من بۆ ماوەی 30 ساڵ و زیاتر مامۆستای قوتابخانەی یەکشەمووان بووم تا ئەم دواییانە، لە کڵێسایەکی بچووکی لیبراڵ لە باکوری کالیفۆرنیا کە لە بزووتنەوەی مافە مەدەنییەکانەوە سەری هەڵدا. زوو فێر بووم کە کاتێک قوتابی زۆری هەژارت هەیە، لە نزیکەوە لەگەڵ تراژیدیا ئاشنا دەبیت، دایک و باوکی ئاڵوودەبوو یان مردوو، تەقەکردن، ئازار و سووکایەتییەکانی ڕەگەزپەرستی و هەژاری، بۆیە زیاتر لەوەی پێشبینی دەکرا باسی تراژیدیامان دەکرد.
هەرگیز هەوڵم نەدا بە گوتەی جوان و دروشمی مەسیحی دڵیان بدەمەوە، بەتایبەتی دوای ڕووداوەکانی تەقەکردن لە قوتابخانەکان وەک ئەوەی لە کڵێسای کاتۆلیکی "مژدەدان" لە مینیاپۆلیس ڕووی دا. "سڵاو منداڵینە! خوا پلانێکی هەیە! ئۆخەی." لەگەڵ ئەوەشدا، ئێمە باوەڕمان وابوو کە مردن گۆڕانکارییەکی گەورەی ناونیشانە و خوا منداڵەکان دەباتەوە لای خۆی کاتێک ئەم ژیانە جێدەهێڵن.
کە لە تەوراتدا دەمانخوێندەوە کاتێک گریانی شەو درێژە بکێشێت و خۆشی لە بەیانیدا دێت، من ڕوونم دەکردەوە کە ئەمە بە واتای وشەی لە بەرەبەیاندا نییە، وەک ئەوەی پاسکیلێکی نوێ لە وۆڵماڕت ببینیت. ئێمە باسی شەوە درێژ و تاریکەکانی ڕۆح دەکەین. و زەبووربێژ مەبەستی خۆشیی ڕەها نەبوو، وەک پۆپ ڕۆکس و ڤیلێج پیپڵ. مەبەستی ئاسوودەیی و ئارامی بوو، لە کۆتاییدا.
دەبێت یەک یاسای نەگۆڕ هەبێت: منداڵان نابێت بە فیشەک بکوژرێن یان لە برساندا بمرن. لەکاتی لێخوڕین بۆ کڵێسا دوای تەقەکردنەکەی یوڤاڵدی، تێکساس، بیرم کەوتەوە کە لێکدەرەوەیەک دەیگوت پێوەری گەلێک ئەوەیە کە ڕێگە بە چەند تابووتی بچووك دەدات. بێگومان، ئەم ڕوونکردنەوەیە بۆ بچووکەکانی پۆلەکەم، دوو کچی نۆ ساڵان، یان تەنانەت بۆ هەرزەکارەکانیش سوودی نەدەبوو، بەڵام هەستێکی خۆبەڕاستزانینی پێدام، هەموومان دەزانین کێشەکە چییە. ئێمە ڕێگە دەدەین خەڵک خاوەنی چەکی سەربازی بن و بەکاری بهێنن.
هەمیشە منداڵەکانم دەبردە دەرەوە بۆ پۆلە بچووک و کەمێک شێواوەکەمان لە نیوەی مەراسیمی گەورەکاندا. وەک جوجەڵەی مراوی دوام دەکەوتن چونکە ئازاد کرابوون و خواردنی سووکیش هەبوو.
لەو یەکشەممە تایبەتەدا، بیرم لەوە کردەوە کە ڕیزبەندییەکە تێکبدەم و سەرەتا خواردنە سووکەکانیان بدەمێ، پێش گفتوگۆکەمان، تا کەمێک خۆیان سڕ بکەن. ئەم ڕۆژانە ئەوەندە خراپە و دڵڕەقی لە هەموو لایەکەوە دێت. ئێمەش خۆمان بە خواردن، بازاڕکردن، خواردنەوە، هەوڵدان، یان هەر شتێکی تر سڕ دەکەین. دوای چەند ڕۆژێک، لەبیرمان دەچێت کە یادی بکەینەوە.
