نەجاتی عەبدوڵا لە هەوڵە بێوچانەكانی لەبارەی مێژووی كورد بەردەوامە، لەم ڕۆژانەدا سەفەرنامەكەی باوكە دۆمینێكۆ سێستینی كە قەشەیەكی ئیتاڵیاییە كە لە ناوەڕاستی نیوەی دووەمی ساڵی 1871 لە كوردستان بووە، وەرگێڕاوە و ئەكادیمیای كوردی چاپ و بڵاوی كردووەتەوە.
د. نەجاتی عەبدوڵا لە لێدوانێكیدا بۆ "وشە" دەڵیت، ئەگەر ئەو چەند سەرچاوە كەمەی كوردناس و گەڕیدە و ڕۆژهەڵاتناسەكان لە سەدەكانی پێشوو لەسەر كورد نووسیویانەتەوە نەبوایە، ئەوا ڕەنگ بوو ئەمڕۆ ئێمە شتێكی ئاوامان لەسەر پێشووی خۆمان نەزانیایە، لە ناو سەرچاوەكانی سەدەی هەژدەیەم، یەكێك لە سەرچاوە زۆر گرنگ و پڕ لە زانیارییەكانی كوردناسی، بە دڵنیاییەوە سەفەرنامەكەی ئەكادیمی باوكە دۆمینێكۆ سێستینی قەشەی ئیتاڵیایی ك لە ناوەڕاستی نیوەی دووەمی ساڵی 1871 لە كوردستان بووە.
وەرگێڕ باس لە گرنگیی ئەم كتێبە دەكات و دەڵێت، دەتوانین لە ڕێی ئەم سەرچاوەیەوە وێنەیەكی كەم تا زۆر، زیندوویی ئەو سەردەمەی كوردستان لەڕووی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری بخەینە بەرچاو و لە ڕێی ئەو زانیارییانەوە كە خاوەنەكەی بۆ ئێمەی گواستووەتەوە، دووبارە سكێچی وێنەی ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتیی كوردستان بكێشینەوە.
دۆمینێكۆ سێستینی بەچاوی ورد و زۆر زیرەكانە، بەو پاشخانە فەرهەنگی و زانیارییە زۆر و زەوەندەی خۆیەوە، تابلۆیەكی زۆر جوانی ژیانی كۆمەڵایەتیمان لە دواین چارەگی سەدەی هەژدەیەم بۆ بەدیار دەخات. مرۆڤ لە خوێندنەوەی ئەم سەفەرنامەیە لەگەڵ سێستینی دووبارە سەفەر بەناو هەموو ئەو شاخ و گوند و دۆڵ و چیا و پێدەشت و شارانە دەكات، كە سێستینی سەردانی كردوون و گێڕانەوەكان لەگەڵ خۆیدا دەتگێڕنەوە بۆ ناو كوردستانی ساڵانی حەفتاكانی سەدەی هەژدەیەم، ئاكار و ژیانی كۆمەڵایەتیی كوردان و دابەشبوونی هۆزەكانی ناوچە جیاوازەكانی كوردستان و تەلاسازیی و ڕێوبانەكانی كوردستان زۆر بە جوانی دەگێڕێتەوە.
نەجاتی عەبدوڵا ئاماژە بەوە دەكات، ئەم سەفەرنامەیە بە هیچ نیازێكی كۆلۆنیالیستانە و دەوڵەتییانە و هەواڵگرییانە نەنووسراوە، خاوەنەكەشی ئەم نیازەی لە سەفەرنامەكەی خۆیدا دەرنەبڕیوە. خاڵێكی زۆر سەرنجڕاكێشی ئەم سەفەرنامەیە ئەوەیە، نووسەرەكەی خاوەنی پاشخانێكی گەورەی ڕووناكبیرییە و خوێندەوارێكی زۆرباشی مێژوو بووە، بۆیە ئەمە بووەتە سەركەوتنێكی باش بۆ سەفەرنامەكە.
