53 ساڵ بەر لەمڕۆ لە 26ـی حوزەیرانی 1972 هونەرمەندی گەورەی كورد حەسەن زیرەك كۆچی دوایی كرد.
53 ساڵە ئەو بەجەستە لەناو كورددا نەماوە، بەڵام تا ئێستەش گۆرانییەكانی زۆرترین گوێگریان هەیە، زیادەڕەوی نییە ئەگەر بگوترێت زیرەك خۆی بەتەنیا سامانێكی هونەرییە، لە یەك كاتدا خۆی مامۆستای بەستەی كوردیی و پارێزەری فۆلكۆر و زیندووكەرەوەی فۆلكلۆریشە، هەر خۆشی گەشەپێدەری سەرەكی ئاواز و هۆنراوەی كوردییە.
حەسەن زیرەك لە گەڕەكی سەر قەڵا، هەر لەو شوێنەی كە قەڵای سەردار و مزگەوتی جامیع و حەوزە گەورەی بۆكانی تێدا هەڵكەوتووە، لە ڕۆژی ٢٩\١١\١٩٢١ لە دایك بووە. 11 ساڵ دەبێ كە باوكی لە دەست دەدات و دایكیشی مێرد دەكاتەوە. زیرەك و خوشك و براكانی دەكەونە ژیانێكی ئەستەم و لێك جیا دەبنەوە.
زیرەكی منداڵ بۆ تێركردنی سكی خۆی دەبێتە گاوانی ماڵە دەوڵەمەندەكانی شار، ئەوجا كشتوكاڵی دێهات و گزیری ئاغا. لە شارەكانی كوردستانی رۆژهەڵات و باشووریش و دواتریش ئێران و عێراق شاگرد قەنادی، قاوەچییەتی، خزمەتچی هوتێل و ڕیستۆرانتەكانی كردووە، بە گوتەی خۆی "ڕۆم و ئێران و عێڕاق گەڕاوە و لە هیچ شوێنێك جێگەی نەبووەتەوە". هەر سات و ڕۆژێك لە گوندێك و شارێكی كوردستان بووە، یا لە بەندەر عەباس و تەورێز و تاران و شوێنی تر.
پاش 22 ساڵ ئاوارەیی، دەربەدەری و ماڵ بە كۆڵی و ژیان لە ناو میلەتانی دراوسێ و خەڵكەكەی خۆیدا لە ساڵی ١٩٥٤-١٩٥٥ بۆ یەكەم جار دەنگی لە ڕادیۆی كوردی بە‌غدا بڵاو دەكرێتەوە، دەنگێك كە پاشان هەموو كوردستان دادەگرێ و دەبێتە خۆشەویستی هەر ماڵە كوردێك.
حەسەن زیرەك لەو ساڵانەدا زۆر گۆرانی تۆمار دەكات، هەروەها چیرۆكی ژیانی بە شیعر دەهۆنێتەوە كە لەلایەن دكتۆر محەمەد سادیق موفتیزادەوە بە چاپ دەگات. ئەم كتێبە ڕەنگەی یەكەم كتێبی كوردی چاپكراو بێ لە سەردەمی ڕژێمی شاهەنشاهیدا.
لەگەڵ دامەزراندنی ڕادیۆی كوردی كرماشان، ڕەوانەی شاری شیرین و فەرهاد دەكرێ و لەوێ بە هاوكاری ناودارانی ئەمڕۆی موزیكی ئێران حەسەنی یوسف زەمانی، حوسێن یوسف زەمانی، موجتەبا میرزادە، حەسەن كامكار، عەبدولسەمەدی، فەرەیدوون مورادی و كەسانی تر، بەشێكی كەم وێنەی موزیك و گۆرانی كوردی تۆمار و بڵاو دەكاتەوە.
زیرەك پاش تاران و كرماشان یەكەم كەس دەبێ كە هاوكاریی ئێزگەكانی تەورێز و سنە و مەهابادیش دەكات. ئەو جگە لە كوردی، بە زمانی فارسی و ئازەریش گۆرانی دەڵێ و لێرەش یەكەم كەسە كە هاوبەش لەگەڵ گۆرانیبێژانی فارس و ئازەری گۆرانی دەڵێ و بەوانیش گۆرانیی كوردی گوتووە. لێدوان لەسەر بەرهەمەكانی مامۆستا زیرەك كە خەزێنەیەكی دەوڵەمەندە و بەگوتەی دكتۆر موفتیزادە سەر لە هەزار و 53 گۆرانی دەدا و زۆر لایەنی فەرهەنگی كورد دەگرێتەوە، كارێكی مەزنە و ئەركێكی مەزن دەخاتە سەرشان كە ئەمەش دەتوانێ كاری ناوەندێكی تایبەتی بێت.
