بانكی ناوەندی عێراق ناوە ناوە چەند بڕیار و رێوشوێنێك بۆ كۆنترۆڵكردنی نرخی دۆلار لە بازاڕ رادەگەیەنێت، بەڵام بێ ئەوەی بتوانێت جیاوازی گەورەی نێوان نرخی فەرمی و بازاڕی دۆلار نەهێلێت، ئەوەی بەرپرسانی عێراق لە میدیاكان دەیڵێن، تەنیا بۆ هێوركردنەوەیە و زۆر جیاوازە لەوەی شارەزایانی دارایی باسی دەكەن، كە پێیان وایە ئیتر عێراق بووەتە دیلی دۆلار و بانكی ناوەندیش هیچ چارەسەرێكی بەدەست نەماوە.
لە دوای 2020 نرخی دینار بەرانبەر بە نرخی دۆلاری ئەمەریكی دەستی بە رووخان كرد، كاتێك حكوومەتی مستەفا كازمی نرخی دۆلاری گەیاندە 1450 دینار، ئەوەش بۆ رووبەڕووبوونەوەی تەنگژەیەكی سەختی ئەوكاتە، ئێستەش نرخەكەی لە بازاڕ لەژێر 1600 دینارەوە مامەڵەی پێوە دەكرێت، سەرەڕای ئەوەی حكوومەتی سوودانی نرخی فەرمی دۆلاری بە 1320 دینار دیاری كرد، بەڵام كڕۆكی كێشەكە چییە؟
ناسر كنانی، شارەزای ئابووری دەڵێت، هەوڵەكانی حكوومەت و بانكی ناوەندی بۆ كۆنترۆڵكردنی نرخی دۆلار تەنیا پینە و پەڕۆیە، كاتێك زۆرینەی بڕیارەكانی لەو بارەوە دراون چارەسەری كێشەكە ناكەن، روونی كردەوە، عێراق زۆرینەی كاڵاكانی لە رێگەی حەواڵەی رەشەوە هاوردە دەكات، بۆیە نرخی دۆلار لە هەڵكشان بەردەوام دەبێت و بێ بڕیاری بوێرانە لە لایەن حكوومەت و بانكی ناوەندییەوە جێگیر نابێت.
لای خۆیەوە نەبیل مەرسوومی، مامۆستای زانكۆ و شارەزای ئابووری لەبارەی دوایین بڕیاری بانكی ناوەندی بۆ كۆنترۆڵكردنی نرخی دۆلارەوە دەڵێت، لە چوارچێوەی هەوڵەكانی بانكی ناوەندی بۆ نەهێشتنی جیاوازیی نرخی فەرمی و بازاڕی دۆلار، رێگەی تری بۆ حەواڵەكردن بە دراوی تر راگەیاند، ئەوەش بۆ ئاسانكردن و خێراكردنی حەواڵەی دارایی، ئەو كارە وەك تیۆری تێچووی هاوردەكردن كەم دەكاتەوە و نرخی دۆلار لە ناوخۆ لە هەڵبەز و دابەزین دەپارێزێت، بەڵام وریاییەك هەیە لەوەی ئەو میكانیزمە كار بكاتە سەر ئابووریی عێراق لە رووی دروستبوونی مەترسی بەرزبوونەوەی نرخی كاڵا بیانییەكان كە بە نرخی دۆلارەوە بەستراونەتەوە.
روونی كردەوە، بۆیە ئەو بڕیارە رووبەڕووی چەند كێشە و بەربەستێك دەبێتەوە، لەوانە نەبوونی بڕی پێویستی دراوەكانیتر لە بانكە عێراقییەكان، ئەوەش مانای وایە ئەو كاڵایانەی عێراق دەیانكڕێت بە دراوی ئەو وڵاتانە حسێب دەكرێت، بەڵام عێراق بە دۆلار پارەكە دەدات، چونكە بانكەكانی عێراق ئەو جۆرە داروانەیان نییە، ئەوەش بەهۆی ئەوەی راستە عێراق ماوەی شەش ساڵە یەدەگی دراوی خۆی جۆراوجۆر كردووە، بەڵام داهاتی نەوتەكەی بە دۆلارە، بۆیە دۆلار بەسەر یەدەگی دراوەكەی زاڵە و تەنیا بڕێكی كەمی لە دراوی بیانی هەیە.
مەرسوومی دووپاتی كردەوە، تا ئەوكاتەی نرخی نەوت بە دۆلار بێت و داهاتی نەوت بەسەر بودجە و هەناردەكردنی عێراقەوە زاڵ بێت، لە سایەی ونبوونی تەواوەتی هەناردەی جگە لە نەوت، ئەستەمە عێراق بتوانێت لە كۆتی دۆلار ئازاد بێت، چونكە لە مامەڵەكانیتری هەر پێویستی بە دۆلار هەیە، بۆیە پشتبەستنی عێراق بە یوانی چینی و دراوەكانیتر، هیچ لە بابەتەكە ناگۆڕێت و هەر دیلی دۆلار دەمێنێتەوە.
