تەنگژەی هەڵكشانی نرخی دۆلار لە عێراق بەردەوامە، حكوومەتی عێراق و بانكی ناوەندی هەموو شتێك دەكەن بۆ رێگرتن لە هەڵكشانی زیاتری نرخەكەی، بەڵام ناتوانن، شارەزایان ئاماژە دەكەن كە تا ئێستە رێوشوێنەكانی وەرگیراون ئەوە نییە كە پێویستە وەربگیرێت، بابەتی دۆلار بووەتە ئامرازێكی سەرەكیی ململانێی ئەمەریكا و ئێران، چەند شارەزایەكی ئابووری باسی نرخی دۆلار لە 2024 دەكەن، كە لە سایەی ئەو دۆخەی هەیە و ئەگەری پەرەسەندنی زیاتری دەبێت.
ئێستە سیاسەتی ئەمەریكا لەبارەی دۆلارەوە، بەتایبەتی لە عێراق بریتییە لە بگرە و بەردە، وەك چەكێك زیرەكانە بەكاری دێنێت، ئەو باش دەزانێت ئەو دۆلارەی دەیداتە عێراق، بانكی ناوەندی لە بەشی پێویستیی ناوخۆیی زیاتری دەخاتە بازاڕ، بۆ ئەوەی بەشی ئێرانیش بكا و بەهای دینار زیاتر نەرووخێت، رەنگە بانكی ناوەندی نەتوانێت رێگەكانی چوونی دۆلار، بە قاچاغ و با ئاشكرا، لە رێگەی بازرگانی و گەشتیاری بۆ ئێران بگرێت و كۆنترۆڵیان بكات، بۆیە بە ناچاری یان بۆ بەرژەوەندیی بانكە تایبەت و كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕی دراو، كە زۆرینەیان سەر بە حزبە سیاسی و میلیشیا و سیاسەتوان وا بازرگانانی دەسترۆیشتوون، دۆلارێكی زیاتر بخاتە بازاڕەوە، بۆ خۆرزگاركردن لە هەڵكشانی دۆلار بەرانبەر بە دینار، كە وەك پەتی سێدارە و كۆتێك لە ملی حكوومەتی سوودانی كراوە و هەڵكشانی زیاتری لەناوی دەبات.
بە گشتی شارەزایانی بواری ئابووری و دارایی، كە رەنگە نەیانەوێ پێشبینی خراپ رابگەیەنن، ناوە ناوە وریاییەكی ناڕاستەوخۆ لەبارەی دۆخی دارایی دنیا و عێراق بۆ داهاتوو دەدەن، لەوانە بۆ 2024، كە پێشتر شارەزایەك جێبەجێ نەكردنی یاسای بودجەی 2023 و خەرجكردنی ئەو شایستە داراییانەی تیایادا هاتووە جگە لە مووچە، بە خۆسازدانێكی رانەگەندراوی حكوومەتی عێراقی بۆ 2024 لە قەڵەم دا، كە پێشبینی خراپبوونی دۆخی ئابووریی دنیا بەهۆی كاردانەوەی ئەو كێبەركێ و ململانێیە گەرمەی لە چەند ناوچەیەك هەیە.
لەو بارەوە سێ شارەزای ئابووری عێراقی بۆچوون و پێشبینییەكانی خۆیان لەبارەی بۆرسەی دارایی عێراق لە 2024 دەخەنە روو و وێنەیەكی تاریك پێشان دەدەن، لەوانەش هەڵكشانی نرخی دۆلار بۆ سەرووی 190 و 200 هەزار دینار بۆ هەر 100 دۆلارێك، ئەوان دەڵێن هەڵبەز و دابەزی نرخی دۆلار رێگە نادات نرخی دۆلار لە نرخی فەرمی نزیك ببێتەوە، بۆیە بازاڕی دۆلار هەر چاوی لەسەر ئەو دۆلارە دەبێت كە بانكی فیدراڵی ئەمەریكا دەیداتە عێراق و ئەو بڕە دۆلارەشی ئێران لە عێراق دەیبات.
ئەو شارەزایانە ئاماژە دەكەن كە رێوشوێنەكانی دوایی بانكی ناوەندی و كۆت و مەرجەكانی واشنتن، ئەگەرچی تا رادەیەك و بە شێوەیەكی كاتی رێگری لە خنكانی دینار كرد، بەڵام هەر ناتوانێت كۆنترۆڵی بازاڕی هاوتای دۆلار بكات كە دۆلار بۆ ئەو بازرگانییە گەورەیەی هەیە دابینی دەكات، بە تایبەتی لەگەڵ ئێران، كە لێدانی دەبێتە هۆی شێوانێكی گەورەی سیاسەتی بازرگانی.
