حەشدی شەعبی عێراقی کردووەتە وەکیلى ئێران

دکتۆر ڕەنج عەلادین هاوبەش لە بەڕێوەبردنی ئەنجوومەنی بەرپەچدانەوەی قەیرانەکان و توێژەر لە زانکۆی ئۆکسفۆرد، لە پەیمانگای ''برۆکینگز'' لەبارەی عێراقەوە دەنووسێت و گەندەڵییەکی گەورەی حەشدی شەعبی ئاشکرا دەکات و دەڵێ، حەشدی شەعبی عێراقی کردووەتە وەکیلێکی ئێران.

تا دێت حەشدی شەعبی لە ڕووی هێز و دەسەڵاتی سیاسییەوە باڵی خۆی بەسەر عێراقدا دەکێشێت، لە دوو ساڵی ڕابردووەوە تا ئێستە، حەشدی شەعبی کە سەر بە ئێرانە و کار لە بەرژەوەندیی ڕژێمی ئێران دەکات، هەژموونی خۆی بەسەر عێراقدا زاڵ کردووە.

لە کاتى دەستپێکی شەڕی غەزەوە هێزەکانی حەشدی شەعبی بە هاوکاریی ئێران دەیانەوێت ئەمەریکا لە عێراق وەدەرنێن، هێرشەکانی حەشدی شەعبی بۆ سەر بنکە و بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا گەواهیدەری ئەوەن کە ئێران دەیەوێت ئەمەریکا لە ناوچەکە دەربکات، بەم دواییە داردەستەکانی ئێران 160 هێرشیان بۆ سەر بنکە سەربازییەکانی ئەمەریکا لە عێراق و سووریا ئەنجام داوە، هێرشی ئەم دواییەی کەتائیبی حزبوڵای عێراق، کە باڵێکی حەشدی شەعبییە و دەستەخوشکی مقاوەمەی ئیسلامییە لە عێراق، بۆ سەر بنکەی سەربازیی تاوەری 22ی ئەمەریکا لە ئوردن، کە بووە هۆی کوشتنی سێ لە سەربازە ئەمەریکییەكان، یەکێکی تر بوو لە ئاماژەکانی سووربوونی ئێران لەسەر جێ پێ لەقکردنی ئەمەریکا لە ناوچەکە، لە هەرێمی کوردستانیش چەند جارێک حەشدی شەعبی هێرشی بۆ سەر هێزەکانی ئەمەریکا ئەنجامداوە. 

لە دوو ساڵی دواییدا حەشدی شەعبی لە ناوخۆی عێراقیش هەژموونی خۆی زیاتر کردووە، ئامانجی ئێستەی ئەو میلیشیا چەکدارییە، بریتییە لە بەکارهێنانی شەڕی غەزە لە ساڵی 2024 دا وەک ئامرازێک بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق و زیاد کردنی هێرشەکانی بۆ سەر هەرێمی کوردستان، کە هەریەکە لە ئەمەریکا و کوردستان تاکە لایەنێکن لەناو عێراق کە بەربەستن بۆ هەژموونی ڕەهای حەشد بەسەر تەواوی عێراقدا، هەروەها ئەمەریکا و هەرێمی کوردستان دوو بەرەی دیاری شەڕی دژ بە داعش پێک دەهێنن لە ناوچەکە.

بۆ ئەوەی ئەمەریکا پارێزگاری لە بەرژەوەندییەکانی خۆی بکات و هەژموونی ئێران سنووردار بکات، هەروەها ڕێگە بگرێت لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش، پێویستە واشنتن هێزەکانی لە عێراق بهڵێتەوە و هەنگاوی زیاتر بهاوێت بۆ ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی هێرشەکانی حەشد و لایەنگرەکانی ئێران.