لەبری ئەوە، بە پرسیارکردن دەستم پێکرد کە چۆنن لە بەرامبەر هەواڵە ترسناکەکانی یوڤاڵدی. زۆریان بێدەنگ بوون. یەکێکیان وتی "باشم". یەکێکی تر وتی "باشم".
یاسای ژیان ئەوەیە کە بێتاوانەکان ئازار دەچێژن. خەڵکی خراپ لە شتی خراپ دەرباز دەبن. لێم پرسین مامۆستاکانی پۆلیان ڕۆژی دوای تەقەکردنەکان چییان پێکردوون. هەرزەکارێک باسی ڕاهێنانی تەقەکەری کرد "ڕابکە، خۆت بشارەوە، شەڕ بکە."
ئەمە دڵی کون کردم. نەمدەتوانی بەرگەی بینینی ئەو هەموو بێدەسەڵاتییەیان بگرم. لەگەڵ ئەوەی شتێکی کەمم پێبوو پێشکەشی بکەم، جارێکی تر پێم گوتنەوە ئەوەی دایکی بەڕێز ڕۆجەرز پێی گوتبوو ''لە کاتی ڕوودانی تراژیدیادا، سەیری یارمەتیدەرەکان بکەن. لەوێدا چاکە و قوربانیدان دەبینین، ئەمانە هیوامان پێ دەبەخشن. با ڕووناکی هەبێت و با لە منەوە دەست پێبکات.
لێم پرسین کە پێیان وایە دەتوانن زۆرترین یارمەتی کێ بدەن، و بەبێ دواکەوتن، باسی خێزانی منداڵە مردووەکانیان کرد، بۆیە گەورەکانی پۆلەکەم کەرەستەی هونەرییان هێنا و دەستمان کرد بە دروستکردنی کارت بە وشەی خۆشەویستی، هیوا، شریت و بریقە.
پێم نەگوتن کە وەڵامی تێکساسی خۆشەویست ئەوە بوو کە پێشنیاری فێرکردنی منداڵانی بچووکیان کرد چۆن خوێنبەربوونی هاوپۆلێکیان بوەستێنن. هەروەها باسم لە فۆکسنیوز نەکرد.
زۆربەی کات گوێم لێدەگرتن کاتێک کاریان دەکرد. زۆربەی کات گوێ لە هاوتەمەنەکانیشم دەگرم، کاتێک هەمان بێدەسەڵاتی و هەستی چارەڕەشی دەردەبڕن. بیرتان دەخەمەوە کە چ دەتوانین بکەین، گۆرانی بڵێین، بە بێدەنگی دابنیشین، مۆم دابگیرسێنین، پیاسە بکەین، کاری هونەری بکەین، دەنگدەران تۆمار دەکەین، زبڵ هەڵدەگرینەوە، زۆر دەخۆین، زۆر هەناسە هەڵدەکێشین، داواکارییەکانمان دەبەینە لای یاسادانەرانمان، تکایە، تکایە ئەمە بوەستێنن. تەنها ئێوە دەتوانن.