وەرگێڕ لە درێژەی لێدوانەكەیدا دەڵێت، ئەم سەفەرنامەیە بەوردی ئەو دابەشبوونە ئیتنیكی و هۆزایەتی و خێڵەكییەی كوردستان دەخاتەڕوو، كەم و زۆر ئاگادارمان دەكاتەوە لە خراپیی دەسەڵاتی میرنشینی لە كوردستان، لە پاڵیشدا دەستی لەوە سارد نەكردووەتەوە وەك زۆربەی گەڕیدەكان زۆر پێیان لەسەر وەسفی دزی و ڕاوڕووتی كوردەكان گرتووە، ئەوە بە بۆچوونی من دەبێ ببێتە مایەی زۆر لێكۆڵینەوە و توێژینەوەی مێژوویی و كۆمەڵناسانە، بۆ ئەم دیاردەی دزی و ڕاوڕووتییەی كە هەموو گەڕۆكەكان بەبێ جیاوازی، زۆر بە زەقی باسیان كردووە.
"ئێمە ناتوانین مێژووی سەدەكانی 17 و 18 و 19 كوردستان و بگرە تا سەرەتای سەدەی 20 بنووسینەوە، ئەگەر پەنا بۆ ئەم سەرچاوە كوردناسییانە نەبەین كە زانیاری و كەرەستەی گرنگی مێژووییان تێدایە، بۆ تێگەیشتن و دەستگیرۆییكردنمان لە دووبارە وێناكردنەوەی كۆمەڵگەی كوردستان لەو دەورانە مێژووییانەدا، سەرچاوەیەكی گرنگی دەستی یەكەمن". نەجات وادەڵێت.
د. نەجات پێی وایە، هێشتا مێژووی كوردستان بەوە ڕانەگەیشتووە یان نەپرژاوەتە سەر نووسینەوەی مێژووی كۆمەڵایەتی و شارستانی و ڕووناكبیریی خۆی، بۆیە ئەم سەرچاوانە كەرەستەگەلێكی یەكجار بەنرخ و پڕ بایەخ دەبن، بۆ ئەو مێژووناسەی كە دەیانەوێ لەم بوارەدا بگەرێنەوە سەر مێژووی كوردستان، دەبوو وەزارەتەكانی پێوەندیداریش بایەخیان بەم كتێبانە بدایە.
ڕاستییەكەی لەناو سەفەرنامەكانی سەدەی هەژدەیەمی ئەوروپایییەكان بەگشتی و سەفەرنامە ئیتاڵیاییەكان بەتایبەتی، بەدڵنیاییەوە سەفەرنامەكەی باوكە دۆمینیكۆ سێستینی لە 1750-1832، یەكێكە لە سەفەرنامە پڕ زانیاری و گرنگەكانی كوردناسی و خاوەنەكەی پیاوێكی زانستكار و ئەكادیمیكار بووە و زۆر بە وردی بە هەر كوێ گەیشتبێ تێبینییەكانی خۆی تۆمار كردووە. دۆمینیكۆ سێستینی پیاوێكی ڕووناكبیری فرەپسپۆری و ئینسكلۆپیدیایی بووە: شارەزا لە ئابووری، پسپۆری شوێنەوارناسی، پارەناسی، دەستنووس، گژوگیاناس، كتێبخانەوان و مێروولەناس و جیۆگرافیناس، سەرباری ئەوەش گەڕۆكێكی ناودار و خوێندەوارێكی چاكیش بووە، شارەزای هەموو سەرچاوە مێژووییەكانی كۆن بووە و هەموو سەفەرنامەكانی پێش خۆیشی كە بۆ ناوچەكە كراون خوێندووەتەوە، لەناو سەفەرنامەكەیدا زۆر بە دەستپاكییەوە ئاماژەیان بۆ دەكات.