لە ساڵانی دوایی بێباوەڕی لە عێراق لە بازنەی هەڵوێستێكی تاكەكەسی نەماوە، بەڵكو بووەتە دیاردەیەكی بەرچاو، بەتایبەتی لە نێو توێژی گەنجان، لێدوانەكانی مامۆستایەكی زانستە سیاسییەكان سەبارەت بە زیادبوونی رێژەی بێباوەڕی لە عێراق و پێوەندیی نێوان ئیسلامی سیاسی و گەشەكردنی ئەم دیاردەیە، پرسیارێكی قووڵی لەبارەی داهاتووی ناسنامەی ئاینی لە عێراق و رووژاندووە.
خالد عەرداوی مامۆستای زانستە سیاسییەكان لەوبارەوە دەڵێت، پێوەندییەكی راستەوانە لە نێوان گەشەكردنی ئیسلامی سیاسی و زیادبوونی ئاراستەی بێباوەڕی لە وڵاتانی عەرەبی و عێراق هەیە، ئەم پێوەندییەش بۆ نائومێدیی گشتی لە ئاستی كاركردنی ئەو هێزانەی كە درووشمی ئیسلامییان وەك چارەسەر بەرز كردبووەوە، دەگەڕێتەوە، كە لە پێشكەشكردنی نموونەیەكی سەركەوتووی فەرمانڕەوایەتی شكستیان هێنا، ئەوەش وای كرد بەشێك لە كۆمەڵگە، بەتایبەتی گەنجان، ئاین بە بەرپرسیاری شكستی سیاسی و بژێویی ژیان بزانن.
عەرداوی دووپات لەوە دەكاتەوە كە كێشەكە لە خودی ئایندا نییە، بگرە لە بەسیاسیكردن و بەكارهێنانیەتی لە چوارچێوەی پڕۆژەی دەسەڵاتخوازییەكی شكستخواردوودا، دەڵێت، ئەمڕۆ ئیسلامی سیاسی رووبەڕووی ساتێكی پێداچوونەوەی بوونگەرایی بووەتەوە، یان دەبێت ئامرازەكانی نوێ بكاتەوە و متمانەی كۆمەڵایەتی بنیات بنێتەوە، یان تووشی هەمان چارەنووسی ئەو رەوتە نەتەوەییانە دەبێت كە لەژێر قورسایی درووشم و واقیعی دژبەیەكدا داڕمان.
عەرداوی نموونەی ئەزموونی ئەوروپای مۆدێرن دێنێتەوە، كاتێك كۆمەڵگەكان كڵێسا و چینی ئەرستۆكراتیان بە بەرپرسیاری دواكەوتوویی و ستەمكاری دانا، ئەوەش بووە هۆی شۆڕشێكی گەورەی هزری دژی دامەزراوەی ئاینی، تا وای لێهات بگوترێت، ئازادی لەدایك نابێت تا دوا ئەرستۆكرات بە ریخۆڵەی دوا قەشە هەڵنەواسرێت و لەناو نەبرێت.
عەرداوی ئەم مۆدێلە دەگوازێتەوە بۆ دنیای عەرەبی كە ناسیۆنالیزمی عەرەبی رووبەڕووی پاشەكشەیەكی هاوشێوە بووەوە و پارتە نەتەوەپەرستەكان پەراوێز خران و دەڵێت، وا دیارە ئیسلامی سیاسی هەمان ڕێڕەو بەرهەم دێنێتەوە، و دداننەنان بە هەڵەكان لەوانەیە ببێتە هۆی كەوتنێكی گەورە.
هیچ ئامارێكی فەرمی و ورد لەبارەی ژمارەی بێباوەڕان لە عێراق بوونی نییە، بەڵام توێژینەوە ناحكومییەكان و راپۆرتە میدیاییە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان ئاماژە بە زیادبوونی رێژەی بێباوەڕی دەكەن، بەتایبەتی دوای خۆپێشاندانەكانی تشرینی 2019 و ئەو هەژانەی دوای ئەوە وێنەی مەرجەعییەتە سیاسی و ئاینییەكان گرتەوە.
بەپێی داتاكانی ماڵپەڕی " World Population Review"، عێراق بۆ ساڵی 2025 لە پێشەنگی وڵاتانی عەرەبیدایە لە رووی رێژەی ئاشكراكراوی بێباوەڕییەوە، بە ڕێژەی 4.5% ی دانیشتووان، كە بەرزترینە لە نێو وڵاتانی عەرەبیدا و پێش توونس 2.2% و لبنان 2.1% كەوتووە.
بەپێی راپۆرتێكی پێشووتری پەیمانگەی گالووپ، رێژەی كەسانی نائاینی لە عێراق لە 9% لە ساڵی 2012ەوە بۆ زیاتر لە 30% لە ساڵی 2020 بەرز بووەتەوە، هەندێك لە ناوەندەكانی توێژینەوەش مەزندە دەكەن رێژەی گومانكاران لە باوەڕە ئایینییەكان لەنێو توێژی تەمەن 18 بۆ 30 ساڵ زۆر لەوە بەرزتر بێت، بەتایبەتی لە شارە گەورەكانی وەك بەغدا و بەسرە و نەجەف.
ئەم ژمارانە گۆڕانێكی بەرچاو لە پێكهاتەی ئاینیی كۆمەڵگەی عێراقدا ئاشكرا دەكەن، لەنێو ژینگەیەكی ئاڵۆزی كۆمەڵایەتی و سیاسی و لە سایەی لاوازیی متمانە بە دامەزراوەكان و پاشەكشەی ئاستی كاركردنی ئەو هێزە ئاینیانەی لە دوای 2003ەوە بەسەر پرۆسەی سیاسیدا زاڵن.
پسپۆڕانی كۆمەڵناسی پێیان وایە كە زۆرێك لە بێباوەڕە نوێیەكان ناتوانرێت لە چوارچێوەی بێباوەڕیی كلاسیكی پۆلێن بكرێن، بەڵكو زیاتر لە حاڵەتێكی رەتكردنەوە و تووڕەیی بەرانبەر بەو واقیعە ئاینی و سیاسییەی تێیدا دەژین نزیكن، لەوبارەوە توێژەران دەڵێت، ئەوان گەنجانێكن متمانەیان بە هەموو شتێك لەدەست داوە، لە دەوڵەت و ئاین و دامەزراوە و خێزان و پەروەردە و هیتریش، بۆیە هەڵیان بژاردووە تا لە خاڵی سفرەوە دەست پێ بكەنەوە.