مەسروور بارزانی بەم دەڕاسەیە لە نێوان نموونەی ئەمەریكا و ئوسترالیادا دەیەوێ بۆ كوێمان ببات؟

وانە مێژووییەكان لە وڵاتە پێشكەوتووەكان و زلهێزەكانی دنیاوە چیمان پێ دەڵێن؟

ئەمەریکا کە ئێستا یەکێکە لە گەورەترین و هەمەچەشنترین ئابوورییەکانی جیهان، بەشێکی زۆری گەشەسەندنی ئابووریی سەرەتایی خۆی قەرزاری کشتوکاڵە. بە جۆرێك لە سەدەی 18 و 19دا ئابووریی ئەمەریکا، کشتوکاڵ لە پلەی یەکەم بووە.

زەوییە بەپیتەکانی ڕۆژئاوای ناوەڕاست لە ئەمەریكا بوونە سەبەتەی نانی گەلی ئەمەریكا و بڕێکی زۆر گەنم و گەنمەشامی و پەتاتەیان بەرهەم دەهێنا. داهێنانی بەردەوام لە تەکنەلۆجیای کشتوکاڵیدا، وەکو جیناتە جۆراوجۆرەكانی پەتاتە و دروێنەی میکانیکی، لەگەڵ دەركردنی یاسای "هۆمستید" لە ساڵی 1862 کە زەوی بۆ دانیشتووان دابین دەکرد، ئەمەریکای كردە بەرهەمهێنەرێکی پێشەنگی کشتوکاڵی. ئەم بناغە کشتوکاڵییە پشتگیری لە هەمەچەشنکردنی ئابووریی فراوانتر دەکرد، کە بووە هۆی ئەو ئابوورییە پیشەسازی و تەکنەلۆجییە پێشکەوتووەی  ئەمڕۆ دەبینرێت و زلهێزترین وڵاتی دنیایە.

كوردستان لە كام قۆناغی گرنگیدانی ئەمەریكایە بە كشتوكاڵ: كوردستان ئەمساڵ 40 هەزار تۆن پەتاتە هەناردەی وڵاتان دەكات، لە كاتێكدا لە پارساڵدا ئەم رێژە 28 هەزار تۆن بوو، هێمن سەید موراد بەڕێوەبەری گشتیی كشتوكاڵی هەولێر رای گەیاند، ڕۆژانە سێ سەد بارهەڵگر پەتاتە بۆ ناوەڕاست و خوارووی عێراق ڕەوانە دەكرێت. هاوكات ژووری بازرگانیی هەولێر و كۆمپانیایەكی ئیماراتی، گرێبەستیان بۆ  هەناردەكردن مۆر كردووە.

بەهەمان شێوە گەشەسەندنی ئابووریی کەنەدا ڕەگ و ڕیشەی قووڵی لە کشتوکاڵدا هەیە. ناوچە بەرفراوانەکانی "ساسکاچوان" و "ئەلبێرتای" لە كۆتاییەكانی سەدەی نۆزدەم و سەرەتای بیستەمدا بوونە جێگەی سەرەکی بۆ کشتوکاڵی دانەوێڵە، بەتایبەتی گەنم. دروستکردنی هێڵی ئاسنی کەنەدای زەریای هێمن ئاسانکاریی بۆ گەیشتن بەم زەوییە کشتوکاڵیانە کرد، بەرهەمهێنان و بازرگانی بەرز کردەوە. پابەندبوونی کەنەدا بە توێژینەوە و پەرەپێدانی کشتوکاڵی یارمەتی باشترکردنی تەکنییکەکانی کشتوکاڵی و بەرهەمەکانی دا، پشتگیری ئابوورییەکی هەمەچەشنی کرد و وەك دەبینین، ئەم كەندایە خاوەن ئابوورییە بەهێزەی ئێستە، بەهەمان شێوەی ئەمەریكا قەرزاری كشتوكاڵە و بە كشتوكاڵ پێگەیشتووە. 

كوردستان لە كام قۆناغی گرنگیدانی كەنەدایە بە كشتوكاڵ: 20ی ئەم مانگە 20/7/2024 پڕۆسەی وەرگرتنی گەنمی جووتیاران كۆتایی هات، 685 هەزار و 974 تۆن گەنم لە جووتیاران وەرگیرا، ئەمە لەكاتێكدایە، ساڵی 2023 حكوومەتی عێراق تەنیا 375 هەزار تۆن گەنمی جووتیارانی وەرگرت و بە هەوڵەكانی مەسروور بارزانی ئەمساڵ بڕەكەی دوو هێند كرا، بە شێوەیەك بێگەرد تالەبانی وەزیری كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رای گەیاند، سەرۆكی حكوومەت شەو و رۆژ لەگەڵ ئێمە و لایەنە پێوەندارەكان لەسەر هێڵ بوو تا بڕی وەرگرتن گەنم لە جووتیاران زیاد بكرێت و رەنجیان بەفیڕۆ نەچێت. 

