رۆمانی "وێڵی"ی دلاوەر ڕەحیمی لەو ماوە كەمەی بڵاو كراوەتەوە، زۆرترین قسەی لەبارەوە كراوە، یەكێكە لەو رۆمانانەی نووسەران و خوێنەرانی رژد ستایشی دەكەن.
د. مەحەمەد مەنتك لەبارەی رۆمانەكەوە نووسیویەتی، ڕۆمانی "وێڵی" لە نووسینی دلاوەر ڕەحیمی، لە ڕووی شێوازەوە ڕۆمانێكە خوێنەر زوو هەست دەكات، ڕۆمانەكە خۆی شێوازی خۆی داڕشتووە. بە خوێندنەوەی ڕۆمانەكە، خوێنەر دەزانێت نە ناوەڕۆك كراوە بە قوربانی شێواز و نە شێوازی كراوە بە قوربانی ناوەڕۆك.
باسی لەوەش كردووە، خوێنەر ناتوانێت ناوەڕۆك و شێواز لە یەكتر جودا بكاتەوە. لەناو ڕۆمانەكەدا هورژومی فشارێكی دەروونی گەورە لەسەر وەگێڕ و بەردەنگ هەیە، چونكە بەردەوام وشەكان پاتە دەبنەوە.
"بیر لە پێوەندیی تۆ و تەنیاكەوتن دەكەمەوە، بیر لە پێوەندیی تەنیاكەوتن و تەنیاخستن دەكەمەوە، بیر لە تۆ و تەنیاخستن دەكەمەوە، بیر لە خۆم و ئەو دیلییەی تۆ، ئەو تەنیاخستنەی تۆ دەكەمەوە". (وێڵی، ل١٦).
حەمە مەنتك دەڵێت: ئەم پاتبوونەوەی وشەكان، بەڵگەی بوونی شەپۆلێكی بەهێز و گەورەی یادەوەرییە، تێیدا كارەكتەر لە ڕێی شەپۆلی هۆشەوە ئەو فەزا و شێوازە دامەزرێنێت كە ڕۆمانەكە پێویستیەتی. هەمان كات دەبینین بە هۆی ئەم شەپۆلانەوە، هیچ هێڵێكی درامی، جووڵەیەكی دیار و ئاشكرای ڕووداو و كارەكتەرەكان نییە، چونكە دەروون و زەینی كارەكتەر و وەگێڕ كراوە بە مەیدانی هەڵچوون و داچوونی شەپۆلی یادەوەرییەكان.
د. محەمەد ئەوەشی گوتووە، شەپۆلی هۆش لەم ڕۆمانەدا وەك میتۆدێك بۆ خستنەڕووی چەمكەكان بەكار دێت، چەمكگەلی وەك: سلوول، بەندی، بەندیوان، كۆمەڵ، زێوان و یاخیبوون.. تاد. ڕۆماننووس خۆی دەچێتە دەرەوەی هەموو شتەكان، ئەو دەكێشتەوە، ئەوە كارەكتەر، وەگێڕ و بەردەنگن خۆیان بابەتیبوون دەدەنە دەقەكە. وەگێڕ لە ڕێگەی ئەو شەپۆلانەوە دەیەوێت كارەكتەر بەئاگا بهێنێتەوە كە ژیان و تاقانەیی ئەو جێی تێڕامانە.
ئەم ڕۆمانە لە ڕووی نووسینەوە شێوازێكی ئاسانی فریودەرانەی هەیە. واتە بە زمانێكی ئاسان، بەڵام تۆكمە و ورد داڕێژراوە. لە كۆی ڕۆمانەكەدا بەر وشەیەكی ناڕوون، ئاڵۆز و فەلسەفی ناكەوین، ئەوەی هەیە شێوازە وردە داڕێژراوەكەیەتی، خوێنەر ناتوانێت وشەكان، ڕستەكان لێك هەڵاوێرێت، هەرچەندە كۆی بنیاتی ڕۆمانەكە لەسەر شەپۆلی هۆش دامەزراوە، بەڵام ئەوە وای نەكردووە ڕستەكانی ناو ڕۆمانەكە وەك وڕێنە و قسەی هەلەقومەلەق دەركەون. "من تۆ دەگێڕمەوە، دەمەوێ نەخنكێم، دەمەوێ بەوانی تر بڵێم وەك تۆ نەبنە دیلێك لە بەندیخانەیەك كە خۆیانن و پاسەوانگەلێك كە كۆمەڵگەیە. بۆیە من بە حەز و چاوەڕوانی ئەوان ناتگێڕمەوە، ویست و حەزی ئەوان زۆر قۆڕ و قێزەونە، من دژی حەز و سەلیقەی ئەوان دەتگێڕمەوە.” (وێڵی، ل٢٣)."