ئەو شارەزایە دووپاتی كردەوە، شتێكی دووپات نەكراوەیە كە پشتبەستن بە سەبەتەیەك دراو لە مامەڵە بازرگانییەكان لە نێوان عێراق و وڵاتانی تر یارمەتی دەربازبوون لە مەترسییەكانی كێشەی نرخی دۆلار دەدەن، ئەوەش واتای ئەوەیە كە بابەتەكە پێوەستە بە كۆنترۆڵكردنی قاچاخی دۆلار زیاتر لە رێوشوێنی تر كە ئابووری وڵات رزگار دەكات و لە لێكەوتەی مەترسیداری دارایی دەیپارێزێت.
هەر لەو بارەوە مەحموود داغر، بەرپرسی پێشوو لە بانكی ناوەندی دەڵێت، ئەوانە هەڵەن كە وا دەزانن دەتوانرێت سیاسەتی دراو لە عێراق بەتەنیا كار بكات، بەڵكو دەبێت بە هاوڕێكی لەگەڵ سیاسەتی دارایی و بازرگانییەوە كار بكات، بۆ ئەوەی ببێتە نموونەیەكی دروستی ئابووری عێراقی، نرخی دۆلار كڕۆكی سیاسەتی دراوی عێراقییە، ئێمە هەموو شتێك هاوردە دەكەین، بۆیە سیاسەتی بازرگانی بە سیاسەتی دراوەوە بەستراوەتەوە.
روونی كردەوە، بەردەوامیی مامەڵەی بازرگانیی عێراق لەگەڵ ژمارەیەك وڵات كە سزایان لەسەرە، وا دەكات خواستی زیاتر لەسەر دۆلار لە دەرەوەی سەكۆی ئەلیكترۆنی بانكی ناوەندی و لە دەرەوەی سیاسەتی دراوی عێراق دروست ببێت، ئەوەش بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار، بۆیە تاكە چارەسەر بەستنەوەی مامەڵەكردنە لەگەڵ وڵاتان بە سیستمی بانكی و كۆنترۆڵكردنی دەروازەكان و هاتنی نایاسایی كاڵاكانە لەوێوە، بەڵام دیارە جیاكردنەوەی ئابووری و سیاسەت سەختە، ناوەڕۆكی تەنگژەی ئێستەی نرخی دۆلاریش ململانێی نێوان ئەمەریكا و ئێران و شێواز و سروشتی پێوەندییە بازرگانییەكانی نێوان عێراق و ئێرانە، بۆیە پێشبینی چارەسەربوون زەحمەتە، چونكە قەبارەی بازرگانی عێراق و ئێران 10 ملیار دۆلارە، مانگانەش ملیۆنان دۆلار بۆ ئەو مەبەستە خەرج دەكرێت، بۆیە زەحمەتە ئەوانە بوەستێنرێن.
رائید عەزاوی، توێژەرەی ئابووری دەڵێت، بانكی فیدراڵی ئەمەریكا داوا لە بانكی ناوەندی عێراق دەكات حەواڵەی گەورەی دارایی و بێ پاساو بۆ ئێران بوەستێنێت، هاوكات كۆنترۆڵی هاتوچۆی دۆلار بكات، لە بەرانبەردا ئێران و هێز و میلیشیاكانی دۆخەكە بەرەو هێشتنەوەی قاچاخی دۆلار بۆ ئێران پاڵ دەدەن، كە تەنیا ئێران لەو قاچاخییە سوودمەند نییە، بەڵكو لایەنی تریش وەك سووریا و توركیا.
لای خۆیەوە ناوەندی موستەقبەل بۆ توێژینەوەی ستراتیجی پێی وایە كە هیچ ئاماژەیەكی ئەرێنی لە لایەن حكوومەتی عێراقەوە نییە بتوانێت لە دەربازبوون لە ململانێی ئەمەریكا و ئێران رزگاری ببێت، بەتایبەتی لە سایەی نەبوونی خواستی هەردوولا بۆ سازشكردن بۆ یەكتر، چونكە سازشكردنی هەریەكەیان واتە پاشەكشەی دەسەڵاتی لە عێراق بۆ بەرانبەرەكەی، ئەوەش كاریگەری لەسەر هاوسەنگیی هێز و توانای بەرپەرچدانەوەی هەردوولا و هاوپەیمانەكانیان دەبێت.