ئابووریی بەهێزی ئوسترالیا بەهەمان شێوە قەرزداری كشتوكاڵە، بە جۆرێك ئێستەیش ئوستراڵیا هەناردەكارێكی سەرەكی بەرهەمە كشتوكاڵییەكانی وەك گۆشتی مانگا و گەنمەشامییە لە تەواوی دنیادا.

هەرێمی كوردستان لە كام قۆناغی گرنگیدان ئوسترالیایە بە كشتوكاڵ: دوای ساڵى 2013،‌ چاندنی گه‌نمه‌شامی لە هەرێمى کوردستان زیادی كردووه‌ و دەیان‌ كارگه دروست بوون بۆ ئەوەى ئەو گەنمەشامییە بەدەر لە بەرهەمى خواردنى ڕۆژانەى خەڵک، بە چەندان شێوەى وەک ئالیکیش بۆ ئاژەڵ و پەلەوەر و ماسى بەرهەم بهێنن، "شیار ڕە‌قۆ" خاوەنى کۆمپانیایەکى گەنمەشامی و ئالیکە لە ساڵی رای گەیاند، لە ساڵی 2022دا 40 هەزار تۆن گەنمەشامی بەرهەم هێنراوە لە كوردستان، بەڵام بەهۆی پشتگیرییەكانی حكوومەتی هەرێم لە بەبازاڕكردنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان، ساڵی 2023 رێژەكەی بەرز كراوەتەوە بۆ 60 هەزار تۆن. 

بناغەی ئابووریی نیوزلەندا كشتوكاڵە بە ئێستەیشەوە كە تەواو پشت بە كشتوكاڵ دەبەستێت ئەم وڵاتە، بەتایبەتی کشتوکاڵی بەرهەمەكانی شیرەمەنی. دانیشتووانی بەریتانیا لە سەرەتای سەدەی نۆزدەمدا کێڵگەی مەڕیان دامەزراند و لە کۆتایی سەدەی نۆزدەم و سەرەتای سەدەی بیستەمدا، کشتوکاڵی بەرهەمەكانی شیرەمەنی زۆر فراوان بوون، ئێستە نیوزلەندا لە سایەی گرنگیدان بە كشتوكاڵ یەكێكە لە وڵاتە خاوەن ئابوورییە بەهێزە سەربەخۆكان. 

هەرێمی كوردستان لە كام قۆناغی گرنگیدان نیوزلەندایە بە كشتوكاڵ: كارگەی شەرەمەنی زۆم كە لە 30ی ئایاری 2023 لە بارزان بە ئامادەبوونی مەسروور بارزانییەوە كرایەوە كە ئەم كارگەیە توانای بەرهەمهێنانی 20 تۆن شیری هەیە لە رۆژێكدا، پڕۆژەکە لە دوو بەشی سەرەکی پێکدێت کە بریتین لە کارگەی زۆم بۆ بەرهەمە شیرەمەنییەکان و هەروەها بنکەکانی کۆکردنەوەی بەروبوومی ئاژەڵداران و جووتیاران و بەپێی راگەیەنراوی وەزارەتی كشتوكاڵ، زیاتر لە دوو هەزار زياتر له‌ دوو هه‌زار جووتيار و ئاژه‌ڵدار سوودمه‌ندى ڕاسته‌وخۆى پرۆژه‌ى "زۆم"ن، ئەمە جگە لەوەی چەندان هەلی كاری رەخساندووە بۆ دانیشتووانی ناوچەكە، لە لایەكی تریشەوە پڕۆژەی بەرهەمی شیرەمەنی لە گەرمیان رۆژانە 10 تۆن شیر بەرهەم دەهێنێت. 