لەبەرئەوەی حەسەن زیرەك بەشێكی بەرچاوی فۆلكلۆری كوردی زیندوو كردووەتەوە، شیعری شاعیرانی كە ئەوكات ئیزنی بڵاوبوونەوەیان نەبووە بە گۆرانی گوتووەتەوە. گیانی دووبارەی وەبەر مێلۆدی كوردی هێناوە. زۆر زاراوە و وشە و پەندی پێشینان كە ئەمڕۆ كەمتر بەكار دێن لە گۆرانییەكانیدا تۆمار كردووە. وێنەیەكی زیندوو لە ناوچە و شار و گوندەكانی ئەو كاتەی كوردستان دەداتە دەست. ئاكار و رەفتار و و بیر و بۆچوونی كوردان لە بەرهەمەكانیدا ڕەنگ دەداتەوە. ئەوەش ڕوونە كە ژن جێگەی تایبەتی لە گۆرانیەكانی زیرەكدا دەگرێت.
زیرەك سەرەڕای ژیانی تاڵی، زۆر جاران خراوەتە گرتووخانەكانی ئێران و عێراق، ئەویش بە بیانووی سیخوڕیكردن، ڕاستییەكەی هەردوولا دەیانزانی كە زیرەك دۆستایەتی لەگەڵ هێزەكانی كورد و ڕۆشنبیراندا هەیە. ساواك زۆر جاران لە گرتووخانی ناوە، كە بەریشیان داوە لە ژیانی دەرەوەی گرتووخانەشدا زیرەك بەدەستی هاوشارییەكانی تووشی ئازار بووە، ماوەیەك بڕیار دەدات واز لە هەموو شت بێنێت، تەنانەت ژن و منداڵەكانی.
خۆی دەڵێت: "هونەر لە ناو كورددا قەدری نەما، ئەوەتا لەم كێو و شاخە چایخانەیەكم داناوە، ڕازیم و كاسبیی تێدا دەكەم". زیرەك لەسەر سنووری باشووری كوردستان و رۆژهەڵات لە نێوان سێ كێودا لە نزیك بانە، كەلاوەیەك دەكاتە چایخانە، كە زۆر زوو دەبێتە مەكۆی هونەرمەند و ڕۆشنبیر و كەسانی تر و هەر لە كەركووك و هەولێرەوە، هەتا ئیلام و ئاوا میوان دەگەیشتنە لای زیرەك. زۆر جاران لە نیوەشەودا تاقمی نەناسراو هێرش دەبەنە سەری و بە قەستی كوشتنی لێی دەدەن.
كەس نەیدەزانی ئەم كابرایە بۆ گەشتووەتە ئەم كێو و شاخە؟ بۆ ئیتر گۆرانی ناڵێت؟ بۆ لە ڕادیۆ نەماوە؟ بۆ دەكەوێتە گرتووخانە؟ بۆ لە ژن و منداڵ دوور كەوتووەتەوە؟ كەس نەیدەزانی لە دڵ و مێشكی زیرەكدا چی هەیە. خۆی دەڵێ: "سڕێكە وا لە دڵما گەر بیڵێم زمان ئەسووتێ، گەر بیشارمەوە نەیبێژم مێشك و ئێسقان ئەسووتێنێت".
ڕۆژی ٢٦\٦\١٩٧٢ شاری بۆكان ماتەم دایدەگرێ، ئەو ڕۆژە هەموو شت ڕاوەستاوە، دوكانەكان داخراون، قوتابخانەكان بێ مامۆستا و قوتابی ماونەتەوە، هەموو شت لە پشت سەری مامۆستای گۆرانی و مەقامی كوردی بەرەو گۆڕستان لە ڕێگەدا بوون، دیمەنی ئەم ڕۆژە لە گوتن و نووسین نایەت، چاوی كەم كەس لە پیر و جوان، حاجی و مەلا، خوێندەوار و بێسەواد، دارا و نەدار، ژن و پیاو هەبوو كە فرمێسكی تێدا نەگەڕابێت. لە مێژووی ئەم شارەدا ئەمە یەكەم جار بوو كە شارێك بەرەو گۆڕستان بكەوێتە ڕێ. زیرەك سەرەتا لە گۆڕستانی شار دەنێژرێت و پاشان بۆ ناڵەشكێنەی دەگوێزنەوە، شوێنێك كە دەبێتە زیارەتگەی پیر و جوان.
قەت لە دنیادا نەبوو بێجگە لە ناخۆشی بەشم
ئەی خودا چەند بەدبەخت و چەند چارەڕەشم
سەردەمێك ئاوارە بووم و مودەتێكیش دەربەدەر
قەت نەمدی ڕووی ئاسوودەگی هەر تووشی گێرە و قەرقەشم
بەرهەمەكانی زیرەك تەنیا لەناو كورددا نەماوەتەوە، بەڵكو چووەتە ناو نەتەوەكانی وەك فارس و ئازەر و تورك و عەرەب و یۆنانییەكان و ئەرمەنەكانیش گۆرانییەكانی ئەویان گوتووەتەوە یان ئاوازەكانی زیرەكیان دزیوە، هەندێكیان ئاماژەیان بەناوی حەسەن زیرەك كردووە و هەندێكیشیان وەك هونەری خۆیان ناویان بردووە.