمەڵایەتی هەیە. ڕۆماننووس هونەرییانە ڕووداوەكانی لە نێوان عێراق و ئیسپانیا، مۆنتاج كردوون و پێكەوەی گرێ داون، تا ئەو شوێنەی خوێنەر كاتێك دەیخوێنێتەوە، چێژی لێ وەردەگرێت.
ئەو ڕۆمانە نموونەیەكی دیار و بەرجەستەی لایەنە دەروونی و پەروەردەییەكانی تاكی عێراق دەردەخات. نموونەی مرۆڤێكمان پێشان دەدات كە حەربا ئاسا خۆی لەگەڵ هەموو بارودۆخ و سەردەمێك دەگونجێنێت. مرۆڤێك كە هەموو بەهایەكی ئاكاری و مرۆیی، نیشتمانی و ئاینی، لەپێناو بەرژەوەندی خۆی لەژێر پێ دەنێت. مرۆڤێك (وەك ئەوەی ئێستەیش باوە) ئاینی ئیسلام و مسوڵمانیبوون دەكاتە ئامرازێك بۆ فریودان و هەڵخەڵەتاندن و چەواشەكاریی، هەموو شتێك لەپێناو بەرژەوەندی تایبەتی و كەسی خۆی دەكات. ئەگەرنا نووح كە بە ڕەوای نەدەبینی كەسێك دەست لە سمتی كچەكەی بدات و 17 كەسی لەو پێناوەدا بە كوشت دا، بۆچی بۆ خۆی بە ڕەوا دەبینێت ڕۆژانە دەیان جار دەست لە سمتی ژن بدات؟ مەگەر ئەمە دووڕوویی نییە؟
سوپاسی وەرگێڕی ڕۆمانەكە دەكەم كە جوان كردوویەتی بە كوردی. وەك خوێنەرێك چەند وەرگێڕانێكی ئەو وەرگێڕەم خوێندوونەتەوە و چێژم لێ وەرگرتوون. ئومێدم هەیە لە داهاتوو ببێتە یەكێك لە وەرگێڕە دیارەكان.
*پەراوێز: ناوی ڕۆمان (خورمای سەر پەنجەكان) نووسینی (موحسین ئەلرەملی) وەرگێڕانی (رەنجدەر جەبار) بڵاوكراوەی ناوەندی ڕۆشنبیری ڕەهەند_سلێمانی 2019.