چیرۆکی سەرکەوتنی کشتوکاڵی دانیمارک بە چاكسازی كردن و ریفۆرم لە سەدەی 18دا لە بواری كشتوكاڵ دەستی پێ كرد، پێش كشتوكاڵ دانیمارك خاوەنی هیچ نەبوو تا دیدگایەكی ستراتیجی بۆ ریفۆرم كردن و چاكسازی لە كشتوكاڵ نەكرد، دانیمارك نەخشەڕێگایەكی دانا بۆ ئەوەی خەڵك بتوانن سوود لە زەوییە بێ كەڵكەكان ببینن و بیكەن بە زەویی كشتوكاڵی و بە چاكسازییەكان لە بواری كشتوكاڵدا، دانیمارک لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا بووە هەناردەکاری سەرەکی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان، بەتایبەتی شیرەمەنی، ئەمڕۆ دانیمارک شانازی بە ئابوورییەکی هەمەچەشنەوە دەکات، لەوانە دەرمان و وزەی نوێبووەوە و خزمەتگوزاری.

هەرێمی كوردستان لە كام قۆناغی گرنگیدان نیوزلەندایە بە كشتوكاڵ: بێگەرد تاڵەبانی لەمیانی سێیەم ساڵوەگەڕی كاری وەزارەتەكەی لە كابینەی نۆیەم لەبارەی چاكسازیی لە بواری كشتوكاڵدا و ریفۆرم كردن تیایدا رای گەیاند، نۆ تاقیگەی گرنگی جۆراوجۆر لە بواری كشتوكاڵیدا كردووەتەوە و هەروەها روونی كردەوە، سێ یاسای گرنگمان دەركردووە، یاسای سەرپەرشتیارانی پڕۆژە كشتوكاڵییەكان، یاسای بەرهەمهێنان و هاوردەكردنی بنەتۆو، یاسای پاراستنی ئاو، كە نزیكەی پێنج هەزار هەلی كار دەڕەخسێنێت، لە بواری زەویوزاریشدا، دووپاتمان لە پاراستنی زەویی كشتوكاڵی كردووەتەوە و بە ڕێژەی 88% بووژاندنەوەی زەویی كشتوكاڵیمان بۆ پڕۆژەی ناكشتوكاڵی كەم كردووەتەوە.

مەسروور بارزانی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و کابینەی نۆیەمی حکوومەتی هەرێم بە وردی ئاگاداری ئەو وانە مێژووییانەن. بارزانی بە گرنگیدان بە کشتوکاڵ، پێشبینیی ئابوورییەکی هەمەچەشن و خۆڕاگر بۆ هەرێمی کوردستان دەکات. پابەندبوونی حکوومەت بە کشتوکاڵ تەنیا بەرهەمهێنانی خۆراک نییە؛ هەنگاوێکی ستراتیجییە بۆ بنیاتنانی ژێرخانی ئابووریی سەقامگیر کە بتوانێت بەرگەی هەڵاوسانی ئابووریی جیهانی بگرێت.

هەرێمی کوردستان زەوییەکی بەپیت و کەشوهەوای لەباری هەیە بۆ بەرهەمی جۆراوجۆر، لەوانە دانەوێڵە، میوە و سەوزە. بە وەبەرهێنانی ستراتیجی لە تەکنۆلۆجیا و ژێرخانی کشتوکاڵیدا، هەرێم دەتوانێت بەرهەمی کشتوکاڵی خۆی بەشێوەیەکی بەرچاو زیاد بکات. سەرەڕای ئەوەش، گرنگیدانی حکوومەت بە شێوازەکانی کشتوکاڵى، بەردەوام دەبێتە هۆی دڵنیابوون لە بەرهەمهێنانی درێژخایەن و پاراستنی ژینگە.

مەسروور بارزانی لەمیانی گفتوگۆیەكی لەگەڵ جووتیاراندا گوتی، ئەگەر سەیری مێژوو بكەین، كشتوكاڵ لەم ناوچەیەوە سەریهەڵداوە، بەڵام لە مێژووی نزیكی هەرێمی كوردستاندا، ئەگەر سەیری بكەین، چەندان هۆكار هەبوون كە نەیانهێشتووە بابەتی كشتوكاڵی لێرە پەرەبسێنێت.

هەرێمی کوردستان بە پەرەپێدانی بازاڕی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی بەهێز بۆ بەرهەمە کشتوکاڵییەکان، دەتوانێت ببێتە یاریزانێکی بەرچاو لە بازرگانیی کشتوکاڵیی جیهانیدا. ئەمەش نەک هەر هەمەجۆریی داهات بەرز دەکاتەوە بەڵکو سەقامگیریی ئابووری و خۆڕاگری زیاد دەکات.

- بەبازاڕكردنی بەرهەمی جووتیاران بە هەموو جۆرەكانییەوە، هەناری هەڵەبجە، پەتاتە، هەنگوین و سێوی بەرواریی باڵا بە نموونە. 