حەشدی شەعبی لە ساڵی 2014 دامەزرا، ئەمەیش دوای ئەوەی ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش دەستی گرت بەسەر تەواوی موسڵ، دوای گرتنی موسڵ لە لایەن داعشەوە، ئایەتوڵا عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکانی عێراق لە نەجەفەوە فتوای دا، "هەموو عێراقییەکان چەک هەڵبگرن و بەرگری لە وڵاتەکەیان بکەن". بەڵام دواتر خودی سیستانی حەشدی شەعبی ڕەتکردەوە، چونکە ئەو گرووپە چەکدارە فتواکەی سیستانی قۆستەوە و خۆی دامەزراند و لقوپۆپی لێ بووەوە، ئەمە لە کاتێکدا سیستانی داوای دامەزراندنی هێزێکی بەدەر لە سوپای عێراق بە ناوی حەشدی شعبی نەکردبوو، بەڵکو داواکار بوو عێراقییەکان چەک هەڵبگرن و بچنە ناو سوپای عێراق بۆ مەبەستی تێکشکاندنی داعش.

لە سەرەتای دامەزراندنیەوە حەشد هێزێکی پەرشوبڵاو بوو، بەڵام چوار ساڵ دوای دامەزراندنی بووە بەشێک لە دەوڵەت و وەک هێزێکی زیادکراو بودجەی لە لایەن حکوومەتی عێراقییەوە هاوشانی سوپای عێراق بۆ دابین کرا، بەمەیش حەشد ئەندامەکانی پارەدار کرد، لە ساڵی 2018 دا حەشدی شەعبی وەک بەرەیەکی سەربەخۆ ململانێی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقی کرد، هەروەها وەک هێزی دووەم دەرکەوت لە سایەی هەڵبژاردنی ئەو ساڵە، کە ژمارەیەکی زۆر کەم لە عێراقییەکان بەشداریی پڕۆسەکەیان کرد و لەو ساڵەدا خەڵک لە پڕۆسەی سیاسیی عێراق بێ هیوا بوون، ئەمەیش بەهۆی سەرنەکەوتنی خۆپشاندانەکانی تشرینەوە، کە لە لایەن ئێران و حەشدەوە دامرکێندرابووەوە.

لە بەهاری ساڵی 2020، ئەو لایەنانەی کە سەر بە سیستانی بوون لە حەشدی شەعبی کشانەوە، ئەمەیش بەهۆی پێوەندیی ئەو گرووپە چەکدارە لەگەڵ ئێران، کشانەوەی هاوەڵ و لایەنگرانی سیستانی لە حەشد، گورزێکی کوشندە بوو بۆ ئەو گرووپە، چونکە حەشدی شەعبی شەرعییەتی ئاینیی لە دەست دا، ئەو شەرعییەتەی کە لە ڕێگەی فتوایەکی سیستانییەوە پۆشیبوویە بەر، دوا بە دوای کشانەوەی لایەنگرانی سیستانی لە حەشد نێوماڵی شیعی و لایەنەکانی ئێران لێکترازانی بەخۆوە بینی، لە دەرئەنجامی کێشمەکێشە نێوخۆییەکانی نێوماڵی شیعە، لە ئابی 2022 ناکۆکی نێوان لایەنگرانی سەدر و لایەنگرانی حەشدی شەعبی عێراقی گەیاندە لێواری شەڕى ناوخۆ، هەموو ئەو هۆکارانە و کوشتنی ئەبو مەهدی موهەندیسى سەرۆکی حەشد، هۆکار بوون بۆ ئەوەی کێشە بۆ گرووپە چەکدارەکە دروست بێت و پێشکەوتنەکانی بەر پێی بگیرێت.

بەڵام بردنەوەی هەڵبژاردنی پارێزگاکانی عێراق لە لایەن حەشدی شەعبییەوە، لە کانوونی دووەمی 2023، خۆڕاگریی گرووپە چەکدارەکەی دووپات کردەوە، لە هەڵبژاردنی ئەم دواییە بۆ ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق، حەشدی شەعبی توانیویەتی 101 کورسی بە دەست بهێنێت، لە کۆی 285 کورسی، ئەمەیش چەند دەرئەنجامێکی دەبێت بۆ عێراق، هەڵبژاردنی پارێزگاکان کاردانەوەی دیاری دەبێت لەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتووی عێراق، چونکە بەگوێرەی یاسا، ئەنجوومەنی پارێزگاکان خاوەن دەسەڵاتێکی زۆرن و دەکرێت کاریگەری بکەنە سەر هەڵبژاردنی پەرلەمان لە عێراق.