بارودۆخەکە لە دەرەوە سەخت و دژوارە و لای من کە نیگەران و گومانلێکەرم، ڕۆژ بە ڕۆژ خراپتر دەبێت. ئێمە بوونەوەرێکی توندوتیژین لە نەتەوەیەکی توندوتیژدا. چۆن ڕووبەڕووی ئەم سیستم و پێکهاتانەی مردن ببینەوە؟
دەبێت ئامادە بین. دەمانەوێت لە ئازارەکان دابڕاو بین، بەڵام لەوانەیە وەڵامەکە ئەوە بێت کە نزیک ببینەوە، ئەو ژنەی دەگری کە مێردەکەی دیپۆرتکراوەتەوە بۆ مانیلا، لەو کەسەی کوڕەکەی لە لێوارێکەوە خۆی فڕێداوە، ئەو بچووکانەی ڕاهێنان دەکەن چۆن بە زیندوویی بمێننەوە. دەتوانیت لەگەڵیان بگریت، پەرداخێک ئاویان بۆ بهێنیت، ئۆتۆمبێلەکەیان بجوڵێنیت ئەگەر بڕیارە ڕابکێشرێت، ساندویجێک بۆ ئەو داپیرەیە ببەیت کە هەموو ڕۆژەکە هیچی نەخواردووە.
دوای تەقەکردنێکی قوتابخانە، هاوڕێ ڕابییە خۆشەویستەکەم سیدنی مینتز چیرۆکێکی لە میدراشەوە ''کۆمەڵە چیرۆکێک دەربارەی ئەوەی تەورات چی فێردەکات'' بۆ گێڕامەوە. کاتێک موسا تابلێتە ڕەسەنەکانی بە دە فەرمانەکەوە شکاند و بە تووڕەیی گەڕایەوە بۆ کێوی سینا، کەسێک هەموو پارچە شکاوەکانی کۆکردەوە. لە کۆتاییدا لەگەڵ کۆپییە جێگرەوەکەی فەرمانەکان خرانە ناو سندوقی پەیمان.
ئێمە شکاوەکانمان لە هەمان دەفردا لەگەڵ پیرۆزییەکانمان هەڵدەگرین. تووڕەیی و کوشتن هەمیشە بەشێک بووە لە چارەنووسمان و بەردەوام دەبێت. یەکێک لە کوڕەکانی ئادەم و حەوا ئەوی تری کوشت، ئێمە هێشتا هەموو ڕۆژێک ئەمە دەبینین. ئەمە ڕاستەقینەیە، تەنها شتێک کە دەتوانیت هەڵیبژێریت ئەوەیە کە چۆن کاردانەوەت دەبێت. ئایا خۆت دادەخەیت، وەک ئەوەی بتپارێزێت، یان هەوڵ دەدەیت کراوە بیت و لە جیهاندا دەست بە کار بکەیت؟
دایک و باوکەکان ئەو ڕۆژە لە دەورم کۆبوونەوە تا بپرسن چۆن دەتوانن لەگەڵ منداڵەکانیان باسی تەقەکردنەکە بکەن. وتم، باسی خۆشەویستی بکەن و گوێ بگرن. پرسییان ئایا هیچ مانایەکی هەبوو؟ نەخێر، هێشتا نا.
بەڵام، پێشنیارم کرد، لەوانەیە ڕۆژێکی باش بێت بۆ دروستکردنی شۆربا. کاتێک ''سید'' زۆرترین هەستی بێهیوایی دایدەگرێت، شۆربای تۆپی ماتزۆ بۆ نەخۆش و تەنیاکان و هاوڕێکانی دروست دەکات، لە نەریتی پرێسبیتێری ئێمەدا، زیاتر حەزمان لە کاسرۆلە. ئەمانە دڵدانەوە بە ڕۆح دەبەخشن. هەمیشە خەڵکێکی زۆر هەن کە پێویستیان پێیانە، وەک من.
لەم نێوەندەدا، منداڵەکانیان ڕایان کردبووە سەر چیمەنەکە، کە لە تۆپێکی تا ڕادەیەک هەواتێکراویان دەدا ، هەندێکیان ناشارەزا، هەندێکیان چالاک، ئارەقاوی، تەرکیزکراوە و درەوشاوە.
لەلایەن ئان لامۆت ڕۆماننووس و نووسەری "بەجۆرێک لە جۆرەکان: بیرکردنەوە لەبارەی خۆشەویستی" و چەندین کتێبی تری ناخەیاڵییە.
نیویۆرک تایمز
وشە