- سەركەوتنی هەوڵەكانی مەسروور بارزانی بۆ زیادكردنی رێژەی وەرگرتنی گەنمی جووتیارانی هەرێم بۆ دووهێندە. 

- گرنگیدان بە دروستكردنی بەنداو و پۆندەكان یەكێكە لە دیارترین كارەكانی كابینەی نۆیەم، كە ئەمەیش بۆ سوودبینینی ئاوی پۆند و بەنداوەكانە لە بواری ئاودێریكردنی زەوییە كشتوكاڵییەكان. 

- لە كابینەی نۆیەمدا، بەرهەمی كشتوكاڵیی كوردستان بە دەرەوە ناسێنرا.
- دروستكردنی چەندان سایلۆی نوێ لەسەردەمی كابینەی نۆیەم و دانانی بەردی بناغەی سایلۆی هەڵەبجە. 

"داوا لە جووتیارەكان دەكەم وەبەرهێنان لە كەرتی كشتوكاڵ بكەن چونكە حكوومەت پاڵپشتیانە" ئەم قسەیەی مەسروور بارزانی بە سەیركردنی ڤیدیۆی جووتیارێك دەستی پێ كرد كە بەهۆى ساغنەبوونەوەی لە بازاڕ، بەرهەمەكەی لەناو دەبات و دوای بینینی ڤیدیۆكە مەسروور بارزانی گوتی: زۆر دڵگران بووم بەوەی كە بینیم جووتیارەكان لە كاتێكدا كە ناتوانن بەرهەمەكانی خۆیان بفرۆشن، دێن ئاوا لەناوى دەكەن، ئێمە هەر زوو هەستمان بەوە كرد كە خوا سەروەتێكی زۆری بە ئێمە داوە و بەداخەوە وەكو پێویست سوودی لێ وەرنەگیراوە، ئەویش بابەتی كشتوكاڵە. بۆیە لە سەرەتاوە من زۆر پێداگریم كرد كە دەبێ ئێمە وەبەرهێنان لە كەرتی كشتوكاڵدا بكەین، یارمەتیی جووتیارەكانمان بدەین بۆ ئەوەی بتوانن ئەم سامانە نیشتمانییە بە ئاستێك بگەیێنن كە ببێت بە خێر و بەرەكەت بۆ ئاوەدانكردنەوەی وڵات و زیادكردنی داهاتی هەرێمی كوردستانیش. بۆیە هەوڵماندا بۆ ئەوەی جووتیارەكان رازی بن، حكوومەتی هەرێم سیاسەتێكی وا بگرێتەبەر كە بەرهەمی جووتیارەكان وەربگرێتەوە، نەك تەنیا لە ئاستی ناوخۆ، بەڵكو شتێكی وا بكەین هەناردەی دەرەوەش بكەین بۆ ئەوەی زیادكردنی بەرهەمی كشتوكاڵی لە هەرێمی كوردستاندا، وابكەین ژێرخانێكی پتەوتری ئابووری بەتایبەتی لە رووی كشتوكاڵییەوە بۆ هەرێمی كوردستان دروست بكەین.

دیدگای مەسروور بارزانی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بۆ کشتوکاڵ ستراتیجێكی پێشکەوتووانەیە و ڕەگ و ڕیشەی لە چیرۆکی سەرکەوتنە مێژووییەكاندا هەیە وەك لە بەشی سەرەوەی ئەم راپۆرتەدا باس كرا. ھەرێمی کوردستان بە ھاوشێوەکردنی ڕێبازی وڵاتانی پێشکەوتوو کە کشتوکاڵیان بەکارھێناوە بۆ گەشەی ئابووری، دەتوانێت ئابوورییەکی ھەمەچەشن و خۆڕاگر بنیات بنێت بۆ هەرێمەكە. پابەندبوونی کابینەی نۆیەم بە کشتوکاڵ بەڵگەیە لەسەر تێگەیشتنی سەرۆكی كابینەكە لە گرنگی هەمەچەشنکردنی سەرچاوەكانی داهات و ئابووری و ڕۆڵی کشتوکاڵ لە گەشەپێدانی بەردەوام. هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی وەبەرهێنانی ستراتیجی و سیاسەتی پاڵپشتیکارەوە بۆ كشتوكاڵ، بۆ بوون بە ئابوورییەکی بەهێز و سەقامگیر، کشتوکاڵ وەک پایەی سەرەکیی سەرکەوتن دەبینێت.