لەو بارەوە هومام شەماع، شارەزای ئابووری دەڵێت، جێگیربوونی نرخی دۆلار دەوەستێتە سەر دوو هۆكار، یەكەم هەڵوێستی بانكی فیدراڵی ئەمەریكا بۆ خستنەڕووی دۆلار، كە خستنەڕووی دۆلار دیاری دەكات، دووەم پێوەستە بە وەڵامدانەوەی ئێران، كە خواست لەسەر دۆلار دیاری دەكات، ئەو پێی وایە رێككەوتنی بانكی ناوەندیی عێراق و لایەنی ئەمەریكی لە ئەبو زەبی بە تەواوەتی جێبەجێ نەكراوە، هاوكات چارەنووسی دۆلار وابەستەی رووداوی تریشە، لەوانە شەڕی غەزە و ئەگەری فرەوانبوونی و هاتنی ئەمەریكا بۆ ناو شەڕەكە، ئەوانە نرخی دۆلار دەگۆڕن.
روونی كردەوە، هاوكات حكوومەتی عێراق ناتوانێت دەستكاری بازرگانی لەگەڵ ئێران بكات، بۆیە دۆلار هەر بۆ ئێران دەچێت، ئەوانەش هەمووی پێشانی دەدەن كە بانكی ناوەندی چەندان رێوشوێنی هەیە، بەڵام ناتوانێت هەمووی جێبەجێ بكات، وەك قەدەغەی مامەڵەكردن تەنیا بە دۆلار، ئەوەش بەهۆی نەبوونی متمانەی عێراقییەكان بە دینار.
ئەحمەد سەدام، شارەزایەكی تری ئابوورییە پێی وایە كە لە یەكەم چواریەكی ساڵی 2024 هەڵبەز و دابەزی نرخی دۆلار بەردەوام بێت، تەنانەت ئەگەر بانكی ناوەندی و حكوومەتی عێراق رێوشوێنەكانیش جێبەجێ بكەن، چونكە بازرگانە بچووكەكان بۆ دۆلار پشت بە بازاڕی هاوتا دەبەستن، هاوكات هەلی ئەوە هەیە مامەڵەكاران بە دۆلار لە هەڵكشاندنی نرخی دۆلار بەردەوام بن، لەگەڵ بەردەوامبوونی قاچاغی دۆلار، رێگە نادەن نرخی دۆلار جێگیر بێت.
ئەو شارەزایە دووپاتی دەكاتەوە كە بۆیە نیوچە ئەستەمە نرخی دۆلار بگاتەوە 1320 دینار، رەنگە گۆڕانكاریی ئیداری لە بانكەكە بكرێت، بەڵام نرخی دۆلار ناگۆڕێت، چونكە تەواوی كێشەكە پێوەست نییە بە بانكی ناوەندییەوە، بەڵكو پێوەستە بە ئابوورییەكی شێواو و هاوردەكردنێكی گەورە مامەڵەی بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی سزارداو و ژینگەیەكی ناسەقامگیری سیاسییەوە.
لای خۆیەوە دورەید عنزی، شارەزای ئابووری دەڵێت، بانكی ناوەندی ناتوانێت تەنگژەی دۆلار چارەسەر بكات و رێوشوێنەكانی شكستیان هێناوە، تەنانەت لەگەڵ كۆتەكانی بانكی فیدراڵی ئەمەریكاش، بازاڕی هاوتای دۆلار ناكەوێتە ژێر باری یاسا و كار بە رێككارەكانی بانكی ناوەندیی عێراق و فیدراڵی ئەمەریكا ناكات، هاوكات ئەو بازاڕە ناچارە دۆلار بۆ مامەڵە داراییە گەورەكان دابین بكات، لەوانە 11 ملیار دۆلار بۆ بازرگانی لەگەڵ ئێران، چوار ملیار دۆلار بۆ بازرگانی مادەی هۆشبەر و دوو ملیاری تر بۆ حەواڵەی ئەو بیانییانەی لە عێراق كار دەكەن، ملیارێك دۆلار لە لایەن عێراقییەكان بۆ كەسوكاریان لە دەرەوە، دوو ملیاریش بۆ ئەوانەی كاری قاچاغی دۆلاری كاش دەكەن، دابینكردنی ئەو بڕە دۆلارەش لە توانای حكوومەتی عێراق و فیدراڵی ئەمەریكا نییە، تەنانەت دۆلاری مەزادی بانكی ناوەندیش بەشێكی دەچێتە بازاڕی هاوتا بۆ دروست نەبوونی كێشەی سیاسی و بازرگانی.
ئەو شارەزایە پێی وایە هەڵبەز و دابەزی نرخی دۆلار ئاماژەیە بۆ ئەوەی نرخەكەی دانابەزێت، بگرە پێشبینی دەكرێت نرخی هەر 100 دۆلار لە 2024 بگاتە 200 هەزار دینار، جیا لەوە هێنانی باسی مامەڵەكردن بە یوانی چینی وەك نوكتەیەك وایە، چونكە پێویستیمان بە 60 ملیار یوان هەیە، ئاخۆ بانكەكان كە پشت بە دۆلار دەبەستن، دەتوانن دابینی بكەن؟، كە دەبێت یوان لە بانكەكانی دنیا بە دۆلار بكڕین، ئینجا كاڵای لە چینەوە پێ هەناردە بكەین، بۆ ئێرانیش بە هەمان شێوە.