جگە لە هەژموونی باڵای حەشدی شەعبی بەسەر پەرلەمانی عێراق، حەشد کۆنتڕۆڵی زۆرێک لە وەزارەتەکانی عێراقی بەدەستە و دادگای باڵای عێراق لەژێر کۆنتڕۆڵی خۆی دایە، دادگای باڵای عێراق دەسەڵاتی خۆی بەسەر هەریەکە لە پرسە هەستیارەکانی وەک هەڵبژاردنی وڵات و یاسای پێکهێنانی حکوومەت و هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان تاوداوە، ئەمەیش بۆ مەبەستی چەوساندنەوەی ئەو لایەنەنای کە دژایەتی حەشدی شەعبی دەکەن.

جێی سەرنجە، حەشدی شەعبی دەسەڵاتی ڕەهای هەیە بەسەر وەزارەتی ناوخۆی عێراق، چونکە وەزارەتەکە لەلایەن ڕێکخراوی بەدرەوە بەڕێوە دەبرێت، جگە لە وەزارەتی ناوخۆ ئێستە حەشدی شەعبی کۆنتڕۆڵی سوپای عێراقی کردووە و لە زۆربەی جومگەکانی دەسەڵاتدان، هێزی حەشد لەسەروو هێزی دەوڵەتەوەیە.

سەرکەوتنی حەشدی شەعبی لە هەڵبژاردنەکان و هەژموونی بەسەر پڕۆسەی دەنگدان، بووەتە هۆی ئەوەی چەند دەرئەنجامێکی ستراتیجی لێ بکەوێتەوە لە بەرژەوەندیی گرووپەکە، دەرئەنجامەکە بریتییە لە پێکهێنانی دەسەڵاتێکی تێکەڵ، بە جۆرێک گرووپەکە قاچێکی لە ناو حکوومەت و پەرلەمانە، قاچێکی تری لە دەرەوەی حکوومەتە، ئێستە ئەم تێکەڵەیە لە دەسەڵات بۆ حەشدی شەعبی ئاسایی بووەتەوە، ئەمەیش دەبێتە هۆی ئەوەی حەشد لە ڕوویەکەوە شەرعییەتی دەوڵەتی هەبێت، لە ڕوویەکی ترەوە دەسەڵاتێکی جیا بێت لە دەوڵەت، دەرئەنجامی خراپیی ئەم دۆخە بۆ عێراق بریتییە لەوەی، حەشدی شەعبی لە کاتێکدا لە لایەن عێراقەوە پارەدار دەکرێت، بەڵام لە هەمان کاتدا هێزێکە لەسەروو سەروەریی دەوڵەتەوە کار دەکات.

 

وەرگرتنی شەرعییەتی حکوومی لە لایەن حکوومەتی عێراقەوە بۆ حەشدی شەعبی بووەتە چادرێک، کە دەیپارێزێت لە هەر هێرش و هەڕەشە و ئابڵۆقەیەک.

وەک دەسەڵاتێکی تێکەڵ، حەشد دەتوانێت پارە و سەروەتی عێراق بەکار بهێنێت دژ بە دوژمنەکانی، ئاسایی کردنەوەی دەسەڵاتی تێکەڵی حەشد دەبێتە هۆی زیادبوونی هەژموونەکەی لە ناو حکوومەت، لە کاتێکدا بە شێوازێکی کارا ئەو هەژموونە دژ بە ڕکابەرەکانی بەکار دەهێنێت وەک سەدرییەکان، ئەم هەژموونە حکوومییە سوودی زۆر بە حەشد دەگەیەنێت، بۆ نموونە لە کاتی کێبڕکێ لەسەر بەڵێندەرایەتی بۆ داهاتەکانی گوومرگ کە بڕی 10 ملیار دینار پێکدەهێنێت لە ساڵێکدا و داهاتی باجی نایاسایی کە 300 هەزار دۆلار پێکدەهێنێت بۆ هەر ڕۆژێک، لەگەڵ دەیان ملیۆن دۆلار لە بازرگانیی کانزاى ئامێرە لە کارکەوتووەکان، کە تەواوی ئەو داهاتانە لە لایەن بەڵێندەرەکانی حەشدی شەعبییەوە دەستیان بەسەردا گیراوە، ئەمەیش بە سوود وەرگرتن لە هەژموونە حکوومییەکەی.