هاوكات فازڵ مەحموودی وەرگێڕ لەبارەی رۆمانەكەوە نووسیویەتی، "وێڵێ" خاوەنی بنیاتێكی كلاسیكی رۆمان نییە وەك (هێڵێكی گێڕانەوەی دیار و كارەكتەرسازیی و هتد) بەڵكو جۆرێكە لە "پۆستگێڕانەوە" كه دەستبەرداری پلۆت و ڕەگەزەكانی رۆمان دەبێت و دەق لە بری ئەوەی هێڵێكی گێڕانەوە و چیرۆكێك بخاتە بەردەست تەنیا خۆی وەك نووسینێكی ئەدەبی تۆكمە دەخاتە ڕوو كە دەستەویەخەی كۆمەڵێك چەمكی وەك نۆستالۆجیا، بیرچوونەوە، ترس، غیاب و تەنانەت شكستی گێڕانەوەش دەبێت، زمان و نووسین خۆی دەبێتە چەقی بابەتەكە... ئەوەی لەم ڕۆمانە كراوە دەرخەری ئەوەیە كە دەشێت رۆمان بێ هیچ پلۆت و كارەكتەرسازییەكیش، بەوپەڕی گوژمی خۆیەوە بوونی هەبێت و تەنانەت گۆشەنیگای گێڕانەوە لە "من" بۆ "تۆ" كە "خۆبەردەنگبوونی" نووسەره لێرەدا، لە هەمان كاتدا كە دەتوانێت كەلێنێك لە نێوان خۆی و بەردەنگ دروست بكات، دەتوانێت به گوژمێكی باشەوە خوێنەر بۆ ناو نووسین ڕابكێشێت. "من" و "تۆ" لێرەدا پێش ئەوەی كارەكتەر بن، پتر دەنگن، ژێن، ئەزموونی نووسینن، نووسینەوەی مەحاڵن. لێرە نامەوێ ناوی وەك "دژە ڕۆمان" یان "ڕۆمانی پۆست مۆدێرن" لەم دەقە بنێم، بەڵام ئەوەی هەیە ئەمە یەكەم ئەزموونە لە ڕۆمانی كوردی دا كە شیاوی خوێندنەوە و نووسینە لە گۆشەنیگای جیاواز لەبارەیەوە.
ئارام محەمەدی رۆماننووسیش قسەی لە گرنگیی رۆمانەكە كردووە و نووسیویەتی: بێ دیالۆگ و بێ كارەكتەر، بێ ڕووداو، باسی ئەو (تۆ) دەكات٠ كاتێ دەگاتە قووڵایی ئەو (تۆ)، (تۆ)ی لێ دەبێتە خۆی (من)، ئەوجا خۆی هەڵدەكۆڵێ و وڕێنە دەكات. بە دەروونێكی شێواوەوە لەم هاتوچۆیە وێڵ دەبێت.
ئارام دەڵێت: لە نێوان زیندانی ناوەوەی خۆی و زیندانی دەرەوە، ئەوەی یەكەم هەڵدەبژێرێ. لە زیندانی دەرەوە ئەوانی تر هەموویان لە دژتن، پاسەوان و چاودێرتن، ژیانت بە جۆرێك ناشیرین دەكەن، لە دەستیان هەڵدێی، بەڵام بۆ هەر كوێ دەڕۆی (ئەوانی تر) لەوێن.
"وێڵی و سەرگەردانی ناوەوەی خۆت، گەلێ لا باشترە لەو دۆزەخەی لە دەوروبەرت هەیە. ڕازی دەبی بە وێڵبوونت. لەو وێڵبوونەی ناوەوەی خۆت، دەست لە یادەوەری و بیرەوەرییەكانت دەدەی، خۆش و ناخۆش قبووڵیان دەكەی. ددان بە ڕابردووتدا دەنێی، بەناو ئەو ڕابردووەدا پیاسە دەكەیت. كاتێك دەزانی لە شوێنێكیت خۆشت نازانی كوێیە".