جگە لەوانەی کە باس کران، حەشدی شەعبی خاوەنی موڵک و تۆڕێکی ئابووریی گەورەیە، لە کانوونی یەکەمی 2022، حەشد کۆمپانیایەکی گشتگیری دروستکرد بە ناوی ''موهەندیس'' و زەوییەکی فراوانی پێ بەخشرا کە ڕووبەرەکەى نیوەی تەواوی لبنان دەبێ، زەوییەکە بە درێژایی سنووری عێراق و سعوودیەیە، یەکێک لەو هۆکارانەی کە بووەتە هۆی قووڵبوونەوەی کەلێن لە نێوان هێزە شیعییەکان بریتییە لەو کۆمپانیا گەورەیەی حەشدی شەعبی کە بودجەی کارکردنی کۆمپانیاکە 70 ملیۆن دۆلارە، ئەمە لە کاتێکدا جگە لەو کۆمپانیایە، حەشد بە شێوازێکی ڕاستەوخۆ 2.6 ملیار دۆلاری بۆ تەرخانکراوە لەلایەن دەوڵەتی عێراقەوە، هەژموونی باڵای کۆمپانیای موهەندیسی حەشد و دەسگرتن بەسەر تەواوی پڕۆژەکانی لە عێراق، هێزە شیعییەکانی تری عێراقی نیگەران کردووە.

شێوازی کارکردنی کۆمپانیای موهەندیس لەسەر مۆدێلی کۆمپانیای ''خاتم ئەنبیا''ی سوپای پاسدارانە، کە کۆمپانیایەکی زەبەلاحە و سەرپەرشتی کارەکانی سوپای پاسداران دەکات، ئێستە بەهۆی باڵادەستی هەژموونی حەشد بەسەر حکوومەتی عێراقەوە، جگە لە کۆمپانیای موهەندیسی سەر بە حەشد هیچ کۆمپانیایەک بۆی نییە پڕۆژەی حکوومی وەربگرێت، لە ماوەی ڕابردوو و لە سەردەمی دەستبەکاربوونی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق، پڕۆژەی "فاو" درایە کۆمپانیایەکی سەر بە کۆریای باشوور، دەست بە جێ حەشدی شەعبی شکستی بە کارەکەی کازمی هێنا و گرێبەستەکەی دا بە کۆمپانیایەکی چینی.

ئێستە کۆمپانیای موهەندیس بووەتە هۆی کێشە بۆ عێراق، ئێران لە ڕێگەی کۆمپانیاکەی حەشد، هەموو پڕۆژە ستراتیجییەکانی عێراق وردەگرێت، ئەمەیش بووەتە هۆی ئەوەی قەتەر و سعوودیە و وڵاتانی عەرەبی بێ هیوا بن لە ئەنجامدانی وەبەرهێنان لە عێراق، بەمەیش حکوومەتی عێراق پارسەنگی نێوان ئێران و وڵاتە عەرەبییەکانی پێ ناکرێت و بووەتە داردەستی ئێران، تەنانەت حەشد هەوڵی کوشتنی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق موستەفا کازمیشی دابوو، چونکە کازمی گرنگیی بە مۆدێلی وەبەرهێنانی سعوودیە و وڵاتانی کەنداو دەدا.

بەئامانجگرتنى کوردستان 

هەرێمی کوردستان خاوەن پێگەیەکی ستراتیجییە، ئەمەریکا و ڕۆژئاوا لە ڕێگەی کوردستانەوە بەرژەوەندییەکانی خۆیان پاراستووە، نزیک بوون لە ڕۆژئاوا و شەڕی سووریا و پێوەندی لەگەڵ تورکیا و پەرەسەندنی پێوەندییەکانی هەرێم لەگەڵ وڵاتانی کەنداو ئاماژەن بۆ گرنگیی هەرێمی کوردستان بۆ ڕۆژئاوا.

هەروەها حەشدی شەعبی و ئێران، هەرێمی کوردستان بە تاکە بەربەست دەزانن لە بەردەمیان کە بووەتە هۆی ڕێگر بۆ کۆنتڕۆڵکردنی تەواوی ناوچەکە، ئەمەیش بووەتە هۆی ئەوەی هەرێمەکە دووچاری هێرشی بێ بەزەییانەی ئێران و حەشدی شەعبی بێتەوە، هێرشی مووشەکی بۆ سەر هەولێر لە کانوونی دووەمی ئەمساڵ، کە بووە هۆی کوشتنی بازرگانێکی کورد و ماڵ و منداڵەکەی، ئاماژەیە بۆ ئەو ڕقەی کە ئێران و حەشد هەیانە بەرانبەر بەو ئاڕاستەیەى کە هەرێمی کوردستان هەنگاوى بۆ دەنێت و بەرهەمی پێشکەوتنەکەی دەچنێتەوە.

لە بیرمان نەچێت، دادگای باڵا لە ژێر هەژموونی حەشدی شەعبی بڕیار دەدات، ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و بە نایاساییکردنی مامەڵەکردنی هەرێمی کوردستان بە نەوتی خۆی لە لایەن دادگاکەوە، کە بووە هۆی داڕمانی ئابووریی کوردستان، فشارێکی تر بوو لە لایەن ئێرانەوە بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان ئاراستەکەى بەرەو تاران بابداتەوە، چونکە ئێستە هەرێمەکە بەشێک نییە لە ئەجێندای ئێران و ئەمەیش سەرئێشەی بۆ ڕژێمی ئێران دروست کردووە.

ئێستە ئەستەمە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمەریکا، بیر لە بژاردەیەکی سەخت بکاتەوە وەک هێرش کردنە سەر ئێران و داردەستەکانی، بەڵام دەکرێت دابینکردنی سیستمی بەرگریی ئاسمانیی ئەمەریکی ''پاتریۆت'' بۆ هەرێمی کوردستان فەراهەم بکرێت، دابینکردنی سیستمی بەرگری لە لایەن واشنتنەوە بۆ هەرێمی کوردستان، دەبێتە هۆی پاراستنی هاوپەیمانەکانی ئەمەریکا و ئەو هێزانەی ئەمەریکا کە لە هەرێمەکەدا ماوەیەتییەوە.

لە ئەگەری ئەوەی بایدن بیر لە کشانەوەی هێزەکانی بکاتەوە لە عێراق، ئەوا کشانەوەی تەواوی هێزەکانی کارێکی هەڵە دەبێت، چونکە ئێستە داعش مەترسییەکانى بەردەوامن سەرەڕای ئەوەی تێکشکێنراوە، بەڵام ئەگەری سەرهەڵدانەوەی داعش لە ئارادایە و دەبێت بایدن کشانەوەی ئۆبامای لە بەرچاو بێت، کاتێک ئۆباما لە عێراق کشایەوە لە 2014 داعش سەری هەڵدا، بۆیە لە ئەگەری ئەوەی واشنتن پێی وابێت لەبەر هێرش و هەڕەشەکانی ئێران دەبێت لە عێراق بکشێنەوە، ئەوا تەنیا یەک جۆر لە کشانەوە بۆ ئەمەریکا باشە، ئەویش کشاندنەوەی هێزەکانییەتی لە بەغدا بەرەو هەولێری پایتەختی کوردستان.

ئەگەر بێت و ئەمەریکا هێزەکانی لە بەغدا بەرەو هەولێر بکشێنێتەوە، ئەوا دووبارە هەژموونی ئەمەریکا لە ناوچەکە بەهێز دەکات و پەیامێکیش دەبێت بۆ ئێران کە هەموو عێراق ڕادەستی ئێران ناکەن، مانەوەی ئەمەریکا لە کوردستان ئەو هێزە سیاسییانەی بەغداش هان دەدات کە هێشتا نزیکن لە ڕۆژئاوا، بە مەبەستی ئەوەی خۆڕاگر بن و بە تەواوى خۆیان ڕادەستی ئێران نەکەن، ئەگەر نا کشانەوەی یەکجاریی ئەمەریکا لە تەواوی عێراق کارەساتی سیاسی دەبێت و هەڵەیەکی گەورەیە بۆ ئەمەریکییەکان.